Charakterystyczne zjawiska średniowiecza

Średniowiecze charakteryzowało się kilkoma kluczowymi zjawiskami, które kształtowały życie społeczne, polityczne i kulturalne epoki:

1. Uniwersalizm średniowieczny

Definicja: Uniwersalizm to dążenie do ujednolicenia całości życia społecznego, politycznego i kulturalnego w Europie.

Uniwersalizm przejawiał się w:

• Wspólnym języku (łacina)
• Jednolitej wierze (chrześcijaństwo)
• Centralnej władzy kościelnej i świeckiej (papież)
• Podobnych tematach w sztuce
• Jednakowych wzorcach osobowych (rycerz, władca, święty, asceta)

2. Teocentryzm w średniowieczu

Definicja: Teocentryzm to tendencja filozoficzna i artystyczna, według której najwyższą wartością jest Bóg.

Teocentryzm w literaturze i sztuce przejawiał się dominacją tematyki religijnej i dydaktycznym charakterem dzieł, które miały pokazywać drogi wiodące do Boga.

3. Anonimowość twórców

Przez długi czas autorzy nie podpisywali swoich dzieł, kierując się zasadą pokory i tworząc na chwałę Bożą.

System edukacji w średniowieczu

Szkolnictwo w średniowieczu opierało się głównie na szkołach katedralnych i przyklasztornych, gdzie kształcono młodzież, gromadzono księgi i organizowano skryptoria.

Highlight: Kluczowym elementem edukacji średniowiecznej było 7 sztuk wyzwolonych, podzielonych na trivium i quadrivium.

Sztuki wyzwolone trivium i quadrivium obejmowały:

1. Trivium (trójdrożne):

   • Gramatyka
   • Dialektyka
   • Retoryka

2. Quadrivium (czterodrożne):

   • Arytmetyka
   • Geometria
   • Astronomia
   • Muzyka

Vocabulary: Quadrivium nauki to cztery dziedziny matematyczne stanowiące wyższy poziom edukacji średniowiecznej.

W tym okresie powstała również charakterystyczna metoda nauczania: "Repetitio est mater studiorum" (Powtarzanie jest matką wiedzy).

Rozwój uniwersytetów i scholastyki

Średniowiecze to okres, w którym powstały pierwsze uniwersytety europejskie, w tym:

• Bolonia
• Montpellier
• Oxford (XII wiek)
• Cambridge (1209 rok)
• Kraków (1364 rok)

Równolegle rozwinęła się scholastyka, czyli nauka polegająca na rozumowym udowadnianiu prawd wiary.

Definition: Scholastyka to filozofia szkolna, która dążyła do objaśnienia prawd wiary za pomocą racjonalnych metod filozoficznych.

W tym okresie rozwinęły się również specyficzne gatunki literackie i zjawiska kulturowe:

• Biblia pauperum (biblia ubogich)
• Manicheizm - pogląd o nieustannej walce dobra ze złem
• Doksologia - krótka, uroczysta modlitwa wychwalająca Boga
• Hagiografia - pisanie żywotów świętych

Hymn jako gatunek literacki

Definition: Hymn to pieśń błagalna lub narracyjna zawierająca pochwałę bóstwa, legendarnych bohaterów lub upersonifikowanych zjawisk, utrzymana w stylu wzniosłym.

Szczególnym rodzajem hymnu jest carmen patrium (pieśń ojczysta), związana z historią narodu.

Definicja i ramy czasowe średniowiecza

Średniowiecze, znane również jako media aetas lub media aevum, to epoka historyczna następująca po starożytności i poprzedzająca renesans. Termin ten został ukuty przez włoskich humanistów z XV i XVI wieku, którzy postrzegali ten okres jako mroczny czas oddzielający ich od świetności starożytności.

Definicja: Mediewistyka to nauka zajmująca się badaniem średniowiecza, a mediewista to osoba specjalizująca się w tym okresie.

Ramy czasowe średniowiecza w Europie i Polsce różnią się nieco:

• W Europie średniowiecze trwało od V do XV/XVI wieku:

• Początek: 476 rok - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
• Koniec: 1453 rok - upadek Konstantynopola lub 1492 rok - odkrycie Ameryki

Highlight: Koniec średniowiecza w Europie jest często wiązany z wynalezieniem druku przez Jana Gutenberga w 1440 roku.

• W Polsce średniowiecze rozpoczęło się później i trwało od X do XV/XVI wieku:

• Początek: 966 rok - chrzest Polski za panowania Mieszka I

Periodyzacja średniowiecza obejmuje trzy główne etapy:

1. Wczesne średniowiecze (V-X wiek) - okres wędrówek ludów
2. Dojrzałe średniowiecze (XI-XIII wiek) - rozkwit feudalizmu
3. Schyłek średniowiecza, tzw. "jesień średniowiecza" (XIV-XV wiek)