„Lalka” Bolesław Prus

Alternatywny zapis:

krzywdę społeczną, chęć niesienia pomocy ubogim (praca u podstaw), racjonalista, twardo stąpa po ziemi, przedstawiciel utylitaryzmu, trzeźwe spojrzenie na stosunki społeczne, działalność filantropijna, społecznikowska, zgłębianie wiedzy matematyczno- przyrodniczych, chwilami obiektywizm w postrzeganiu Izabeli. Izabela Łęcka 25-letnia córka Tomasza Łęckiego, przedstawicielka zubożałej arystokracji. Rozpieszczana przez ojca dziewczyna wiedzie wygodne, pełne zbytku i luksusu życie. Próżna, zimna, materialistka, egoistka, arogancka, samolubna, bezmyślna, nie potrafi właściwie oceniać ludzi. Piękna, dumna, wyniosła, podoba się mężczyznom. Początkowo ignoruje Wokulskiego, jednak później dostrzega korzyści płynące z jego majątku. Nie potrafi docenić jego zalet ani miłości, jaką została obdarzona. • Jej losy kończą się w klasztorze jako zakonnica. Ignacy Rzecki Warszawski mieszczanin, przyjaciel i zastępca Wokulskiego. Sympatyczny starszy mężczyzna, przedstawiciel najstarszego pokolenia. • Uczestnik Wiosny Ludów na Węgrzech. Dobry, uczciwy, skromny, sumienny, pracowity, nie dba o siebie, tylko o innych, nieśmiały, sprawiedliwy, ocenia ludzi na podstawie ich zalet, a nie pochodzenia. Pisze ,,Pamiętnik starego subiekta", odsłaniający świat jego przeżyć i ukazujący go jako człowieka bardzo wrażliwego i obdarzonego wielką spostrzegawczością. Tomasz Łęcki - ojciec Izabeli, elegancki, zadbany, przedstawiciel zubożałej arystokracji, stracił rodzinny majątek, pożycza pieniądze od lokaja i Żydów, ale nadal żyje ponad stan, gardzi Wokulskim. Julian Ochocki - przedstawiciel arystokracji i inteligencji, kuzyn Izabeli Łęckiej, pasjonat postępu, nauk, wynalazca, badacz, marzy o wynalezieniu latającej maszyny. Prezesowa Zasławska - mądra, wrażliwa arystokratka, wzorowo prowadzi swój majątek darzy Wokulskiego szczerą sympatią i szacunkiem. Kazimierz Starski - przedstawiciel arystokracji, pasożył, rozpustnik, nie ma zasad moralnych ani głębszych zalet, uwodzi młode mężatki i panny, szuka kobiety z majątkiem, z którą mógłby się ożenić. Helena Stawska - mieszkanka kamienicy Wokulskiego, piękna, pracowita, odpowiedzialna, skrycie zakochana w Wokulskim, oskarżona przez Baronową Krzeszowską o kradzież lalki. Baronostwo Krzeszowscy - mieszkańcy kamienicy Wokulskiego, małżeństwo w separacji; on - hazardzista, pasjonat wyścigów konnych; ona - starsza, zgorzkniała, nie lubiąca świata i ludzi, nieszczęśliwa kobieta cierpiąca po stracie córki, oskarża Sławską o kradzież lalki. Kazimiera Wąsowska - wdowa, piękna, bogata arystokratka, darzy sympatią i życzliwością Wokulskiego, niezależna, oryginalna, nie szuka uczuć ani stabilizacji, tylko wrażeń. Mraczewski, Klejn, Lisiecki – subiekci w sklepie Wokulskiego. Profesor Geist - wynalazca mieszkający w Paryżu, poświecił pracy majątek i całe życie, wynalazł metal lżejszy od wody i próbuje wytworzyć metal lżejszy od powietrza. ARYSTOKRACJA Łęccy Kazimierz Starski Kazimiera Wąsowska Julian Ochocki SRODOWISKO ↓ ROBOTNICY Wysocki Węgiełek گیر MIESZCZAŃSTWO Stanisław Wokulski Ignacy Rzecki Minclowie Helena Stawska INTELIGENCJA Julian Ochocki Stanisław Wokulski Michał Szuman MNIEJSZOŚCI NARODOWE Żydzi: Henryk Szlangbaun Michał Szuman Rosjanin: Suzin BIEDOTA mieszkańcy Powiśla Marianna PANORAMICZNOŚĆ - szeroki, przekrojowy obraz społeczeństwa i jego warstw. obraz Warszawy > Warszawa w powieści odgrywa bardzo ważną rolę. Stanowi bowiem tło dla przedstawionych wydarzeń. Prus stara się jak najbardziej przybliżyć obraz miasta w tamtych latach. Realistyczne przedstawienie stolicy dokładnie opisuje zarówno wygląd budynków oraz ulic, jak i sytuację ówczesnego społeczeństwa. Obrazy te silnie oddziałują na wyobraźnię pozwalając na odtworzenie sobie przez czytelnika topografii