Młoda Polska notatka

Alternatywny zapis:

duszy. Artysta to człowiek wolny, którego nikt i nic nie powinno krępować. Jest ponad innymi ludźmi. ludomania, powrót do natury, prostoty człowieka, fascynacja folklorem i życiem prostego ludu dekadentyzm- fr. décadence, pesymistyczne nastawienie, nastroje związane z końcem wieku ● impresjonizm- nurt w sztuce kładący nacisk na przelotne wrażenie ● symbol- nurt w sztuce, przemawianie za pomocą symboli ● secesja- kierunek w sztuce charakteryzujący się bogatym zdobnictwem, roślinną ornamentyką, pastelowymi barwami ● neoromantyzm- fascynacja, nawiązywanie do idei romantyzmu fin de siecle- koniec epoki ● nihilizm- pogląd filozoficzny negujący istnienie stałego porządku moralnego, społecznego, podważający dotychczasowe reguły ● cyganeria- luźne stowarzyszenie artystów, którzy prowadzili barwne życie, znajdowali oni azyl w kawiarniach, gdzie tworzyli kabarety, tańce, bawiąc się przy tym i dyskutując POSTAWY CZŁOWIEKA ŻYJĄCEGO W MŁODEJ POLSCE a) DEKADENT ● postawa schyłkowca zniechęconego niemal do wszystkiego, wolnego od wszelkich trosk życia • cierpi na chorobę końca wieku" - jest przeświadczony o kryzysie cywilizacji • charakteryzuje go pesymizm, apatia, bierność, melancholia, zniechęcenie, niewiara w sens działania, poczucie wyobcowania ze społeczeństwa i niezrozumienia ucieka od bólu istnienia w „sztuczne raje": narkotyki, hedonizm, erotykę, uprawia kult sztuki i artyst ● najczęściej jest nim artysta b) FILISTER ● mieszczanin pozbawiony wyższych aspiracji ● materialista, skupiony na gromadzeniu dóbr materialnych ● człowiek małostkowy, nieoryginalny i niewrażliwy na piękno ● charakteryzuje go schematyczne, ograniczone myślenie LITERATURA a) modne tematy: ● relacja artysty i społeczeństwa metafizyka płci ● ,,choroba wieku" ● dekadentyzm b) innowacyjne techniki literackie, np. monolog wewnętrzny c) wielość nurtów: symbolizm, impresjonizm (synestezja), ekspresjonizm, naturalizm d) ,,sztuka dla sztuki"- wyzwolenie literatury z misyjności i zaangażowania ideowego FILOZOFIA filozof Arthur Schopenhauer Świat jako wola i przedstawienie (schopenhaueryzm) pesymizm Friedrich Nietzsche Tako rzecze Zaratustra (nietzscheanizm) nihilizm Henri Bergson Ewolucja (intuicjonizm) intuicjonizm twórcza a) EKSPRESJONIZM założenia w malarstwie: -główną zasadą kształtującą rzeczywistość i podtrzymującą trwanie świata jest wola, definiowana jako bezrozumne, ślepe dążenie, bez celu i bez końca, którego osiągniecie jest nieosiągalne dla człowieka, przez co cierpi -człowiek to marionetka w rękach natury -przeznaczeniem człowieka jest cierpienie -wolność to pogodzenie się z tym, co nieuchronne -złagodzenie bólu istnienia i szczęście gwarantuje wyzbycie się pragnień (nirwana- stan idealny), kontemplacja sztuki lub współczucie dla innych cierpiących -życie jest najwyższą wartością -tradycyjna moralność ogranicza życie -chrześcijaństwo hamuje rozwój ludzkości -ideałem jest nadczłowiek, jednostka kierująca się wolą mocy -jednostka nie powinna poświęcać się dla społeczeństwa -właściwe jest wyłącznie to, co sprzyja życiu KIERUNKI MODERNISTYCZNE -narzędziem poznania jest intuicja -élan vital przenikająca całą naturę -intelekt upraszcza