Lalka - Bolesław Prus

Alternatywny zapis:

robią tylko to, co im każe sprężyna, taka ślepa jak one"); theatrum mundi (życie człowieka to krótki występ na scenie, której zasady ustala reżyser; jako lalkę można również traktować Wokulskiego) odniesienie do wypowiedzi prezesowej Zasławskiej. której ta nazywa lalką Ewelinę Janocką ATR Losy Stanisława Wokulskiego Gdy rodzina Wokulskich zubożała, Stanisław poszedł do pracy, aby zdobyć fundusze na kształcenie. Przyjęto go do winiarni Hopfera. Później wstąpił do Szkoły Przygotowawczej, następnie do Szkoły Głównej. Naukę jednak przerwał i wziął udział w powstaniu styczniowym, przez co został zesłany na Syberię. Gdy wrócił do Warszawy, miał kłopoty ze znalezieniem posady. Został przyjęty do sklepu Jana Mincla. Po śmierci pracodawcy ożenił się z jego żoną (znacznie starszą kobietą). Związek ten bardzo go męczył. Szybko owdowiał i odziedziczył spory majątek, to jednak nie przywróciło mu sił życiowych. Stało się to dopiero, gdy zakochał się od pierwszego wejrzenia w Izabeli Łęckiej, którą zobaczył w teatrze. To dla niej wyjechał na wojnę rosyjsko-turecką - chciał zdobyć znaczny majątek, aby móc konkurować o jej rękę. Gdy wrócił do Warszawy jako zamożny kupiec, starał się zdobyć ukochaną - uruchomił nowy sklep, powołał do życia spółkę handlową z udziałem arystokracji, spełniał prośby Izabeli. Niezależnie od tych działań (choć często z powodu miłosnych wzruszeń) pomagał także osobom z najbiedniejszych warstw społecznych (prostytutka Marianna, Węgiełek). Kiedy jego starania o Izabelę nie przynosiły spodziewanych rezultatów, wyjechał do Paryża, gdzie spotkał profesora Geista, z którym chciał pracować naukowo. Nie mógł jednak zapomnieć o ukochanej i wystarczył list od prezesowej Zasławskiej, aby natychmiast powrócić do kraju. W wyniku licznych zabiegów stał się narzeczonym Izabeli, ale podczas jednej ze wspólnych podróży odkrył (podsłuchując rozmowę w języku angielskim), iż Izabela najpewniej prowadzi romans z Kazimierzem Starskim, swoim kuzynem. jego losy zakończyły się nagłym zniknięciem: jedni twierdzili, że bohater popełnił samobójstwo (w ruinach zasławskiego zamku), drudzy z kolei że wyjechał do Paryża i rozpoczął pracę naukową z Geistem, a jeszcze inni, że za granicą Stanisław rozpoczął całkiem nowe życie. Stanistan Wokulski jako romantyk i pozytywista Zakończenie się losów Wokulskiego ● ● • nieszczęśliwie zakochany - idealizuje swoją wybrankę • jest samotny, nie rozumieją go inni kupcy; ma majątek, ale nie należy do arystokracji kieruje się emocjami, jest wrażliwy jest postacią tragiczną – musi wciąż dokonywać wyboru pomiędzy różnymi wartościami (miłość a praca) • zaangażowany w powstanie styczniowe, zesłany na Sybir • jego losy kończą się tajemniczo (może zginął pod gruzami zamku w Zasławku, a może wyjechał do Paryża) Romantyk bezmyślna, irytująca, budząca zazdrość, próżność Stanisław materialistka, egoistka, otoczona wielbicielami, chłodna, wyniosła, zalotna materialistka, egoistka, otoczona wielbicielami, chłodna, wyniosła, zalotna Izabela Wokulski ● fascynuje się nauką i techniką (pomaga finansowo Geistowi i Ochockiemu) praca stanowi dla niego wartość (pracuje od dzieciństwa) • awansuje społecznie • pomaga innym w sposób bezinteresowny kieruje się rozumem, jest przedsiębiorczy pieniądze są dla niego ważne ● dba o kompetencje zawodowe ● ● Pozytywista realizuje hasła pozytywistyczne (asymilacja Żydów, praca u podstaw, praca organiczna) Łęcka obyta w towarzystwie, budzi zachwyt swoim wyglądem odcięta od świata, marzycielka, żyła swoim życiem niezdolna do uczuć, przyzwyczajona do luksusów, leniwa, nie odróżniała dobra od zła ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● • Wybrani bohaterowie Stanisław Wokulski pochodzi ze zubożałej rodziny szlacheckiej, ale dorabia się fortuny jako kupiec; zakochany w Izabeli Łęckiej (idealista miłości) Ignacy Rzecki jako młodzieniec bierze udział w Wiośnie Ludów (uczestnik kampanii węgierskiej); przyjaciel Stanisława, najważniejszy subiekt w jego sklepie; jeden z narratorów powieści (prowadzi Pamiętnik starego subiekta); zwolennik