Składnia - podstawowe pojęcia i elementy
Składnia to dział gramatyki zajmujący się budową wypowiedzeń i zdań. W klasie 5 i 6 uczniowie poznają kluczowe pojęcia z zakresu składni w języku polskim.
Definicja: Wypowiedzenie to zrozumiały i logiczny gramatycznie ciąg wyrazów.
Wyróżniamy trzy podstawowe typy wypowiedzeń:
- Oznajmujące (kończące się kropką lub wykrzyknikiem)
- Pytające (kończące się znakiem zapytania lub znakiem zapytania i wykrzyknikiem)
- Rozkazujące (kończące się kropką lub wykrzyknikiem)
Każde z tych wypowiedzeń może być wykrzyknikowe, jeśli wyraża silne emocje.
Highlight: Wypowiedzenia dzielimy również ze względu na budowę na zdania (zawierające czasownik w formie osobowej) i wypowiedzenia bez osobowej formy czasownika.
Składnia zdania przykłady:
- Zdanie: "Ania je lody", "Basia biegała"
- Wypowiedzenie bez osobowej formy czasownika: "Atena boginią mądrości"
Główne części zdania to podmiot (wykonawca czynności) i orzeczenie (czynność). Podmiot i jego określenia oraz orzeczenie i jego określenia tworzą odpowiednio grupę podmiotu i grupę orzeczenia.
Example: W zdaniu "Paweł jeździ na rowerze" mamy związek główny "Paweł jeździ" oraz związek poboczny "jeździ na rowerze".
Rodzaje zdań przykłady:
- Zdania nierozwinięte - zawierają tylko orzeczenie i podmiot lub samo orzeczenie
- Zdania rozwinięte - oprócz orzeczenia i podmiotu mają także określenia
- Zdania pojedyncze - zawierają tylko jedno orzeczenie
- Zdania złożone - zawierają kilka orzeczeń
Vocabulary: Zdanie współrzędnie złożone to zdanie złożone, którego zdania składowe nie określają się wzajemnie i mogą istnieć bez siebie.
Zdania współrzędnie złożone przykłady:
- Łączne (połączone spójnikami "i", "oraz")
- Rozłączne (połączone spójnikami "lub", "albo")
- Przeciwstawne (połączone spójnikami "lecz", "ale")
- Wynikowe (połączone spójnikiem "więc")
Poznanie tych elementów składni jest kluczowe dla uczniów klas 5 i 6, pomagając im w rozumieniu struktury języka polskiego i tworzeniu poprawnych wypowiedzi.
