Polska powieść historyczna i "Potop" Sienkiewicza
Polska powieść historyczna przeszła znaczącą ewolucję przed powstaniem "Potopu" Henryka Sienkiewicza. W okresie pozytywizmu gatunek ten początkowo nie cieszył się dużym uznaniem, ustępując miejsca powieściom współczesnym, które lepiej odpowiadały hasłom epoki.
Rozwój polskiej powieści historycznej:
- Okres przed 1830 r. - wpływ powieści walterscottowskich (np. "Jan z Tenczyna" Juliana Ursyna Niemcewicza)
- Romantyzm - dwa główne nurty:
- Gawęda szlachecka (charakteryzująca się luźną kompozycją)
- Dokumentarna powieść historyczna (minimalizująca fikcję, oparta na źródłach historycznych)
Vocabulary: Powieść walterscottowska - typ powieści historycznej wzorowany na twórczości Waltera Scotta, łączący wątki historyczne z fikcyjnymi.
Szkoły historyczne, które wpłynęły na kształtowanie się polskiej powieści historycznej:
- Szkoła warszawska (zachęcająca do oporu przeciwko zaborcom, potępiająca lojalizm)
- Szkoła krakowska (krytyczna wobec przeszłości, propagująca lojalizm, znana jako "stańczycy")
Definition: Stańczycy - nazwa grupy politycznej wywodząca się od pamfletu politycznego "Teka Stańczyka", propagującej lojalizm wobec zaborców.
Cechy historycznych powieści Henryka Sienkiewicza, w tym "Potopu":
- Podporządkowanie zdarzeń idei "ku pokrzepieniu serc"
- Połączenie elementów powieści dokumentalnej i walterscottowskiej
- Synkretyzm gatunkowy (łączenie cech powieści przygodowej, romansu, sensacji i legendy)
- Romantyczna koncepcja historyzmu - naród jako organizm, historia jako proces
- Eksponowanie chwalebnych momentów z historii narodowej
- Łączenie wielkiej historii narodu z małą historią jednostek
Highlight: Geneza Potopu wiąże się z Sienkiewiczowską ideą tworzenia literatury "ku pokrzepieniu serc", mającej podnosić na duchu naród polski w okresie zaborów.
Stylizacja w "Potopie":
- Biblijna
- Romantyczna (podniosły styl, opisy obrony Jasnej Góry)
- Homerycka
Komizm w powieści:
- Komizm postaci (np. Roch Kowalski i jego słynne "Ociec prać!")
- Komizm sytuacyjny (np. Zagłoba walczący z małpami)
- Komizm słowny (powiedzonka Zagłoby, wypowiedzi Rocha Kowalskiego)
Example: "Ja jestem pan Kowalski, a to jest pani Kowalska" - przykład komicznej wypowiedzi Rocha Kowalskiego, odnoszącego się do swojej szabli.
Konstrukcja świata przedstawionego w "Potopie":
- Wyraźna rama chronologiczna (lata 1655-1656)
- Schemat powieści sensacyjnej (stopniowanie napięcia)
- Paralelizm zjawisk przyrody i wydarzeń historycznych
- Heroizacja i sakralizacja wybranych bohaterów
Highlight: Potop najważniejsze informacje obejmują nie tylko fakty historyczne, ale także mistrzowskie połączenie różnych elementów literackich, tworzących wielowymiarowe dzieło.
Obrońcy ojczyzny i zdrajcy w "Potopie":
- Patrioci: Jan Kazimierz Waza, paulin Augustyn Kordecki, Jan Zagłoba, Andrzej Kmicic, Michał Wołodyjowski, Oleńka Billewiczówna (symbol polki patriotki)
- Zdrajcy: Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł
"Potop" Sienkiewicza, łącząc elementy różnych tradycji literackich i historycznych, stał się arcydziełem polskiej powieści historycznej, oferując nie tylko fascynującą fabułę, ale także głęboką refleksję nad narodową tożsamością i historią.
