Pozytywizm - tło historyczne i główne idee
Pozytywizm w Polsce (1864-1890) narodził się w trudnym okresie po klęsce powstania styczniowego. Był to czas intensywnych przemian społecznych: rozwoju przemysłu, urbanizacji, deklasacji ziemiaństwa i uwłaszczenia chłopów. Polacy zmagali się z rusyfikacją i germanizacją, co zmuszało ich do szukania nowych dróg walki o narodową tożsamość.
Epoka ta opierała się na kilku kluczowych wartościach. Realizm i naturalizm zastąpiły romantyczną idealizację, a wiara w naukę i postęp stała się fundamentem myślenia. Pozytywiści cenili pracę, tolerancję oraz racjonalne podejście do rzeczywistości. Filozoficznie kierunek ten czerpał z filozofii pozytywnej Auguste'a Comte'a, organicyzmu Herberta Spencera oraz scjentyzmu, ewolucjonizmu i utylitaryzmu.
Główne hasła pozytywistów to praca u podstaw (edukacja najniższych warstw społecznych) i praca organiczna (budowa ekonomicznych i kulturalnych podstaw społeczeństwa). Istotne tematy to również emancypacja kobiet, asymilacja Żydów oraz kwestie miejskie, historyczne i społeczne.
💡 Pozytywizm można postrzegać jako praktyczną odpowiedź na romantyczny idealizm - zamiast walczyć zbrojnie, pozytywiści proponowali budować siłę narodu poprzez edukację, ekonomię i modernizację.
W literaturze pozytywistycznej pojawiają się charakterystyczni bohaterowie: kupiec (jak w "Lalce"), inteligent i społecznik (w "Nad Niemnem" i "Lalce"), kobieta niezależna, patriota oraz idealista. Popularne gatunki to powieść realistyczna (B. Prus "Lalka"), powieść tendencyjna (E. Orzeszkowa "Marta"), powieść historyczna (H. Sienkiewicz "Potop"), nowela (E. Orzeszkowa "Gloria victis") oraz felieton.