Nazwa i ramy czasowe epoki oświecenia
Oświecenie to epoka, której nazwa odwoływała się do idei rozumu rozpraszającego ciemność zabobonów i przesądów. Elity intelektualne tego okresu określały swoje czasy jako "wiek rozumu" lub "wiek filozofów".
Ramy czasowe oświecenia w Europie obejmują okres od schyłku XVII wieku, kiedy to pierwsze idee oświeceniowe pojawiły się w Anglii po bezkrwawej rewolucji 1688 roku, do Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789-1799), która symbolicznie zamyka tę epokę.
Highlight: Oświecenie w Polsce rozpoczęło się później niż w Europie Zachodniej, około 1740 roku.
W literaturze polskiej za symboliczny koniec oświecenia uznaje się rok 1822, kiedy to wydano pierwszy tom "Poezji" Adama Mickiewicza, co jednocześnie uznawane jest za początek romantyzmu.
Nurty filozoficzne oświecenia
Epoka oświecenia charakteryzowała się rozwojem różnorodnych nurtów filozoficznych:
- Empiryzm - teoria uznająca doświadczenie za najlepszy sposób poznania prawdy i badania świata.
- Racjonalizm - wiara w potęgę ludzkiego rozumu jako najważniejszej siły w poszukiwaniu prawdy i wiedzy o świecie.
- Deizm - pogląd uznający Boga za twórcę wszechświata i praw nim rządzących, ale nie ingerującego w jego dzieje.
- Ateizm - postawa negująca istnienie Boga.
- Sensusalizm - zaufanie wobec zmysłów ludzkich jako najlepszej metody poznania i badania świata.
- Materializm - pogląd zakładający, że istnieją wyłącznie byty fizyczne i tylko na tej podstawie można wyjaśnić wszystkie zjawiska i procesy zachodzące w świecie.
Vocabulary: Wielka encyklopedia - największe kulturalne przedsięwzięcie epoki oświecenia, wydane w latach 1751-1780 we Francji, stanowiące źródło ówczesnej wiedzy.
Oświecenie w Polsce
W Polsce oświecenie przyniosło szereg ważnych reform i inicjatyw kulturalnych:
- Powołanie Komisji Edukacji Narodowej w 1773 roku - pierwszego w Europie świeckiego ministerstwa oświaty.
- Założenie Szkoły Rycerskiej w 1765 roku - pierwszej państwowej szkoły dla ubogiej młodzieży szlacheckiej.
- Rozwój publicystyki oświeceniowej, w tym periodyków społeczno-politycznych jak "Monitor" i czasopism literackich jak "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne".
- Powołanie Teatru Narodowego przez króla Augusta Poniatowskiego w 1765 roku.
- Organizacja "obiadów czwartkowych" na Zamku Królewskim lub w Łazienkach, gromadzących wybitnych pisarzy, artystów i uczonych.
- Uchwalenie Konstytucji 3 maja.
- Założenie Collegium Nobilium w Warszawie w 1740 roku przez Stanisława Konarskiego.
Example: Obiady czwartkowe były ważnym elementem życia kulturalnego oświecenia w Polsce, gromadząc elitę intelektualną kraju i promując nowe idee.
