Scena I

Akcja Dziadów cz. 3 przenosi się do celi więziennej, gdzie spotykamy grupę polskich patriotów uwięzionych przez władze carskie.

Więźniowie rozmawiają o aresztowaniach i karach wymierzanych polskim patriotom. Wśród nich znajdują się:

• Konrad $dawny Gustaw$
• Jakub
• Adolf
• Sobolewski
• Żegota

Highlight: Szczególnie ważna jest opowieść Żegoty, który przedstawia alegoryczną bajkę o Bogu, Adamie i Ewie oraz diable.

Bajka ta symbolizuje walkę dobra ze złem i pokazuje, że nawet działania diabła mogą przynieść pozytywne skutki, co można odnieść do sytuacji narodu polskiego pod zaborem.

Konrad śpiewa "pieśń zemsty", w której nawołuje do odwetu na wrogu, nawet wbrew woli Boga. Ta pieśń ukazuje radykalizację postawy bohatera i jego gotowość do poświęcenia wszystkiego dla sprawy narodowej.

Quote: "Pieśń zemsty" Konrada: "Zemsta, zemsta, zemsta na wroga, z Bogiem i choćby mimo Boga!"

Scena kończy się wizją Konrada, w której widzi siebie jako orła zdolnego przejrzeć boskie plany. Pojawienie się kruka, zasłaniającego mu niebo, symbolizuje pychę bohatera.

Scena II - Wielka Improwizacja

Scena II Dziadów cz. 3 to słynna "Wielka Improwizacja" - monolog wewnętrzny Konrada, który jest kluczowym momentem dramatu.

Konrad, pozostając sam w celi, wygłasza płomienną mowę skierowaną do Boga. W tym monologu:

1. Porównuje się z Bogiem
2. Żąda władzy nad ludzkimi duszami
3. Widzi siebie jako przywódcę narodu

Highlight: Konrad przedstawia siebie jako poetę-geniusza, kreatora i proroka, który ma moc prowadzenia narodu.

Quote: "Daj mi rząd dusz!" - to kluczowe żądanie Konrada skierowane do Boga.

Bóg milczy wobec żądań Konrada, co prowadzi bohatera do wściekłości. Konrad zaczyna oskarżać Boga o obojętność wobec cierpień narodu polskiego.

Vocabulary: Mesjanizm - idea, według której naród polski, podobnie jak Chrystus, cierpi za grzechy innych narodów i poprzez to cierpienie przyniesie im zbawienie.

Scena kończy się omdleniem Konrada, co można interpretować jako karę boską za jego pychę. Za niego wypowiada się diabeł, co sugeruje, że bohater został opętany przez złe moce.

Scena III

W scenie III Dziadów cz. 3 akcja ponownie rozgrywa się w celi Konrada, gdzie pojawia się ksiądz Piotr.

Ksiądz Piotr znajduje zemdlałego Konrada i odprawia nad nim egzorcyzmy, aby wypędzić diabła z jego duszy. Ta scena symbolizuje walkę o duszę Konrada między siłami dobra i zła.

Highlight: Ksiądz Piotr przepowiada przyszłość Konrada, co jest kluczowym momentem dla zrozumienia dalszego rozwoju bohatera.

Według przepowiedni księdza Piotra:

1. Konrad pozostanie wierny Maryi i narodowi
2. Bohater będzie miał do spełnienia ważną misję narodową

Ta scena wprowadza element nadziei i pokazuje, że mimo upadku moralnego, Konrad ma szansę na odkupienie i spełnienie ważnej roli w walce o wolność ojczyzny.

Scena IV

Scena IV Dziadów cz. 3 przenosi akcję do Lwowa, gdzie poznajemy nową postać - Ewę.

Ewa to młoda dziewczyna i patriotka, która modli się do Matki Bożej o wolność ojczyzny. Jej modlitwa jest prośbą o cud, który mógłby przynieść Polsce niepodległość.

Highlight: Postać Ewy reprezentuje czystą, niewinną miłość do ojczyzny, kontrastującą z gwałtownymi emocjami Konrada.

Ta scena wprowadza element religijny i pokazuje, jak wiara w Boga i Maryję łączy się z patriotyzmem w świadomości Polaków pod zaborem.

Scena V - Widzenie Księdza Piotra

Scena V Dziadów cz. 3 to kluczowy moment dramatu, w którym Mickiewicz przedstawia koncepcję mesjanizmu poprzez widzenie księdza Piotra.

Ksiądz Piotr, modląc się w swojej celi, doświadcza wizji, która przedstawia los narodu polskiego i jego przyszłe odkupienie. W tej wizji:

1. Polska jest przedstawiona jako Chrystus narodów
2. Młodzież polska jest wywożona na Syberię
3. Pojawia się tajemnicza postać o imieniu 44, która ma przynieść wolność

Vocabulary: Mesjanizm - idea, według której Polska, podobnie jak Chrystus, cierpi za grzechy innych narodów i poprzez to cierpienie przyniesie im zbawienie.

Quote: "Polska Chrystusem narodów" - to kluczowe sformułowanie wyrażające ideę mesjanizmu.

