Trójkąty prostokątne

Znasz już twierdzenie Pitagorasa, ale czy wiesz, że istnieje też twierdzenie odwrotne? Mówi ono, że "Jeżeli suma kwadratów długości dwóch boków trójkąta jest równa kwadratowi długości trzeciego boku, to trójkąt jest prostokątny." To świetne narzędzie do sprawdzania, czy trójkąt jest prostokątny!

W trójkącie równobocznym wysokość ma szczególną wartość: wynosi $\frac{a\sqrt{3}}{2}$, gdzie a to długość boku. Ta zależność jest niezwykle przydatna przy rozwiązywaniu zadań. Możesz jej użyć np. do obliczenia boku, gdy znasz wysokość.

Funkcje trygonometryczne kąta ostrego w trójkącie prostokątnym to:

• Sinus (sin) - stosunek długości przyprostokątnej leżącej naprzeciwko kąta do długości przeciwprostokątnej
• Cosinus (cos) - stosunek długości przyprostokątnej leżącej przy kącie do długości przeciwprostokątnej
• Tangens (tg) - stosunek długości przyprostokątnej leżącej naprzeciwko kąta do długości przyprostokątnej leżącej przy kącie

Wskazówka! Zapamiętaj, że tangens to po prostu stosunek sinusa do cosinusa: $tg = \frac{sin}{cos}$

Funkcje trygonometryczne i rozwiązywanie trójkątów

Wzory na funkcje trygonometryczne dla kąta ostrego α w trójkącie prostokątnym: $\sin \alpha = \frac{a}{c}$, $\cos \alpha = \frac{b}{c}$, $\tg \alpha = \frac{a}{b}$, $\ctg \alpha = \frac{b}{a}$

Gdy znasz długości boków trójkąta prostokątnego (np. 6, 8, 10), możesz łatwo obliczyć wartości funkcji trygonometrycznych. Po prostu podstaw odpowiednie wartości do wzorów, pamiętając które boki są przyprostokątnymi, a który przeciwprostokątną.

Trygonometria świetnie sprawdza się w praktycznych zadaniach. Na przykład, gdy chcesz obliczyć wysokość drzewa, którego czubek widać pod określonym kątem z pewnej odległości. W takich przypadkach korzystamy z tangensa: $\tg \alpha = \frac{\text{wysokość}}{\text{odległość}}$.

Rozwiązywanie trójkątów prostokątnych jest proste, gdy znasz przeciwprostokątną i jeden z kątów ostrych. Najpierw obliczasz drugi kąt ostry (ich suma to 90°), a następnie używasz funkcji trygonometrycznych do obliczenia pozostałych boków.

Zapamiętaj! W zadaniach praktycznych najczęściej używamy tangensa do obliczania wysokości lub odległości. Po przekształceniu wzoru $\tg \alpha = \frac{h}{d}$ możesz łatwo obliczyć szukaną wartość.

Związki między funkcjami trygonometrycznymi

Funkcje trygonometryczne są ze sobą powiązane kilkoma ważnymi zależnościami. Najważniejsza z nich to: $\sin^2 x + \cos^2 x = 1$. Ta formuła pomaga obliczać wartość jednej funkcji, gdy znamy drugą.

Inne przydatne związki to: $\tg x = \frac{\sin x}{\cos x}$ oraz zależności dla kątów dopełniających do 90°:

• $\sin(90° - x) = \cos x$
• $\cos(90° - x) = \sin x$
• $\tg(90° - x) = \ctg x$

Gdy znasz wartość jednej funkcji trygonometrycznej, możesz obliczyć pozostałe. Na przykład jeśli $\cos x = \frac{4}{5}$, to korzystając z relacji $\sin^2 x + \cos^2 x = 1$, możesz obliczyć $\sin x = \frac{3}{5}$.

Dla kąta rozwartego (większego niż 90°) funkcje trygonometryczne definiujemy za pomocą układu współrzędnych. Punkt P(x,y) na okręgu o promieniu r (tzw. promieniu wodzącym) pozwala nam wyznaczyć wartości funkcji trygonometrycznych dowolnego kąta.

Pomocna wskazówka! Między kątami α i (180° - α) istnieją ciekawe relacje: $\sin(180° - α) = \sin α$, ale $\cos(180° - α) = -\cos α$ i $\tg(180° - α) = -\tg α$. To bardzo przydatne przy obliczaniu wartości dla kątów rozwartych!

Funkcje trygonometryczne kątów rozwartych

Pracując z kątami rozwartymi, korzystamy z punktów w układzie współrzędnych. Dla punktu P(x,y) na okręgu o promieniu r, funkcje trygonometryczne definiujemy jako:

• $\sin α = \frac{y}{r}$
• $\cos α = \frac{x}{r}$
• $\tg α = \frac{y}{x}$

Obliczanie wartości funkcji trygonometrycznych dla punktu P(-3,4) zaczyna się od wyznaczenia promienia wodzącego: $r = \sqrt{(-3)^2 + 4^2} = \sqrt{25} = 5$. Następnie możemy obliczyć $\sin α = \frac{4}{5}$ i $\cos α = \frac{-3}{5}$.