XIX-wiecznego miasta. Artyzm Prusa polega na odpowiednim doborze przedstawionych szczegółów i epizodów, które oddają klimat całości. > Warszawa w powieści jest lustrzanym odbiciem problemów społeczeństwa polskiego z tego okresu. Arystokracja, choć podupadła ekonomicznie, jednak mimo to pyszna i dumna ma swój szczęśliwy świał oraz zamieszkuje bogate Śródmieście. Biedacy z Powiśla, upodleni i pogardzenia mają swój osobny świat, w którym panuje brud i nędza. obraz Paryza Paryż w ,,Lalce" przedstawiony jest jako kolebka cywilizacji, miasto które daje szansę na rozwój nauki, społeczeństwa i twórczej myśli. Prus celowo idealizuje stolicę Francji, żeby uwypuklić wady Warszawy, a także by uczynić z niej przykład realizacji teorii organicznej (symbolów współpracy różnych grup i pokoleń). Równy i wolny naród tworzy metropolię bliską ideałowi. Wspólnymi siłami wznoszono piękne budowle, które cieszą oczy mieszkańców, jak i turystów. W paryskiej hierarchii najwyższe miejsce zajmują nie wysoko urodzeni, lecz silni, zdolni i przedsiębiorczy. We Francji ceni się pracowitość i nie szczędzi się środków, aby rozwijać talenty. Pokazując Paryż, autor chciał pokazać model do naśladowania dla Polaków. W Paryżu Wokulski podziwia bogactwo i przepych. Zauważa, że w paryskiej operze jest więcej marmurów i brązów niż w całej Warszawie. Nawet najzwyklejszy sklep jest tutaj większy i lepiej urządzony niż jego własny - najokazalszy w całej Warszawie. Jest zaskoczony wielkością i żywotnością miasta, które ogłusza, oszałamia, bombarduje bodźcami. Podróż do stolicy Francji odegrała dużą rolę w biografii bohatera. Utwierdziła go w przekonaniu, że cywilizacja zachodu bardzo się rozwinęła, a postęp najlepiej zauważyć właśnie w Paryżu. Gdyby nie wyidealizowana miłość do Łęckiej, Wokulski prawdopodobnie zostałby w tym magicznym mieście. motywy literackie motyw patriotyzmu - postulat reprezentowany przez Rzeckiego i Wokulskiego (Rzecki wraca myślami do kampanii napoleońskich i Wiosny Ludów walki o wolność naszą i waszą"; Wokulski uczestniczy w powstaniu styczniowym oraz interesuje się rozwojem gospodarczym kraju i poziomem życia jego mieszkańców). motyw pracy: ucieczka od problemów (odrzucenie przez Izabelę przyczyną podjęcia decyzji o poświęceniu życia nauce); możliwość realizacji marzeń (praca warunkiem dalszej nauki, szansą na zdobyciu serca ukochanej); szansa awansu w społeczeństwie (np. prostytutka Marianna czy kamieniarz Węgiełek); arystokraci nie pracują (Łęcka postrzega pracę jako karę za grzechy); poprzez pracę można osiągnąć sukces (wartość Wokulskiego); sens życia, wartość definiująca człowieka (Rzecki nie pracując w ciągu dnia czuje się winny, obawia się co pomyślą o nim inni). motyw miłości - siła budująca i niszcząca; w świecie arystokracji, gdzie małżeństwa często zawierano dla korzyści majątkowych, uczucie Wokulskiego do Izabeli nabiera szlachetnego i romantycznego wymiaru, jego miłość jest nieszczęśliwa i niemożliwa do spełnienia. motyw miasta - Warszawa jako miejsce kontrastów, przenikania się wartości dobrych ze złymi, a jednocześnie znieczulicy (niewielu z wrażliwością spoglądało na życie biedoty). motyw przyjaźni - Ignacy Rzecki jest wiernym przyjacielem Wokulskiego; przyjaźń między Wokulskim a Ochockim przez wspólną pasję do nauki. motyw samotności: • Stanisław Wokulski - jego idee nie znajdują zrozumienia w społeczeństwie, jest uznawany za dziwaka, w młodości, wyśmiewano jego ambicje naukowe, ponieważ wywodzi się ze zubożałej szlachty; - Ignacy Rzecki - nigdy nie założył rodziny, sensem jego życia jest praca w sklepie, przywiązany do Wokulskiego, który poświęca mu coraz mniej czasu, bo zabiega o serce Izabeli, spędza większość czasu w samotności, pogrążając się we wspomnieniach, gdy umiera nie ma przy nim nikogo; Izabela Łęcka przez swoją