Charakter i cechy sztuki średniowiecznej

Sztuka średniowieczna miała przede wszystkim charakter parenetyczny, służąc pouczeniu, jak żyć, aby zasłużyć na zbawienie. Dzieła sztuki w tym okresie miały sławić Boga, a nie artystę, dlatego często były anonimowe.

Highlight: Cechy sztuki średniowiecznej obejmowały prostotę kompozycji, schematyzm i symultanizm w przedstawianiu wydarzeń.

Główne formy artystyczne w średniowieczu to:

1. Freski - malowidła na ścianach świątyń, wykonywane na mokrym tynku.

2. Iluminatorstwo - sztuka zdobienia ksiąg, w tym:

   • Miniatury (iluminacje) - ręcznie robione ilustracje
   • Inicjały - ozdobne pierwsze litery otwierające rozdziały lub strony

3. Pieta - wizerunek martwego Jezusa leżącego na kolanach opłakującej Go Matki Boskiej.

4. Ikona - obraz malowany zgodnie ze ścisłymi kanonami, ukazujący Chrystusa, Matkę Bożą lub świętych.

Definition: Symultanizm to sposób przedstawiania wydarzeń w malarstwie, polegający na zestawieniu w jednej kompozycji kilku scen, tak jakby rozgrywały się jednocześnie.

W muzyce średniowiecznej dominował:

• Chorał - jednogłosowy lub chóralny śpiew liturgiczny kościoła rzymskokatolickiego, wykonywany przez mężczyzn bez muzyki, jako modlitwa.
• Chorał gregoriański - najbardziej znany gatunek sakralnej muzyki średniowiecznej, nazwany na cześć papieża Grzegorza I Wielkiego.

Example: Przykłady sztuki średniowiecznej można znaleźć w licznych kościołach i klasztorach w całej Europie, w tym w Polsce, gdzie zachowały się cenne freski i rzeźby z tego okresu.

Franciszkanizm i epos rycerski w średniowieczu

Franciszkanizm to nurt myślowy wywodzący się od św. Franciszka z Asyżu, który głosił:

• Ideę braterstwa wszystkich stworzeń Bożych, szczególnie zwierząt i ludzi
• Ideę apostolstwa - życia wśród ludzi i nauczania ich słowem i przykładem
• Pochwałę życia i świata doczesnego

Quote: "Pochwała stworzenia" św. Franciszka zawiera pochwałę elementów natury: wody, wiatru, ognia, gwiazd, ziemi, księżyca, słońca, a nawet śmierci, zachęcając do dziękowania Bogu za stworzenie.

Epos rycerski to gatunek literacki charakterystyczny dla średniowiecza, przedstawiający wzór osobowy rycerza. Cechy eposu rycerskiego:

• Narracja subiektywna
• Idealizacja postaci i zdarzeń
• Podniosły styl
• Ekspresywność

Example: Przykłady eposu rycerskiego to "Król Artur i Rycerze Okrągłego Stołu" oraz "Pieśń o Rolandzie".

Romans rycerski to kolejny gatunek epicki średniowiecza, charakteryzujący się:

• Narracją prozatorską
• Tematyką związaną z legendarnymi dziejami rycerzy, ich czynami, przygodami i miłościami
• Fabułą pełną zwrotów akcji, intryg, pojedynków i elementów fantastycznych

Highlight: Współczesne nawiązania do tradycji rycerskiej można znaleźć w takich dziełach jak "Gwiezdne wojny" (science fiction) czy "Wiedźmin" (fantasy).

Kodeks rycerski obejmował takie wartości jak:

• Odwaga
• Obrona dobra (kraj, władca, senior, dama serca, Bóg-wiara, honor)
• Wierność i lojalność
• Duma z tego, kim się jest
• Pokora

Definition: Inwestytura to umowa między seniorem a lennikiem, która była kluczowym elementem systemu feudalnego.

Podstawy epoki średniowiecza

Średniowiecze to epoka historyczna trwająca umownie od 476 roku (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) do 1453 roku (upadek cesarstwa wschodniego). Termin "medium aevum" (łac. "wieki średnie") został zaproponowany przez humanistów z epoki renesansu, którzy chcieli podkreślić przejściowy charakter okresu między antykiem a odrodzeniem.

Highlight: Główną podstawą epoki średniowiecza było chrześcijaństwo, które kształtowało światopogląd i kulturę tego okresu.

Kluczowe cechy średniowiecza to:

1. Teocentryzm - pogląd, według którego Bóg jest przyczyną i ośrodkiem świata, a celem wszystkich działań człowieka jest dążenie do zbawienia.

2. Dualizm - dotyczy on również człowieka, który składa się z duszy dążącej do nieba i ciała będącego jej więzieniem.

3. Asceza - umartwianie ciała jako szansa na zbliżenie się do świętości.

4. Mistycyzm - wiara w możliwość zjednoczenia się duszy z Bogiem poprzez objawienie i intuicję.

5. Uniwersalizm - dążenie do objęcia całości; pogląd uznający wyższość całości nad częściami.

Vocabulary: Feudalizm - system społeczno-polityczny charakteryzujący się hierarchią społeczną, który dał początek kulturze rycersko-dworskiej.

Inne ważne aspekty epoki to:

• Siedem sztuk wyzwolonych: gramatyka, retoryka, dialektyka (trivium), arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka (quadrivium).
• Biblia pauperum - biblia obrazkowa.
• Scholastyka - kierunek filozoficzny dążący do udowodnienia prawd wiary logicznym wywodem.
• Teologia - najważniejszy i najbardziej prestiżowy kierunek na średniowiecznych uczelniach.

Example: Ważne zakony w średniowiecznej Polsce to benedyktyni i cystersi.