Dla kątów rozwartych warto pamiętać o związkach:

• $\sin(180° - x) = \sin x$
• $\cos(180° - x) = -\cos x$
• $\tg(180° - x) = -\tg x$

Wartości dla kątów charakterystycznych warto znać na pamięć:

• $\sin 120° = \sin(180° - 60°) = \sin 60° = \frac{\sqrt{3}}{2}$
• $\cos 135° = \cos(180° - 45°) = -\cos 45° = -\frac{\sqrt{2}}{2}$
• $\tg 150° = \tg(180° - 30°) = -\tg 30° = -\frac{1}{\sqrt{3}}$

Ważne! Gdy funkcja sinusa dla kąta β wynosi 0,9397, możesz określić miarę kąta (około 70°) lub jego kąta odniesienia w drugim łuku (β = 180° - 70° = 110°).

Pole trójkąta

Pole trójkąta możesz obliczyć na kilka sposobów:

• Klasycznie: $P = \frac{1}{2}a \cdot h$ (połowa iloczynu podstawy i wysokości)
• Dla trójkąta równobocznego o boku a: $P = \frac{a^2\sqrt{3}}{4}$
• Gdy znasz dwa boki i kąt między nimi: $P = \frac{1}{2}a \cdot b \cdot \sin \gamma$
• Wzór Herona: $P = \sqrt{p(p-a)(p-b)(p-c)}$, gdzie $p = \frac{a+b+c}{2}$

Rozwiązując zadania z trójkątami równoramiennymi, często musisz znaleźć zależność między ramionami, podstawą i kątem. Na przykład, dla trójkąta równoramiennego o polu 25 i kącie między ramionami 30°, używamy wzoru $P = \frac{1}{2}a^2 \sin α$.

Przy obliczaniu pola trójkąta równobocznego pamiętaj o związku między bokiem i wysokością: $h = \frac{a\sqrt{3}}{2}$. To pozwala łatwo przechodzić między wzorami na pole.

W zadaniach z trójkątami, w których znasz obwód i inne parametry (np. cosinus kąta przy podstawie), często musisz najpierw wyznaczyć długości boków, a dopiero potem wysokość i pole.

Wskazówka praktyczna! Wzór Herona jest niezwykle użyteczny, gdy znasz wszystkie trzy boki trójkąta, ale nie znasz wysokości ani kątów. Jednak jeśli trójkąt nie istnieje (np. suma dwóch krótszych boków jest mniejsza od najdłuższego), wynik nie będzie liczbą rzeczywistą.

Pola czworokątów

Znając wzory na pola czworokątów, możesz szybko rozwiązywać różne problemy geometryczne:

• Równoległobok: $P = a \cdot h$ lub $P = a \cdot b \cdot \sin α$ (gdzie α to kąt między bokami)
• Romb: $P = a \cdot h$, $P = a^2 \cdot \sin α$ lub $P = \frac{1}{2} \cdot d_1 \cdot d_2$ (gdzie d₁, d₂ to przekątne)
• Trapez: $P = \frac{a+c}{2} \cdot h$ (gdzie a, c to podstawy)
• Kwadrat: $P = a^2$
• Prostokąt: $P = a \cdot b$

Przy rozwiązywaniu zadań z trapezem równoramiennym, najpierw warto obliczyć wszystkie boki. Gdy znasz już krótszą i dłuższą podstawę oraz wysokość, pole obliczysz ze wzoru $P = \frac{(a+b)h}{2}$.

Obwód figury to suma długości wszystkich boków. Dla trapezu równoramiennego będzie to suma obu podstaw i dwóch równych ramion.

W trójkącie równobocznym o polu $108\sqrt{3}$ cm², bok można obliczyć z przekształcenia wzoru na pole: $\frac{a^2\sqrt{3}}{4} = 108\sqrt{3}$. Po wyznaczeniu boku a, obwód to po prostu 3a.

Ciekawostka! W równoległoboku i rombie możesz użyć funkcji sinus kąta między bokami do obliczenia pola. To bardzo przydatne, gdy nie znasz wysokości figury, ale znasz długości boków i kąt między nimi.

Zastosowania trygonometrii

W rombie, gdy znasz bok a i kąt α, możesz obliczyć pole używając wzoru $P = a^2 \cdot \sin α$. Jeśli znasz $\cos α = \frac{1}{5}$, możesz znaleźć $\sin α$ korzystając z tożsamości $\sin^2 α + \cos^2 α = 1$.

Dla równoległoboku o bokach 8 i 12 oraz kącie ostrym 45°, pole obliczysz ze wzoru $P = a \cdot b \cdot \sin α = 8 \cdot 12 \cdot \sin 45° = 8 \cdot 12 \cdot \frac{\sqrt{2}}{2} = 48\sqrt{2}$.

Trygonometria świetnie sprawdza się w praktycznych zadaniach. Na przykład, gdy drabina o długości 4 m oparta jest o ścianę i jej dolny koniec znajduje się 2,5 m od ściany, kąt między drabiną a podłożem obliczysz z cosinusa: $\cos α = \frac{2,5}{4} = 0,625$, co daje α ≈ 51°.

W trójkącie prostokątnym, znając jedną funkcję trygonometryczną np. $\sin α = \frac{2}{7}$, możesz wyznaczyć wszystkie boki, a następnie obliczyć pole trójkąta.

Proces rozwiązania zadań z trygonometrią często wymaga kilku kroków:

1. Wyznaczenie nieznanych boków lub kątów z funkcji trygonometrycznych
2. Zastosowanie twierdzenia Pitagorasa do znalezienia brakujących boków
3. Obliczenie pola figury odpowiednim wzorem

Praktyczna rada! W zadaniach z życia codziennego (jak przykład z drabiną) zwykle używamy funkcji sinus, cosinus lub tangens do połączenia znanych odległości z nieznanymi kątami lub wymiarami.