Gatunki liryki starożytnej

Alternatywny zapis:

też odwołujący się do wspomnień o zmarłym. Ważną cechą trenu jest przedstawienie osoby zmarłej jako kogoś wyjątkowego, kogo odejście stanowi niepowetowaną stratę. W literaturze polskiej najważniejszym twórcą trenów był Jan Kochanowski, który po śmierci swojej córki stworzył cykl składający się z dziewiętnastu utworów upamiętniających Urszulę. Poeta przedstawił proces przechodzenia przez żałobę, którego poszczególne etapy (włącznie z utratą wiary) prowadzą ostatecznie do pocieszenia. W literaturze współczesnej do Kochanowskiego nawiązywał między innymi Władysław Broniewski w cyklu ,,Anka". Anakreontyk Utwór liryczny, którego nazwa wywodzi się od Anakreonta - greckiego poety żyjącego w VI w. p. n. e. Najbardziej charakterystyczną cechą tego gatunku jest posługiwanie się stałym zespołem motywów: biesiada, wino, kobieta, lira, pieśń. Anakreontyk posiada wesoły i beztroski nastrój oraz skupia się na wychwalaniu uroków życia. Ważną rolę odgrywa tu miłość erotyczna traktowana żartobliwie, jako jedna z przyjemności egzystencji. Anakreontyki cieszyły się szczególną popularnością w literaturze renesansu. Pisywali je poeci francuskiej Plejady, natomiast z polskich twórców warto wymienić utwory Jana Kochanowskiego. W baroku po tę formę sięgał Jan Andrzej Morsztyn, zaś w oświeceniu Stanisław Trembecki oraz Adam Naruszewicz. Elegia Według ,,Słownika terminów literackich" wywodzi się z Azji Mniejszej (Jonii), a jej rozkwit w poezji greckiej przypadł na przełom VII i VI w. p. n. e. Elegia jest to „gatunek liryki żałobnej, pieśń lamentacyjna bliska trenowi, śpiewana podczas pogrzebu". Forma ta pojawiła się już w pismach siedmiu greckich mędrców (poprzedzali greckich filozofów), np. u Solona z Aten czy Simonidesa z Keos. Pierwotnie jednak elegia nie posiadała jedynie wymiaru żałobnego. W liryce rzymskiej np. popularna były elegie miłosne, które pisywał Propercjusz czy Owidiusz. W znaczeniu nowożytnym natomiast (od XVI w.) elegia jest utworem utrzymanym w tonacji pesymistycznej i lamentacyjnej. Jego podstawowy wyznacznik stanowi przede wszystkim tematyka i nastrój, natomiast nie musi on spełniać konkretnych wymogów formalnych. Elegia jest szeroko reprezentowana przez lirykę światową: występuje np. u Johna Miltona, Johna Donne'a (przedstawiciel siedemnastowiecznej angielskiej poezji metafizycznej) czy u Rainera M. Rilkego (,,Elegie duinejskie"). W literaturze polskiej elegie można odnaleźć w twórczości Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana czy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (,,Elegia o chłopcu polskim"). Gatunek ten występuje również u Czesława Miłosza i Zbigniewa Herberta. Epigramat Nazwa wywodzi się z greckiego słowa epigramma, które znaczy tyle co ,,napis". Jest to krótki wierszowany utwór liryczny, najczęściej o lekkiej, żartobliwej treści. Epigramat często ma charakter satyryczny lub filozoficzny. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest posługiwanie się aforyzmem i efektowną puentą. Za prekursora epigramatu uważa się Simonides z Keos. Po gatunek ten sięgali w swojej twórczości między innymi Wolter i Goethe. W polskiej literaturze mistrzem epigramatu był oczywiście Jan Kochanowski, który upowszechnił je w postaci fraszek. Inni znani poeci sięgający po ten gatunek to Stanisław Trembecki, ale także Adam Mickiewicz czy Cyprian Kamil Norwid. Słynnymi epigramatami współczesnymi są utwory Stanisława Jerzego Leca (np.,,Gdy raz") czy Juliana Tuwima. Epitafium Zródłosłów wywodzi się z greki: epitaphios znaczy tyle, co ,,pogrzebowy". Epitafium to zwięzły, wierszowany utwór liryczny, który nawiązuje do formy napisu nagrobkowego i utrwala pozytywną pamięć o zmarłym. Tradycja tego gatunku sięga V w. p. n. e., czyli czasów wojen Greków z Persami, kiedy epitafia uwieczniały zasługi poległych żołnierzy. W literaturze polskiej epitafia pojawiały się w poezji renesansowej, np. u Jana Kochanowskiego ,,Epitafium dziecięciu", ,,Epitafium Hannie Kochanowskiej". Szczególnie zaś była to forma wykorzystywana przez lirykę barokową, czego przykładem jest ,,Epitafium Rzymowi" Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Hymn Utwór, którego nazwa pochodzi z języka greckiego: gr. hymnos oznacza ,,pieśń pochwalną". Jest to zatem forma liryczna o patetycznym nastroju, której tematyka dotyczy