Hasła i pojęcia kluczowe dla Młodej Polski

Epoka Młodej Polski charakteryzowała się wieloma istotnymi hasłami i pojęciami, które kształtowały jej charakter i wpływały na twórczość artystów. Do najważniejszych należą:

1. Indywidualizm - szczególnie widoczny wśród artystów, którzy często czuli się wyobcowani i niezrozumiani przez społeczeństwo.

2. Irracjonalizm i mistycyzm - zainteresowanie okultyzmem, magią i satanizmem.

3. Intuicjonizm - przekonanie o możliwości poznania świata za pomocą intuicji.

4. Niechęć do cywilizacji i techniki - powrót do natury i prostoty.

5. "Sztuka dla sztuki" - koncepcja propagowana przez Stanisława Przybyszewskiego w manifeście "Confiteor".

Quote: "Sztuka, według Przybyszewskiego, jest absolutem, a to oznacza, że nie ma żadnego celu, powinna być wolna od wszelkich wpływów i niezależna. Jej zadaniem jest przede wszystkim przedstawianie myśli, uczuć i emocji artysty, jest odbiciem jego duszy."

6. Ludomania - fascynacja folklorem i życiem prostego ludu.

7. Dekadentyzm - pesymistyczne nastawienie związane z końcem wieku.

8. Impresjonizm i symbolizm - nurty w sztuce kładące nacisk na przelotne wrażenia i przemawianie za pomocą symboli.

9. Secesja - kierunek w sztuce charakteryzujący się bogatym zdobnictwem i roślinną ornamentyką.

10. Nihilizm - pogląd filozoficzny negujący istnienie stałego porządku moralnego i społecznego.

Vocabulary: Cyganeria - luźne stowarzyszenie artystów prowadzących barwne życie, często spotykających się w kawiarniach, gdzie tworzyli kabarety i dyskutowali.

Te hasła i pojęcia stanowiły fundament dla twórczości artystycznej i literackiej epoki Młodej Polski, kształtując jej unikalny charakter i wpływając na postawy ówczesnych twórców.

Postawy człowieka w epoce Młodej Polski

W okresie Młodej Polski wyróżniały się dwie charakterystyczne postawy, które odzwierciedlały ducha epoki i jej złożoność:

1. Dekadent

Dekadent to postać symbolizująca schyłkowość i zniechęcenie charakterystyczne dla końca wieku. Jego cechy to:

• Poczucie "choroby końca wieku" - przekonanie o kryzysie cywilizacji.
• Pesymizm, apatia, bierność i melancholia.
• Niewiara w sens działania i poczucie wyobcowania ze społeczeństwa.
• Ucieczka od bólu istnienia w "sztuczne raje": narkotyki, hedonizm, erotykę.
• Kult sztuki i artysty.

Highlight: Dekadent to najczęściej artysta, który czuje się niezrozumiany przez otaczające go społeczeństwo.

2. Filister

Filister stanowi przeciwieństwo dekadenta i reprezentuje postawę mieszczańską, pozbawioną wyższych aspiracji:

• Materializm i skupienie na gromadzeniu dóbr materialnych.
• Małostkowość, brak oryginalności i niewrażliwość na piękno.
• Schematyczne i ograniczone myślenie.

Definition: Filister to określenie osoby o ograniczonych horyzontach myślowych, skupionej głównie na przyziemnych sprawach i nierozumiejącej wyższych wartości czy sztuki.

Te dwie postawy - dekadenta i filistra - stanowiły ważny element w literaturze i sztuce Młodej Polski, często będąc przedmiotem krytyki lub analizy w dziełach tego okresu.

Literatura Młodej Polski

Literatura epoki Młodej Polski charakteryzowała się wieloma innowacjami i nowymi tematami, które odzwierciedlały ducha czasu i zmieniające się podejście do sztuki. Oto główne cechy literatury tego okresu:

1. Modne tematy:
   • Relacja artysty i społeczeństwa
   • Metafizyka płci
   • "Choroba wieku"
   • Dekadentyzm

Example: Tematyka relacji artysty i społeczeństwa była często poruszana w dziełach takich jak "Ludzie bezdomni" Stefana Żeromskiego, gdzie główny bohater, doktor Judym, zmaga się z niezrozumieniem i odrzuceniem przez społeczeństwo.