rzeczywistość pęd życiowy, siła kosmiczna deformacja i przerysowanie, wyolbrzymienie, antyestetyzm sztuka nie służy przedstawieniu rzeczywistości silne oddziaływanie na emocje odbiorcy ostre kontury egzaltacja kontrasty barw, ciemne barwy by ukazać grozę świata wydaje się, że obraz do nas krzyczy np. "Krzyk" Edwarda Muncha w literaturze: dzieło wyraża wewnętrzny świat człowieka, jego emocje, namiętności i przeżycia uniwersalny bohater mocne, wyraziste środki wyrazu, przerysowanie groteska łączenie sprzeczności, np. patosu z wulgarnością b) IMPRESJONIZM w malarstwie: c) SYMBOLIZM pastelowe, świetliste barwy utrwalanie ulotnych wrażeń świat nasycony emocjami zacieranie konturów, obraz niewyraźny, jakby za mgłą elementy charakterystyczne: księżyc, słońce, noc, lustro wody w literaturze: uchwycenie momentu chwili obecność przede wszystkim w liryce opisywanie wrażeń i doznań podmiotu lirycznego rezygnacja z realistycznego przedstawiania rzeczywistości na rzecz nastrojowości synestezja - kojarzenie różnego typu wrażeń muzyczność utworów rozluźnienie kompozycji, fragmentaryczność ● w malarstwie: świata nie można zinterpretować językiem czy słowem, a jedynie symbolem, który wyrażał emocje autora i jego widzenia świata zastosowanie symbolu pozostawiającego interpretację dzieła odbiorcy celem było wyrażenie życia duchowego człowieka, tego, czego nie da się wyrazić dosłownie korzystanie z różnych technik plastycznych ● w literaturze: wyrażenie niewyrażalnego za pomocą symbolu sugerowanie ukrytych treści aluzyjność, wieloznaczność muzyczne ukształtowanie wypowiedzi wprowadzenie swobodnej formy wiersza wolnego rozluźnienie kompozycji d) NATURALIZM ● w malarstwie: fotograficzne odwzorowanie natury i potocznej rzeczywistości dokumentaryzm obrazowanie ciemnych stron życia codziennego, ludzkiej biedy, marginesu społecznego w literaturze: obecny głównie w epice maksymalny obiektywizm w przedstawianiu fabuły ograniczenie fikcji na rzecz wiarygodnego przekazu przeniesienie teorii walki o byt Darwina na grunt powieści podporządkowanie prawom biologii e) SECESJA brutalność obrazowania autentyzm językowy- żargon, dosadne słownictwo chęć stworzenia nowego jednolitego stylu (stąd nazwa art nouveau) w różnych dziedzinach sztuki: malarstwie, rzeźbie, architekturze, sztuce użytkowej płynność, falistość linii bogata ornamentyka abstrakcyjna lub roślinna źródłem inspiracji sztuka orientalna swobodne układy kompozycyjne subtelna, pastelowa kolorystyka asymetria łuki w oknach i drzwiach motyw pawia, łabędzia, owadów, wysmukłej kobiety i wijących się roślin WYDARZENIA I ZJAWISKA WAŻNE DLA PRZEŁOMU XIX I XX odkrycia naukowe w fizyce i medycynie (szczepionki, rentgen, żarówka) · szybki postęp techniczny • szybkie tempo rozwoju cywilizacji zurbanizowanej ● gwałtowny skok demograficzny ● głębokie konflikty filozofii życia ● lęk przed unicestwieniem kultury i obyczajów ● zagrożenie indywidualnej egzystencji człowieka UTWORY MŁODOPOLSKIE ,,Padlina" Charles Baudelaire Rodzaj literacki: wiersz Podmiot liryczny: mężczyzna wspominający spacer z ukochaną Typ liryki: liryka zwrotu do adresata, bezpośrednia Adresat: kobieta Sytuacja liryczna: ● Podmiot liryczny powraca wspomnieniami do