Księga I - Gospodarstwo

Pan Tadeusz rozpoczyna się powrotem głównego bohatera, Tadeusza Soplicy, do rodzinnego Soplicowa. Młody, dwudziestoletni mężczyzna właśnie ukończył naukę w Wilnie i przyjeżdża do dworu stojącego na pagórku w brzozowym gaju.

Narrator szczegółowo opisuje wygląd dworu i jego otoczenia. Budynek jest niewielki, ale zadbany, z białymi ścianami kontrastującymi z zielenią topoli. Wokół znajdują się zabudowania gospodarcze - stodoła i stogi ze zbiorami.

Wnętrze dworu jest urządzone tradycyjnie, z drewnianymi meblami i portretami narodowych bohaterów na ścianach. Szczególną uwagę zwraca stary zegar, z którego po pociągnięciu za sznurek wydobywa się melodia Mazurka Dąbrowskiego.

Highlight: Opis dworu w Soplicowie stanowi symboliczne przedstawienie polskiego domu szlacheckiego, łączącego tradycję z patriotyzmem.

Tadeusz, wchodząc do jednego z pokoi, spotyka młodą dziewczynę, którą bierze za Zosię. Oboje są zmieszani tym niespodziewanym spotkaniem. Później okazuje się, że dziewczyna to w rzeczywistości Telimena.

Do Soplicowa przybywają liczni goście, w tym Podkomorzy, Asesor, Rejent i kapitan Ryków. Wieczorem, podczas kolacji, Sędzia wygłasza przemówienie o modzie francuskiej. Tadeusz flirtuje z Telimeną, którą wciąż uważa za Zosię.

Quote: "Tadeusz wpadł w objęcia Wojskiego, który właśnie wychodził z pokoju kobiecego."

Księga kończy się przybyciem księdza Robaka, który chce obudzić Sędziego, prawdopodobnie w ważnej sprawie.