Filozofia w oświeceniu

Epoka oświecenia przyniosła rozwój myśli filozoficznej, której głównymi przedstawicielami byli:

1. John Locke (1632-1704) - angielski filozof, który uważał, że człowiek rodzi się z umysłem przypominającym czystą kartę, a wiedzę zdobywa dzięki doświadczeniu.

2. Immanuel Kant (1724-1804) - niemiecki filozof, który twierdził, że umysł ludzki nie poznaje rzeczy takich, jakimi są naprawdę, ale tak jak się wydają poznającemu je człowiekowi. Uważał, że są dwa źródła doświadczenia: świat zewnętrzny oraz umysł.

3. Jean-Jacques Rousseau (1712-78) - francuski myśliciel, który uważał, że miarą społeczeństwa są wartości moralne, a nie rozum. Sądził, że człowiek powinien starać się wrócić do pierwotnego stanu natury.

4. Wolter (1694-1778) - francuski filozof, który twierdził, że podstawą moralności jest prawo naturalne, mówiące: "Nie czyń drugiemu, co tobie nie miłe". Uważał, że fanatyzm jest złem, bo prowadzi do nienawiści i bywa przyczyną społecznego zamętu.

Quote: Kant twierdził: "Człowiek powinien postępować w życiu według takich reguł, które chcielibyśmy, żeby były stosowane zawsze i przez wszystkich."

Sztuka oświecenia

W sztuce oświecenia dominowały dwa główne style: klasycyzm i rokoko.

Klasycyzm charakteryzował się:

• Naśladowaniem wzorów antycznych
• Uporządkowaniem, spokojem i jasnością
• Odwoływaniem się do rozumu
• Statycznością i harmonią

W architekturze klasycystycznej dominowały:

• Kolumny w budownictwie sakralnym i świeckim
• Budynki na planach koła i kwadratu
• Antyczne porządki architektoniczne i detale
• Nowe typy budynków: szkoły, teatry, domy handlowe

Rokoko cechowało się:

• Lekkością i dekoracyjnością form
• Swobodną kompozycją
• Motywami egzotycznymi

W architekturze rokokowej można było zauważyć:

• Boazerie, lustra i tkaniny na ścianach
• Zaokrąglone lub ścięte narożniki pomieszczeń
• Złocenia i bogatą ornamentykę
• Motywy roślinne w dekoracjach

Example: W malarstwie klasycystycznym dominowała tematyka mitologiczna i historyczna, podczas gdy w rokokowym popularne były sceny dworskie i wytwornych zabaw.

Sztuki plastyczne oświecenia charakteryzowały się:

• W klasycyzmie: dokładnością, kompozycją opartą na regułach proporcji i przejrzystości
• W rokoku: finezyjnością, lekkością, jasną i pastelową kolorystyką, sentymentalną nastrojowością

Highlight: Oświecenie w sztuce przyniosło rozwój nowych form wyrazu artystycznego, łączących tradycję antyczną z nowoczesnymi ideami epoki rozumu.

Nazwa i ramy czasowe epoki oświecenia

Oświecenie to epoka, której nazwa odwoływała się do idei rozumu rozpraszającego ciemność zabobonów i przesądów. Elity intelektualne tego okresu określały swoje czasy jako "wiek rozumu" lub "wiek filozofów".

Ramy czasowe oświecenia w Europie obejmują okres od schyłku XVII wieku, kiedy to pierwsze idee oświeceniowe pojawiły się w Anglii po bezkrwawej rewolucji 1688 roku, do Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789-1799), która symbolicznie zamyka tę epokę.

Highlight: Oświecenie w Polsce rozpoczęło się później niż w Europie Zachodniej, około 1740 roku.

W literaturze polskiej za symboliczny koniec oświecenia uznaje się rok 1822, kiedy to wydano pierwszy tom "Poezji" Adama Mickiewicza, co jednocześnie uznawane jest za początek romantyzmu.

Nurty filozoficzne oświecenia

Epoka oświecenia charakteryzowała się rozwojem różnorodnych nurtów filozoficznych:

1. Empiryzm - teoria uznająca doświadczenie za najlepszy sposób poznania prawdy i badania świata.
2. Racjonalizm - wiara w potęgę ludzkiego rozumu jako najważniejszej siły w poszukiwaniu prawdy i wiedzy o świecie.
3. Deizm - pogląd uznający Boga za twórcę wszechświata i praw nim rządzących, ale nie ingerującego w jego dzieje.
4. Ateizm - postawa negująca istnienie Boga.
5. Sensusalizm - zaufanie wobec zmysłów ludzkich jako najlepszej metody poznania i badania świata.
6. Materializm - pogląd zakładający, że istnieją wyłącznie byty fizyczne i tylko na tej podstawie można wyjaśnić wszystkie zjawiska i procesy zachodzące w świecie.

Vocabulary: Wielka encyklopedia - największe kulturalne przedsięwzięcie epoki oświecenia, wydane w latach 1751-1780 we Francji, stanowiące źródło ówczesnej wiedzy.

Oświecenie w Polsce

W Polsce oświecenie przyniosło szereg ważnych reform i inicjatyw kulturalnych:

1. Powołanie Komisji Edukacji Narodowej w 1773 roku - pierwszego w Europie świeckiego ministerstwa oświaty.
2. Założenie Szkoły Rycerskiej w 1765 roku - pierwszej państwowej szkoły dla ubogiej młodzieży szlacheckiej.
3. Rozwój publicystyki oświeceniowej, w tym periodyków społeczno-politycznych jak "Monitor" i czasopism literackich jak "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne".
4. Powołanie Teatru Narodowego przez króla Augusta Poniatowskiego w 1765 roku.
5. Organizacja "obiadów czwartkowych" na Zamku Królewskim lub w Łazienkach, gromadzących wybitnych pisarzy, artystów i uczonych.
6. Uchwalenie Konstytucji 3 maja.
7. Założenie Collegium Nobilium w Warszawie w 1740 roku przez Stanisława Konarskiego.

Example: Obiady czwartkowe były ważnym elementem życia kulturalnego oświecenia w Polsce, gromadząc elitę intelektualną kraju i promując nowe idee.