spaceru, podczas którego wraz z ukochaną znaleźli rozkładające się zwłoki kobiety. Opisuje je i dosadny i wyrazisty sposób, porusza temat przemijalności, mówi, że śmierć jest rzeczą naturalną, która spotka każdego. Mężczyzna zestawia ze sobą piękno kobiety oraz brzydotę rozkładającego się ciała. ,,Confiteor" Stanisław Przybyszewski Rodzaj literacki: esej opublikowany w 1899r. w krakowskim „Życiu" ● Polemika z romantyczną i pozytywistyczną tradycją postrzegania sztuki, „sztuka dla sztuki" Autor dowodzi, że niemożliwe jest pogodzenie walorów artystycznych z dydaktycznymi i moralizatorstwem ● ● Sztuka jest niezrównana i samowystarczalna, nic jej nie przewyższa, gdyż stanowi odzwierciedlenie najwyższej wartości- duszy • Artysta to jednostka święta, nieograniczona żadnymi prawami ,,Eviva l'arte!" Kazimierz Przerwa-Tetmajer Rodzaj literacki: wiersz/hymn Podmiot liryczny: podmiot wypowiada się w tekście w pierwszej osobie liczby mnogiej, mówi zatem w imieniu zbiorowości - wszystkich artystów Typ liryki: sytuacja lirycznego wyznania Adresat: - Sytuacja liryczna: ,,Eviva l'arte"- ,,niech żyje sztuka" ● W wierszu została ukazana sytuacja artysty z końca XIX w. Nie potrafi się odnaleźć w społeczeństwie oceniającym ludzi według ich stanu posiadania. Pod-miot li-rycz-ny wy-po-wia-da się na te-mat filistrów, któ-rzy sta-no-wią prze-ci-wień-stwo po-etów. Sku-pia-ją się oni wyłącz-nie na po-mna-ża-niu ma-jąt-ku, są po-zba-wie-ni wyż-szych war-to-ści. Mimo nę-dzy, w któ-rej żyją, ar-ty-ści czu-ją wyż-szość nad gru-pą fi-li-strów. Po-eci mają w swo-im ży-ciu cel, będą wiecz-nie wy-chwa-lać sztu-kę, któ-rej two-rze-nie jest sen-sem ich eg-zy-sten-cji. Pod-miot li-rycz-ny jest pe-łen en-tu-zja-zmu i prze-ko-na-ny o słusz-no-ści po-świę-ce-nia ży-cia dla po-ezji, jed-nak wy-czu-wal-ny jest pe-sy-mi-stycz-ny na-strój, cha-rak-te-ry-stycz-ny dla dekadentyzmu Nawiązanie do filozofii Schopenhauera i motywu Deus artifex- artyści to ludzie wybrani przez Boga ● ,,Hymn do Nirwany" Kazimierz Przerwa-Tetmajer Rodzaj literacki: hymn Podmiot liryczny: człowiek pogrążony w rozpaczy, nieznajdujący oparcia w żadnym systemie filozoficznym, religii czy powszechnie cenionych wartościach Typ liryki: liryka bezpośrednia, liryka zwrotu do adresata Adresat: Nirwana Sytuacja liryczna: • Stylizacja na modlitwę, litanię, odwołanie do modlitwy ,,Ojcze nasz" ● Podmiot liryczny przyzywa bóstwo (nirwanę), marzy o oderwaniu się od rzeczywistości, wyrwaniu z mocy zła, otoczony jest podłością, jego dusz kona w bólu. Osoba mówiąca prosi nirwanę o ratunek, cierpienie wywołane poczuciem bezsilności i pesymizmu odbiera jako zbyt uciążliwe- nie odnajduje sprzymierzeńców ani w ludziach, ani w Bogu, dlatego całkowicie oddaje się we władanie nirwanie • Inspiracja filozofią Schopenhauera ,,Kowal" Leopold Staff Rodzaj literacki: wiersz Podmiot liryczny: kowal Typ liryki: liryka bezpośrednia Adresat: Serce Sytuacja liryczna: ● Pod-miot li-rycz-ny, bę-dą-cy ty-tu-ło-wym ko-wa-lem, zaj-mu-je się co-dzien-ną pra-cą w swo-im za-kła-dzie. Przy-po-mi-na greckiego boga Hefajstosa. Oso-ba mó-wią-ca przed-sta-wia dy-na-micz-ny ob-raz cięż-kiej pra-cy ko-wa-la. Pod-miot li-rycz-ny po-dej-mu-je się nie-ty-po-we-go