Światopogląd i filozofia średniowiecza

Filozofia w średniowieczu charakteryzowała się kilkoma kluczowymi koncepcjami, które kształtowały myślenie i postrzeganie świata w tym okresie. Najważniejsi filozofowie średniowiecza i nurty filozoficzne średniowiecza obejmowały:

1. Teocentryzm - doktryna stawiająca Boga w centrum zainteresowań i rozumienia świata.
2. Uniwersalizm - odnoszący się do powszechnych wartości wyznawanych przez ludzi w średniowieczu, z wiarą w Boga jako główną z nich.
3. Feudalizm - system społeczny oparty na hierarchicznej strukturze, gdzie każda osoba była podległa komuś wyżej postawionemu.
4. Dualizm - oddzielenie sfery sacrum od profanum, wartości duchowych od materialnych.
5. Anonimowość - autorzy nie podpisywali swoich prac, uznając swoje umiejętności za dar od Boga.

Definition: Tomizm to filozoficzny system oparty na dokonaniach św. Tomasza z Akwinu, zakładający, że świat jest starannie zaprojektowany i uporządkowany hierarchicznie.

Example: Franciszkanizm, doktryna założona przez św. Franciszka, charakteryzuje się skromnością, pochwałą wszelkiego stworzenia i odczuwaniem braterstwa z naturą i zwierzętami.

Highlight: Ascetyzm, postawa charakteryzująca się dobrowolną rezygnacją z przyjemności i skrajnym ubóstwem, była uważana za drogę prowadzącą do wiecznego zbawienia.

Filozofowie średniowiecza i ich poglądy kształtowali myśl tego okresu, tworząc fundamenty dla późniejszych rozważań filozoficznych. 3 filozofowie średniowiecza, którzy wywarli szczególny wpływ, to św. Tomasz z Akwinu $twórca tomizmu$, św. Franciszek z Asyżu $założyciel franciszkanizmu$ oraz św. Augustyn $jeden z ojców Kościoła$.

Vocabulary: Święta Inkwizycja była instytucją kościelną powołaną do ścigania innowierców, co odzwierciedlało dążenie do utrzymania jedności religijnej w średniowieczu.

Literatura i gatunki literackie średniowiecza

Literatura średniowiecza charakteryzowała się różnorodnością gatunków i silnym dydaktyzmem w średniowieczu. Cechy literatury średniowiecznej obejmowały anonimowość autorów, tematykę religijną oraz moralizatorski charakter utworów.

Gatunki literackie średniowiecza przykłady to:

1. Kazanie - rodzaj wystąpienia mającego na celu nauczanie wiernych. Przykładem są "Kazania świętokrzyskie".
2. Pieśń religijna - utwór o tematyce duchowej, często mówiący o pasji Chrystusa. Przykładem jest "Bogurodzica".
3. Żywoty świętych - biografie opisujące życie świętych i męczenników. Przykład: "Żywot świętego Stanisława z Kielc".
4. Kroniki - zapisy najważniejszych wydarzeń historycznych, jak kronika Galla Anonima.
5. Legendy - utwory opisujące życie świętego lub męczennika, np. "Legenda o Św. Aleksym".
6. Epos rycerski - gatunek przedstawiający historie legendarnych postaci, np. "Pieśń o Rolandzie".

Definition: Parabola to utwór moralistyczny, którego celem jest przekazanie zasad moralnych i prawideł postępowania za pomocą uproszczonych historii.

Highlight: Jaki był cel średniowiecznej literatury jak nazywamy taki rodzaj literatury - głównym celem było nauczanie i przekazywanie wartości moralnych, co określamy jako literaturę dydaktyczną.

Example: Turnieje rycerskie i "siedem sztuk wyzwolonych" $trivium i quadrivium$ stanowiły ważne elementy kultury średniowiecznej, łącząc rozrywkę z edukacją.

Cechy literatury średniowiecza dydaktyczna obejmowały:

• Moralizatorski charakter utworów
• Przekazywanie wartości chrześcijańskich
• Wykorzystanie alegorii i symboli
• Anonimowość autorów
• Uniwersalizm przesłania

Quote: "Najważniejsze utwory średniowiecza" miały na celu nie tylko dostarczanie rozrywki, ale przede wszystkim kształtowanie postaw moralnych i religijnych czytelników.

Scharakteryzuj najważniejsze kierunki filozoficzne średniowiecza - teocentryzm, uniwersalizm, tomizm i franciszkanizm stanowiły fundamenty myśli średniowiecznej, kształtując światopogląd i literaturę tego okresu.

Ramy czasowe i najważniejsze wydarzenia średniowiecza

Ramy czasowe średniowiecza w Polsce obejmują okres od X wieku do przełomu XV i XVI wieku. W Europie natomiast, ramy czasowe średniowiecza są nieco szersze, rozpoczynając się w 476 roku upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego, a kończąc się w 1453 roku zdobyciem Konstantynopola przez Turków.

Najważniejsze daty średniowiecza w Polsce to:

• 966 r. - ślub Mieszka I z Dobrawą, który doprowadził do chrztu Polski
• 1364 r. - powstanie Akademii Krakowskiej
• XIV w. - czas panowania epidemii dżumy

Najważniejsze wydarzenia średniowiecza w Europie obejmują:

• 476 r. - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
• 724-814 r. - renesans karoliński
• 1054 r. - schizma wschodnia
• 1096 r. - pierwsza krucjata podjęta przez papieża Urbana II
• 1452-1455 r. - wynalezienie druku przez Gutenberga
• 1492 r. - odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba

Highlight: Ślub Mieszka I z Dobrawą w 966 roku był kluczowym wydarzeniem dla Polski, gdyż doprowadził do przyjęcia chrześcijaństwa i włączenia kraju w krąg zachodniej kultury chrześcijańskiej.

Definition: Renesans karoliński to okres panowania Karola Wielkiego, charakteryzujący się odrodzeniem zainteresowania kulturą antyku i jej łączeniem z kulturą chrześcijańską.

Vocabulary: Schizma wschodnia oznacza rozłam Kościoła na wschodni i zachodni, co doprowadziło do zakończenia jedności religijnej i podziału Europy na dwa kręgi kulturowe.

Koniec średniowiecza data i wydarzenie w Europie to rok 1453, kiedy to Turcy zdobyli Konstantynopol. Jednak za koniec średniowiecza wydarzenie uznaje się również wynalezienie druku przez Gutenberga $1452-1455$ lub odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba $1492$.