próżność traci wszystkich adoratorów i po śmierci ojca postanawia wstąpić do klasztoru. - motyw „theatrum mundi" (teatru świata) - podczas zabawy Rzeckiego karuzelą z wystawy, zdaje on sobie sprawę, że ludzie przypominają marionetki - myślą, że podejmują świadome decyzje, ale w rzeczywistości ich życiem kieruje ślepy los, ich życie jest tylko rolą, nic nieznaczącym epizodem w sztuce świata. motyw cierpienia: • Rzecki nie potrafi pogodzić się ze zmieniającą się rzeczywistością; • Wokulski nieszczęśliwie zakochany w Łęckiej; najuboższa warstwa społeczna, biedota, każdego dnia walcząca o przetrwanie swoich rodzin; Barona Krzeszowska cierpi po stracie jedynej córeczki. motyw samobójstwa - Wokulski przez nieodwzajemnioną miłość próbuje targnąć się na swoje życie kładąc się na torach, jednak zostaje uratowany; ostateczne losy bohatera nie są do końca znane. motyw biedy - mieszkańcy Powiśla przedstawieni jako ludność chora, zniedołężniała, która znajduje się na marginesie społeczeństwa, mimo tego że mieszka niemal w centrum miasta, pod samym nosem bogaczy. motyw pieniędzy: •środek do uzyskania danego celu (Wokulski inwestował pieniądze w swoich ludzi, oddawał je na cele charytatywne, wiedział, że dzięki nim może pomóc innym); • miłość przyczyną zarobienia (Wokulski chciał zbliżyć się do Łęckiej, więc to go pchnęło do zarobienia dużych pieniędzy); klucz do wydobycia się z biedy (Wokulski ożenił się z Minclową mimo, że jej nie kochał, tylko po to, aby mieć lepszy status); postulat głoszący, iż pieniądz jest wielką potęgą, jeżeli umie się go użyć; > wartość decydująca o pozycji człowieka (Łęcka pozbawiona posągu stała się nieatrakcyjna dla adoratorów); brak szacunku do pieniądza (arystokracja wydaje je na mało istotne rzeczy luksusowe życie, zachcianki, atrakcje); Marianna dla zarobienia pieniędzy musi zostać prostytutką. motyw idealisty: • idealista miłosny (Wokulski) - ślepo wierzy w romantyczną koncepcję miłości, która istnieje wyłącznie w literaturze; idealista polityczny (Rzecki) - wierzy, że potomkowie Napoleona Bonaparte dadzą Polsce upragnioną niepodległość; • idealista naukowy (Ochocki) - poświęca całe życie nauce, wierzy, że wynalazki zmienią świat. motyw pojedynku - Wokulski wyzywa na pojedynek Barona Krzeszowskiego po tym, jak obraził on Izabelę Łęcką, lecz nawet mimo wygranej nie zdobywa on jej uznania. motyw kobiety - Izabela Łęcka, jako kobieta piękna, ale i bardzo próżna, egoistyczna, materialistka. motyw domu: dom Rzeckiego - miłe wspomnienia, tęsknota za bezpieczeństwem i tym serdecznym miejscem, wychowany przez ojca patriotę i religijną ciotkę, skąd wyniósł uwielbienie do Napoleona; • dom Łęckiej - pozbawiony ciepła i rodzinnej atmosfery; gdy Łęcki miał majątek, dom był pełen przepychu i gości, teraz stoi pusty i zamienia się w ruinę; • Zasławek (rodzinny majątek) - miejsce spokoju, bezpieczeństwa, gdzie wszyscy są traktowani z szacunkiem, a właścicielka o wszystkich dba. motyw matki: Helena Stawska - samotnie wychowująca córkę, troskliwa, kochająca, pracuje, aby miała godne warunki, wpaja jej ważne wartości (szacunek, pobożność, uczciwość); Baronowa Krzeszowska - matka obsesyjnie kochająca swoje zmarłe dziecko, nie może pogodzić się ze śmiercią córki, dba o wszystko w jej pokoju tak jakby dalej żyła. motyw kobiety: Izabela Łęcka - ,,femme fatale", która oczarowuje mężczyznę swoim urokiem, a następnie prowadzi go do upadku; rozkapryszona egoistka, której jedyną zaletą jest uroda; Helena Stawska po ucieczce męża spoczywa na niej obowiązek utrzymania córki i matki; skromna i wytrwała, udziela korepetycji, a następnie podejmuje pracę w sklepie Milerowej • Marianna - kobieta upadła, która przez biedę trafiła do domu publicznego; z pomocą Wokulskiego dziewczyna zaczyna utrzymywać się z szycia, a nawet znajduje męża.