2. Innowacyjne techniki literackie:

   • Monolog wewnętrzny
   • Strumień świadomości

3. Wielość nurtów:

   • Symbolizm
   • Impresjonizm (z wykorzystaniem synestezji)
   • Ekspresjonizm
   • Naturalizm

Vocabulary: Synestezja - zjawisko polegające na łączeniu wrażeń zmysłowych różnego typu, np. "słyszenie kolorów" czy "widzenie dźwięków".

4. Koncepcja "sztuki dla sztuki":
   • Wyzwolenie literatury z misyjności i zaangażowania ideowego
   • Skupienie na estetyce i formie dzieła

Quote: "Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu - duszy." - Stanisław Przybyszewski, "Confiteor"

Literatura Młodej Polski stanowiła wyraźne odejście od pozytywistycznych ideałów, skupiając się na indywidualnych przeżyciach, emocjach i wrażeniach artysty. Była to epoka eksperymentów formalnych i tematycznych, które otworzyły nowe drogi dla rozwoju literatury w XX wieku.

Filozofia Młodej Polski

Epoka Młodej Polski była silnie inspirowana przez filozofię, która kształtowała światopogląd artystów i wpływała na ich twórczość. Trzy kluczowe postacie filozoficzne tego okresu to:

1. Arthur Schopenhauer - "Świat jako wola i przedstawienie" (schopenhaueryzm)

Highlight: Schopenhauer głosił pesymistyczną wizję świata, w której główną zasadą jest wola - ślepe, bezrozumne dążenie bez celu.

Główne założenia:

• Człowiek jest marionetką w rękach natury.
• Przeznaczeniem człowieka jest cierpienie.
• Wolność to pogodzenie się z tym, co nieuchronne.
• Szczęście można osiągnąć przez wyzbycie się pragnień (nirwana), kontemplację sztuki lub współczucie dla innych.

2. Friedrich Nietzsche - "Tako rzecze Zaratustra" (nietzscheanizm)

Vocabulary: Nihilizm - pogląd filozoficzny negujący istnienie obiektywnych wartości i sensu życia.

Kluczowe idee:

• Życie jest najwyższą wartością.
• Tradycyjna moralność ogranicza życie.
• Chrześcijaństwo hamuje rozwój ludzkości.
• Ideałem jest nadczłowiek, kierujący się wolą mocy.
• Jednostka nie powinna poświęcać się dla społeczeństwa.

3. Henri Bergson - "Ewolucja twórcza" (intuicjonizm)

Definition: Intuicjonizm to pogląd filozoficzny, według którego intuicja jest głównym źródłem poznania.

Główne tezy:

• Narzędziem poznania jest intuicja.
• Élan vital (pęd życiowy) to siła kosmiczna przenikająca całą naturę.
• Intelekt upraszcza rzeczywistość.

Te filozoficzne koncepcje miały ogromny wpływ na literaturę i sztukę Młodej Polski, kształtując sposób myślenia artystów o świecie, człowieku i jego miejscu w rzeczywistości. Pesymizm Schopenhauera, nihilizm Nietzschego i intuicjonizm Bergsona znalazły odzwierciedlenie w wielu dziełach tego okresu, przyczyniając się do powstania charakterystycznego dla modernizmu światopoglądu.

Kierunki modernistyczne w sztuce Młodej Polski

Epoka Młodej Polski charakteryzowała się różnorodnością kierunków artystycznych, które odzwierciedlały nowe podejście do sztuki i rzeczywistości. Jednym z ważnych nurtów był ekspresjonizm.

Ekspresjonizm

Ekspresjonizm to kierunek w sztuce, który kładł nacisk na wyrażanie emocji i subiektywnych przeżyć artysty, często poprzez deformację rzeczywistości.

W malarstwie ekspresjonizm charakteryzował się następującymi cechami:

1. Deformacja i przerysowanie
2. Wyolbrzymienie
3. Antyestetyzm

Definition: Antyestetyzm to celowe odejście od tradycyjnych kanonów piękna, często poprzez przedstawianie brzydoty lub groteski.