Napoleona (idealista polityczny), uczciwy i zdziwaczały; zakochany w Helenie Stawskiej, której nigdy nie wyjawia swojego uczucia Izabela Łęcka arystokratka przekonana o szczególnej roli swojej klasy; córka Tomasza Łęckiego; kobieta ponadprzeciętnej urody; nie znała problemów realnego świata; nie kochała Wokulskiego, ale zgodziła się za niego wyjść, kokietka Tomasz Łęcki ojciec Izabeli, naiwny arystokrata, bankrut, wdowiec Julian Ochocki arystokrata, naukowiec (idealista nauki); marzy o odkryciu wynalazków, które przysłużą się ludzkości; nie zważa na szczęście osobiste Profesor Geist naukowiec mieszkający w Paryżu, wynalazł metal lżejszy od wody, proponuje Wokulskiemu współpracę Kazimierz Starski arystokrata, flirciarz (romansuje z Eweliną Janocką, najpewniej Izabelą, zaleca się do Kazimiery Wąsowskiej); człowiek o wątpliwej moralności Baronowa Krzeszowska arystokratka; rozpacza po śmierci swojej kilkuletniej córki, choć od zdarzenia minęło już sporo czasu; wytacza proces Helenie Stawskiej o kradzież lalki; toczy „wojnę” ze studentami zamieszkującymi jej kamienicę Maruszewicz potomek arystokratów, hazardzista, oszust, współpracuje z Krzeszowskim Baron Krzeszowski arystokrata, bankrut, toczy ciągłe spory ze swoją małżonką; pojedynkuje się z Wokulskim i przegrywa Kazimiera Wąsowska arystokratka, kobieta samodzielna i interesująca, sympatyzuje z Wokulskim, choć często toczy z nim potyczki słowne Prezesowa Zasławska arystokratka, która umiejętnie zarządza swoim majątkiem i dba o potrzebujących; starsza kobieta; za młodu kochała stryja Wokulskiego, dlatego darzy Stanisława dużą sympatią; umiera na kartach książki. Baron Dalski i Ewelina Janocka narzeczeni (chorowity starzec i jego młoda wybranka); Ewelina zdradza barona z Kazimierzem Starskim, co wychodzi na jaw pani Meliton na zlecenie zamożnych pośredniczy w załatwianiu delikatnych spraw, np. dostarcza Wokulskiemu informacje o porach spacerów Izabeli Łęckiej Helena Stawska piękna, pracowita i uczciwa kobieta, której mąż zaginął; baronowa Krzeszowska wytacza jej proces o kradzież lalki pani Misiewiczowa matka Heleny, darzy sympatią i wdzięcznością Wokulskiego oraz Rzeckiego Suzin przyjaciel Stanisława; Wokulski robił z nim lukratywne interesy subiekci w sklepie Wokulskiego: Mraczewski (flirciarz, na koniec książki żeni się z Heleną Stawską), Klein(socjalista), Zięba (łatwo zaprzyjaźnia się z innymi), Lisiecki(antysemita). ● ● ● Henryk Szlangbaum (przejmuje interesy Wokulskiego) Minclowie rodzina, w której sklepie doświadczenie kupieckie zdobywał Wokulski; potem Stanisław ożenił z się z owdowiałą Małgorzatą Mincel (kobieta szybko zmarła) ● ● studenci medycyny osoby o konkretnych poglądach i oryginalnych pomysłach (humor), zajmują mieszkanie nad baronową Krzeszowską; np. gdy ta wychyla głowę przez okno, oblewają ją wodą Obraz Warszawy fotograficzna dokładność w opisie ulic, kamienic • Prus oddaje klimat miasta, czytelnik może mieć wrażenie, że razem z przedstawiciele ludu Marianna (kobieta lekkich obyczajów), Wysocki (furman) i jego brat dróżnik, Węgiełek (rzemieślnik, żeni się z Marianną) narratorem je przemierza • oddanie obyczajowości Warszawy: stroje, zabawy, wyścigi konne, procesy ● opis konkretnych miejsc i budynków (sklepu Wokulskiego, kamienicy Łęckich, kościoła św. Krzyża) ● • Warszawa miastem kontrastów – Prus ukazuje, że np. Powiśle zamieszkuje biedota, zaś Łazienki są miejscem spotkań i spacerów śmietanki towarzyskiej przedstawienie prawdziwych wydarzeń np. wyścigi konne Obraz społeczeństwa Nazwa stanu 1.Arystokracja 2.Szlachta Wybrani przedstawiciele baronowie Krzeszowscy, Ochocki, Łęccy, prezesowa Zasławska, pani Wąsowska Ewelina Janocka, Baron Dalski i inni stara szlachta (ojciec Wokulskiego, Wirski) nowe pokolenie (Stanisław, pani Stawska) Cechy tej warstwy społecznej próżniactwo, wywyższanie się, pogarda dla ludzi pracujących, ocena człowieka na podstawie jego pochodzenia, utrata wartości moralnych (oszustwa), brak prawdziwego patriotyzmu (szafowanie pustymi frazesami) Prus negatywnie ocenia tę warstwę z wyjątkiem prezesowej Zasławskiej (dba o dzieci wiejskie, szanuje ludzi, ważne jest dla niej zachowanie, a nie pochodzenie) oraz Juliana Ochockiego (poświęcił się nauce) stara szlachta nie próbuje dostosować się do nowych warunków po utracie majątku (pragnie odzyskać go na drodze sądowej) nowe pokolenie potrafi pracować, przystosowuje się do życia w nowej sytuacji 3.Mieszczaństwo polskie 4.Mieszczaństwo pochodzenia niemieckiego 5.mieszczaństwo pochodzenia żydowskiego 6.Inteligencja 7.lud np. radca Węgrowicz, subiekci Wokulskiego np. Minclowie, Hopferowie Szlangbaum, Szuman studenci, dr Szuman, prof. Geist Węgiełek, Marianna, furman Wysocki i jego brat dróżnik ● ● ● ● niechęć do pracy, brak aspiracji, zapatrzenie w arystokrację i jej styl życia brak zrozumienia dla jednostek wyróżniających się, roznoszenie plotek (ludzi drażni majątek Wokulskiego i sumienność Rzeckiego) pracowitość, gromadzenie majątku, oszczędność, kierowanie się rozsądkiem (np. Minclowa nie rozumie, dlaczego Rzecki wstępuje do wojska) pracowitość, przedsiębiorczość, znajomość technik handlu nie wszyscy uczciwie dorabiają się majątku (stary Szlangbaum lichwa) doświadcza antysemityzmu (także uczestnicy powstania styczniowego Szlangbaum i Szuman) klasa o potężnych, ale niewykorzystanych (np. poprzez brak pieniędzy na kształcenie czy prowadzenie badań) możliwościach mieszkańcy miast żyją w nędzy (warszawskie Powiśle) brakuje dla nich pracy, nie umieją jej szukać, ale są sumienni w obowiązkach biedni korzystają z pomocy (akcje charytatywne arystokracji) Motywy obecne w latce patriotyzm, honor śmierć Żydzi (antysemityzm) obraz społeczeństwa (ukazane cechy warstw społecznych) awans społeczny konwenanse walka theatrum mundi pieniądze miasto kobieta (nieszczęśliwa) miłość marzenia zdrada praca (m.in. praca u podstaw, praca organiczna) tradycje proces, kłótnia nauka, wynalazek, naukowiec, studenci KULT NAPOLEONA W ŻYCIU RZECKEIGO Ojciec wychowywał go tak, by sam był zawsze gotowy do walki o wolność ojczyzny. Rzecki jednak był romantykiem i zupełnie nie pasował do czasów, w kórych żył. Stary subiekt wierzył w odzyskanie niepodległości za pomocą rodu Bonapartego. Nie chciał wierzyć,że Napoleon zginął w bitwie w 1879 roku. Idealiści w Lalce 1.Idealista miłosny (Stanisław Wokulski) - Stanisław Wokulski idealizuje Łęcką, nie widzi jej, a dostrzega wyłącznie zalety. Obraz ten jest pozbawiony krytyki, tak jakby bohater patrzył na nią przez różowe okulary. 2.Idealista polityczny(Ignacy Rzecki) - Bohater wierzy, że potomkowie Napoleona I pomogą Polsce odzyskać niepodległość. 3. Idealista naukowy(Julian Ochocki) - Jest przekonany, że wynalazki zmienią świat n lepsze. Chce wynaleźć machinę latającą. CECHY POWIEŚCI REALIZMU KRYTYCZNEGO a) wprowadzenie narracji: pierwszoosobowej, pamiętnikarskiej - narrator zna tylko swoje myśli i uczucia, jest subiektywny. (W powieści jest w „Pamiętniku starego subiekta") trzecioosobowej - narrator zna myśli i uczucia bohaterów ■ ● ● b) bohaterowie są prawdopodobni życiowo, ich język odpowiada klasie społecznej, z której pochodzą c) miejsca akcji jest realne (W powieści są to topograficzne miejsca warszawy, np. Krakowskie przedmieście, Ogród Botaniczny, Ogród Saski, Kolej Warszawsko- Wiedeńska, Kościół Karmelitów przy Krakowskim przedmieściu, Pole wyścigów konnych, Stare Miasto, Powiśle) d) opis rzeczywistości jest pogłębiony o ocenę rzeczywistości (W powieści krytyce została poddana głównie arystokracja.) Powieść realistyczna narodziła się w XIX wieku jako nowy gatunek literacki zgodnie z założeniami realizmu dążyła do jak najbardziej obiektywnego ukazania rzeczywistości (zgodnie z zasadą mimesis). e) kompozycja jest uporządkowana na zasadzie ciągu przyczynowo-skutkowego f) zakończenie powieści jest otwarte CIOTKA: na ścianach wisieli sami święci, ale nie dorównywały obrazom Napoleona w pokoju OJCA zwiesiła na ścianie mosiężny krucyfiks Pojedynek na obrazy między ojcem i ciotką OBRAZY NAPOLEONA OJCA Napoleon w Egipcie Napoleon pod Węgrami Napoleon pod Austerlitz Napoleon pod Moskwą Napoleon w dniu koronacji Napoleon w apoteozie kupił brązowe popiersie Napoleona