rzeczy najwyższej wagi: np. treści patriotycznych czy religijnych. Hymn to jednocześnie utwór związany z muzyką, a więc posiadający cechy charakterystyczne dla pieśni (stroficzność, powtórzenia, paralelizm składniowy). W kulturze śródziemnomorskiej ta forma literacka posiada dwa starożytne źródła: biblijne i grecko-rzymskie. W Starym Testamencie przykładem tego gatunku są psalmy, zaś w Nowym Testamencie ,,Hymn do miłości" świętego Pawła. W liryce greckiej hymny występują u Safony, np. hymn ,,Do Afrodyty". W średniowieczu była to istotna forma liryki religijnej, tworzona np. przez świętego Ambrożego. Przykładem renesansowej poezji hymnicznej jest z kolei ,,Czego chcesz od nas Panie" Jana Kochanowskiego. Oświeceniowe utwory zasługujące na uwagę to hymn Jana Pawła Woronicza (,,Hymn do Boga") będący lamentem nad utraconą niepodległością ojczyzny oraz Ignacego Krasickiego ,,Hymn do miłości Ojczyzny". Słynny hymn romantyczny to natomiast utwór Juliusza Słowackiego ,,Smutno mi Boże", w którym podniosły ton zostaje połączony z osobistym wyznaniem podmiotu. Forma ta była szczególnie wykorzystywana przez poezję młodopolską, zwłaszcza nurty symboliczne i ekspresjonistyczne, czego przykładem są utwory Jana Kasprowicza. Oda Termin wywodzi się z języka greckiego: gr. aide znaczy tyle co ,,pieśń", ,,śpiew". Jest to gatunek liryczny o rodowodzie antycznym, który, jak podaje ,,Słownik terminów literackich", był odmianą greckiej liryki chóralnej. Oda posiada więc cechy charakterystyczne dla poezji melicznej: ma charakter stroficzny i rymowany. Ponadto istotnym wyznacznikiem tego gatunku jest jego podniosły nastrój. Oda to bowiem utwór najczęściej pochwalny, którego funkcją jest opiewanie jakiegoś ważnego wydarzenia lub bohatera. Istotnymi motywami tematycznymi są tu elementy mitologiczne. Za najważniejszego prekursora gatunku uważa się Pindara, który pisywał tak zwane ,,epinikiony", czyli ody na cześć igrzysk. Po gatunek ten sięgali najwybitniejsi poeci greckiej starożytności, np. Safona lub Anakreont. Oda została przejęta przez lirykę rzymską, stała się częstą formą poetycką w twórczości Horacego (cykl ,,Carmina"). Utwór ten stanowi klasyczny gatunek poetycki epok, w których dominują prądy klasycyzmu. Stąd można zauważyć jego dużą popularność w renesansie - zarówno w odmianie łacińskiej, jak i narodowej. W języku polskim renesansowe ody tworzył np. Jan Kochanowski i Mikołaj Sarbiewski. W oświeceniu twórcą znanych ód był Adam Naruszewicz oraz Stanisław Trembecki. W nurcie klasycyzmu warszawskiego trzeba wymienić Kajetana Koźmiana i Franciszka Wężyka. Ody w ich wykonaniu przybierały najczęściej formę panegiryku okolicznościowego, np. Oda ,,Balon" Naruszewicza opiewała lot balonem. W literaturze powszechnej przedstawicielami tego gatunku byli Nicolas Boileau, Wolter czy Aleksander Pope. Romantyczne ody tworzyli natomiast Adam Mickiewicz (słynna ,,Oda do młodości") czy Juliusz Słowacki. W literaturze natomiast ważne miejsce zajmują ody Jarosława Iwaszkiewicza lub Tadeusza Peipera. Pieśń Utwór liryczno-muzyczny o rodowodzie starożytnym, wywodzący się z obrzędowości religijnej. Formalna budowa pieśni odzwierciedla jej związki z muzyką: stroficzność, paralelizm składniowy i tematyczny, refrenowe powtórzenia, wyraźna rytmizacja tekstu, instrumentalizacja zgłoskowa (wyrazy onomatopeiczne). Najstarsze przykłady tego gatunku, występujące jako samodzielne utwory, można odnaleźć w Biblii oraz w liryce grecko-rzymskiej. Biblijna „Pieśń nad Pieśniami" króla Dawida stanowi połączenie poezji religijnej i miłosnej. Z kolei Anakreont zapoczątkowuje odmianę pieśni biesiadnej, której głównymi motywami są wino, śpiew oraz elementy erotyczne. Gatunek ten był również charakterystyczny dla rzymskiego poety - Horacego (,,Carmina"). W średniowieczu pieśni stanowiły jeden z najważniejszych elementów kultury wędrownych trubadurów. Do tej formy w renesansie sięgał również Jan Kochanowski (,,Pieśń świętojańska o Sobótce"), który nawiązał do pieśni ludowej. Jedna z odmian tego gatunku ewoluowała w kierunku epiki, średniowieczne, francuskie ,,chanson de geste" dały początek utworom narracyjnym, opowiadającym o dziejach, np. „,Pieśni o Rolandzie". Ze względu na tematykę wyróżnia się wiele rodzajów pieśni: religijne, powitalne, pożegnalne, poranne, wieczorne, żołnierskie, rewolucyjne czy robotnicze.