Średniowiecze - epoka krzyża i miecza

Średniowiecze, nazywane epoką krzyża i miecza, charakteryzuje się literaturą służącą Bogu i kreującą wzorce życiowe. Kluczowe pojęcia to:

1. Asceta - człowiek umartwiający się, służący bliźniemu i znoszący upokorzenia.

2. Rycerz - kierujący się hasłem "Bóg, honor, ojczyzna" i oddany wybrance serca.

Przykład: Legenda o św. Aleksym przedstawia ideał ascety, który po powrocie do domu nie zostaje rozpoznany przez rodzinę i żyje jak pies w budzie.

Przykład: Pieśń o Rolandzie gloryfikuje postawę rycerską. Roland, najlepszy rycerz Karola Wielkiego, wybiera chwalebną śmierć zamiast wezwania pomocy.

Ważne motywy średniowieczne:

• Memento mori (pamiętaj o śmierci)
• Dance macabre (taniec śmierci)

Highlight: "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" to utwór ukazujący wszechobecność i nieprzekupywalność śmierci, dotykającej każdego bez względu na status czy zasługi.

Inne znaczące dzieła średniowieczne:

• "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu" - opowieści o cudach świętego
• Gal Anonim "Kronika polska" - przedstawienie dziejów Polski, szczególnie Bolesława Krzywoustego
• Dante "Boska komedia" - alegoryczna podróż przez kręgi piekielne, czyściec i raj, symbolizująca drogę duszy od upadku do pojednania z Bogiem

Vocabulary: Conata - w filozofii średniowiecznej oznacza spokój ducha, uważany za jedną z najważniejszych zalet człowieka.

Renesans - epoka humanizmu i reformacji

Renesans przynosi znaczące zmiany w postrzeganiu świata i człowieka:

1. Humanizm - filozofia stawiająca człowieka w centrum zainteresowania.
2. Reformacja - ruch dążący do odnowy Kościoła.

Definicja: Humanizm to nurt filozoficzny i kulturowy, który podkreśla wartość i godność człowieka oraz jego centralne miejsce w świecie.

Kluczowe pojęcia renesansowe:

• Fortuna - tajemnicza siła kierująca losem człowieka
• Cnota (virtus) - uważana za najważniejszą zaletę człowieka
• Spokój ducha - ideał życiowy renesansowego człowieka

Highlight: Renesans odchodzi od średniowiecznego teocentryzmu na rzecz antropocentryzmu, stawiając człowieka i jego potrzeby w centrum uwagi.

Renesans charakteryzuje się również powrotem do kultury antycznej, co widoczne jest w literaturze, sztuce i filozofii tego okresu. Twórcy renesansowi często czerpią inspirację z dzieł starożytnych, adaptując je do współczesnych im realiów.

Przykład: Twórczość Michała Anioła czy Leonarda da Vinci odzwierciedla renesansowy ideał człowieka wszechstronnie uzdolnionego (homo universalis).

Archetypy i toposy w mitologii greckiej

Mitologia grecka jest bogatym źródłem archetypów i toposów, które do dziś kształtują kulturę europejską.

Definicja: Archetyp to pierwowzór, uniwersalny wzorzec postaci lub sytuacji, często powtarzający się w literaturze i kulturze.

Definicja: Topos to powtarzający się motyw literacki lub kulturowy, mający ustalone znaczenie symboliczne.

Najważniejsze pojęcia z mitologii greckiej:

1. Prometeusz archetyp - symbol dobroczyńcy ludzkości i buntu przeciwko bogom.
2. Syzyf archetyp - symbol bezsensownej, powtarzalnej pracy i nieuchronności losu.
3. Odyseusz - archetyp wędrowca (homo viator).
4. Ikar - symbol młodzieńczego idealizmu i nierozwagi.
5. Narcyz - symbol samouwielbienia i zgubnej próżności.

Przykład: Archetypy przykłady z mitologii: Prometeusz jako dobroczyńca ludzkości, Syzyf jako symbol beznadziejnego wysiłku, Odyseusz jako wieczny wędrowiec.

Toposy w mitologii przykłady:

1. Topos wędrówki - obecny w micie o Odyseuszu, symbolizujący życiową podróż człowieka.
2. Topos miłości silniejszej niż śmierć - mit o Orfeuszu i Eurydyce.
3. Topos upadku - obecny w micie o Dedalu i Ikarze.
4. Topos cykliczności natury - mit o Demeter i Korze.

Highlight: Mity greckie nie tylko dostarczają fascynujących opowieści, ale również stanowią źródło uniwersalnych wzorców zachowań i sytuacji, które są wciąż aktualne we współczesnej kulturze.