Ważną zasadą ekspresjonizmu było przekonanie, że sztuka nie służy przedstawianiu rzeczywistości w sposób realistyczny, ale ma być wyrazem wewnętrznych przeżyć i emocji artysty.

Example: W malarstwie ekspresjonistycznym często spotykamy się z intensywnymi, nienaturalnymi kolorami, zniekształconymi kształtami i dynamicznymi pociągnięciami pędzla, które mają oddawać stan emocjonalny artysty.

Ekspresjonizm, podobnie jak inne kierunki modernistyczne, stanowił reakcję na naturalizm i impresjonizm, dążąc do głębszego, bardziej subiektywnego wyrazu artystycznego. W Młodej Polsce ekspresjonizm znalazł odzwierciedlenie nie tylko w malarstwie, ale także w literaturze i innych dziedzinach sztuki, przyczyniając się do kształtowania charakterystycznego dla tej epoki stylu artystycznego.

Highlight: Ekspresjonizm w Młodej Polsce był wyrazem buntu przeciwko konwencjonalnym formom artystycznym i dążeniem do wyrażenia prawdy o ludzkiej kondycji poprzez sztukę.

Kierunek ten miał znaczący wpływ na rozwój sztuki w XX wieku, inspirując kolejne pokolenia artystów do poszukiwania nowych form wyrazu i eksplorowania granic ludzkiej ekspresji w sztuce.

Secesja i jej cechy charakterystyczne

Secesja jako styl artystyczny wprowadził nową estetykę:

Definition: Art nouveau - międzynarodowa nazwa secesji, oznaczająca "nową sztukę".

Example: Charakterystyczne motywy secesyjne to pawie, łabędzie i wijące się rośliny.

Highlight: Asymetria i płynność linii stanowiły podstawowe cechy stylu secesyjnego.

Manifest artystyczny - "Confiteor"

Stanisław Przybyszewski w swoim manifeście przedstawił nową koncepcję sztuki:

Quote: "Sztuka jest niezrównana i samowystarczalna" - główna teza manifestu.

Highlight: Sztuka dla sztuki stała się naczelnym hasłem epoki.

Definition: Confiteor $łac. "wyznaję"$ - manifest artystyczny określający rolę sztuki i artysty.

Poezja modernistyczna

Poezja Młodej Polski charakteryzowała się różnorodnością tematyczną i formalną:

Example: "Eviva l'arte!" Kazimierza Przerwy-Tetmajera jako manifest artystyczny epoki.

Highlight: Stylizacja na modlitwę i odwołania do nirwany jako charakterystyczne cechy poezji modernistycznej.

Nazwy i ramy czasowe Młodej Polski

Młoda Polska to epoka, która otrzymała wiele nazw, każda odzwierciedlająca jej różne aspekty i wpływy. Artur Górski w 1898 roku użył terminu "Młoda Polska" w cyklu artykułów programowych, co przyczyniło się do popularyzacji tego określenia.

Vocabulary: Modernizm - termin pochodzący z francuskiego, oznaczający 'nowoczesność', podkreślający nowe koncepcje sztuki i poglądy filozoficzne, a także odcięcie się od tradycji, zwłaszcza pozytywizmu.

Inne ważne nazwy epoki to:

• Fin de siècle - francuskie określenie oznaczające 'koniec wieku', oddające poczucie schyłku cywilizacji i rozpadu tradycyjnych wartości.
• Neoromantyzm - termin podkreślający nawiązania do romantyzmu, takie jak prymat uczuć, idealizm czy zainteresowanie metafizyką.
• Secesja - termin używany głównie w kontekście historii sztuki.

Highlight: Młoda Polska w Polsce trwała od lat 90. XIX wieku $symboliczny początek to wydanie I tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera w 1891 roku$ do 1918 roku, czyli odzyskania niepodległości i końca I wojny światowej.

W Europie ramy czasowe były nieco szersze, rozpoczynając się w latach 60/70. XIX wieku (symboliczny początek to wydanie "Kwiatów zła" Charles'a Baudelaire'a w 1857 roku) i kończąc się również w 1918 roku.