za-da-nia, musi wykuć dla siebie serce. Twar-dy czło-wiek musi mieć nie-znisz-czal-ne, sta-lo-we ser-ce, któ-re-go nie zła-mią żad-ne prze-ciw-no-ści losu. Staff odrzuca młodopolski dekadentyzm, chce zmo-ty-wo-wać czy-tel-ni-ka do dzia-ła-nia, po-nie-waż tyl-ko wal-ka z wła-sny-mi sła-bo-ścia-mi za-pew-nia roz-wój. Kowal po-sia-da ce-chy nie-tz-sche-ań-skie-go nad-czło-wie-ka, któ-ry za-mie-rza stwo-rzyć ser-ce god-ne sil-nej, wy-jąt-ko-wej jed-nost-ki. ● Charakter optymistyczny, wizja nadziei na osiągnięcie wytyczonego celu ,,Koniec wieku XIX" Kazimierz Przerwa-Tetmajer Rodzaj literacki: wiersz Podmiot liryczny: osoba zagubiona, zniechęcona do życia Typ liryki: liryka zwrotu do adresata, bezpośrednia Adresat: ludzie z końca wieku Sytuacja liryczna: Podmiot liryczny szuka odpowiedzi na pytania, na które nie znajduje rozwiązań Osoba mówiąca swoją postawą nawiązuje do filozofii Schopenhauera, który postrzegał człowieka jako istotę skazaną na cierpienie, nękaną wątpliwościami, lękiem przed śmiercią, poczuciem bezsilności ● Występuje pozorny dialog- podmiot stawia pytania, ale nie ma nikogo, kto udzieliłby mu odpowiedzi. Taki zabieg pozwolił na ukazanie dramatycznej sytuacji mówiącego, jego samotności, w chwili kiedy potrzebuje oparcia i rady Ludzie końca XIX w. pogrążeni w pesymizmie, nie widzą przed sobą jasnych perspektyw. Ostatnie zdanie „głowię zwiesił niemy" ukazuje, że człowiek końca wieku nękany jest świadomością swojej niemocy, wydany jest na kryzys wartości ,,[Nie wierzę w nic...]" Kazimierz Przerwa- Tetmajer Rodzaj literacki: sonet Podmiot liryczny: człowiek schyłku XIX w., który stracił wiarę we wszelkie wartości Typ liryki: bezpośrednia, sytuacja lirycznego wyznania Adresat: - Sytuacja liryczna: ● Podmiot dokonuje zwierzenia i refleksji nad własnym losem, wyznanie człowieka XIX w., nieznajdującego oparcia w niczym czym kierowali się ludzie wcześniejszych epok ● Osoba mówiąca wyraża dekadencką postawę, określa wartości jako bezwartościowe, nie zamierza podejmować żadnych aktywności (kontrast do wiersza ,,Kowal" Leopolda Staffa) ● Przykład podjęcia trudu „zaklęcia w marmur" Afrodyty jako czynności bezcelowej i niewykonalnej Pesymistyczny charakter- człowiek musi poddać się przeznaczeniu ● Nadzieją dla podmiotu jest nirwana ,,Lubię, kiedy kobieta..." Kazimierz Przerwa- Tetmajer Rodzaj literacki: wiersz, erotyk Podmiot liryczny: prawdopodobnie mężczyzna Typ liryki: bezpośrednia Adresat: - Sytuacja liryczna: ● Czasownik lubię" sugeruje brak głębokich emocji podmiotu lirycznego wobec kobiety • Przedstawiony stosunek między partnerami Kobieta została szczegółowo opisana, jakby osoba mówiąca koncentrowała się wyłącznie na jej ciele i reakcjach; nie jest określona imieniem co wskazuje na to, że zachowuje się jak każda kobieta w sytuacji intymnej; sensualny portret kobiety (słowa oddziałujące na zmysły wzroku, zapachu, dotyku) Podmiot miłość traktuje jako akt erotyczny, niezwiązany z głębszym uczuciem, liczy się dla niego wyłącznie aspekt cielesny • Opis przeżyć i doznań za pomocą monologu; najważniejsze są uczucia podmiotu, nie kobiety ● Kobiety- aspekt cielesny, mężczyzna- aspekt duchowy (po stosunku jego myśli wzbijają się w nierzeczywiste rejony)