Ksiądz Piotr prosi Boga o przyspieszenie nadejścia zbawiciela o imieniu 44. Ta tajemnicza postać ma być tym, który przyniesie Polsce wolność.

Highlight: Obraz białej szaty spadającej do stóp zgnębionego narodu symbolizuje odkupienie i zbawienie Polski.

Ta scena jest kluczowa dla zrozumienia Dziadów cz. 3 i całej filozofii Mickiewicza dotyczącej roli Polski w historii świata.

Scena VI

Scena VI Dziadów cz. 3 przenosi akcję do sypialni senatora Nowosilcowa, przedstawiając walkę o jego duszę.

Diabły toczą spór o duszę senatora:

1. Chcą go zesłać do piekła
2. Belzebub sugeruje, by wzmocnić jego pychę i zło

Highlight: Ta scena pokazuje Nowosilcowa jako postać całkowicie zdeprawowaną, ale jednocześnie nękaną strachem i niepewnością.

Senator śni o carze, który raz go chwali, a raz gani za zbyt słabe znęcanie się nad Polakami. Ten sen odzwierciedla wewnętrzne rozdarcie Nowosilcowa między chęcią przypodobania się carowi a strachem przed konsekwencjami swoich działań.

Scena ta służy jako krytyka rosyjskiego aparatu władzy i pokazuje, jak zło niszczy nie tylko ofiary, ale i samych oprawców.

Scena VII - Salon Warszawski

Scena VII Dziadów cz. 3 rozgrywa się w warszawskim salonie, ukazując podział polskiego społeczeństwa pod zaborem rosyjskim.

W salonie spotykamy dwie grupy gości:

1. Przy stoliku - urzędnicy i literaci pozbawieni patriotyzmu
2. Przy drzwiach - patrioci krytycznie oceniający sytuację

Highlight: Ta scena pokazuje brak jedności patriotycznej wśród Polaków i krytykuje postawy konformistyczne.

Goście przy stoliku:

• Rozmawiają po francusku
• Chwalą Nowosilcowa za organizację rozrywek
• Krytykują polską literaturę jako nudną i pełną bólu

Patrioci przy drzwiach:

• Mówią o prześladowaniach Polaków i represjach carskich
• Krytykują postawy osób siedzących przy stoliku

Quote: "Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi..." - ta wypowiedź jednego z patriotów wyraża nadzieję na przyszłe odrodzenie narodu.

Adolf opowiada historię o Cichowskim, młodym patriocie torturowanym przez władze rosyjskie. Ta opowieść spotyka się z niechęcią towarzystwa przy stoliku, co podkreśla ich brak empatii i patriotyzmu.

Scena ta jest ostrą krytyką części polskiego społeczeństwa, które w obliczu zaborów wybrało konformizm i wygodne życie kosztem narodowych wartości.

Scena VIII

Ostatnia scena Dziadów cz. 3 rozgrywa się w mieszkaniu Nowosilcowa w Wilnie, ukazując kulisy działania rosyjskiego aparatu represji.

Nowosilcow rozmawia ze swoimi współpracownikami: Bajkowem, Pelikanem i Doktorem. Są to zdrajcy narodu polskiego, współpracujący z zaborcą.

Główne tematy rozmowy:

1. Prośby polskiej arystokracji o uwolnienie więźniów
2. Sprawa Rollisona - młodego organizatora spisku

Highlight: Scena ta ukazuje brutalność i bezwzględność rosyjskich władz wobec polskich patriotów.

Rollison jest przedstawiony jako młody spiskowiec, który w wyniku tortur w więzieniu popadł w chorobę i ma myśli samobójcze. Ta historia pokazuje okrucieństwo systemu represji.

Scena kończy się wizytą matki Rollisona, która błaga o uwolnienie syna. Jej desperacja i cierpienie kontrastują z obojętnością i cynizmem Nowosilcowa i jego współpracowników.

Quote: "Syn mój! Syn mój!" - rozpaczliwe wołanie matki Rollisona podkreśla tragizm sytuacji polskich patriotów i ich rodzin.

Ta scena stanowi oskarżenie rosyjskiego systemu represji i pokazuje cierpienie narodu polskiego pod zaborem. Jednocześnie ukazuje heroizm i determinację Polaków w walce o wolność, symbolizowane przez postawę młodego Rollisona i jego matki.

Prolog

Dziady cz. 3 rozpoczynają się od prologu, który przedstawia symboliczną przemianę głównego bohatera.

Gustaw, poeta i artysta, doświadcza wizji sennej, w której anioły i diabły walczą o jego duszę. Ta scena symbolizuje wewnętrzną walkę bohatera i zapowiada jego przemianę.

Highlight: Kluczowym momentem jest symboliczna śmierć Gustawa i narodziny Konrada - nowego wcielenia bohatera, który poświęci się walce o ojczyznę.

Bohater budzi się i zapisuje na murze więzienia tę przemianę: "Umarł Gustaw, narodził się Konrad". To symboliczne przejście od romantycznego kochanka do patrioty gotowego walczyć za ojczyznę.

Quote: "Umarł Gustaw, narodził się Konrad"

Ta scena ustanawia główny motyw Dziadów cz. 3 - przemianę jednostki w bojownika o wolność narodu.