Struktura i zadania samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny w Polsce składa się z trzech poziomów: województwa, powiatu i gminy. Każdy z nich ma swoje specyficzne organy i zadania.

Organy samorządu terytorialnego:

1. Województwo: Organ stanowiący: sejmik województwa Organ wykonawczy: zarząd województwa z marszałkiem jako przewodniczącym
2. Powiat: Organ stanowiący: rada powiatu Organ wykonawczy: zarząd powiatu ze starostą jako przewodniczącym
3. Gmina: Organ stanowiący: rada gminy/miasta Organ wykonawczy: wójt/burmistrz/prezydent miasta

Highlight: Zadania samorządu terytorialnego są zróżnicowane w zależności od szczebla administracyjnego.

Przykłady zadań:

• Województwo: utrzymanie szpitali specjalistycznych, teatrów, bibliotek, promocja województwa
• Powiat: prowadzenie szkół średnich, zwalczanie bezrobocia, utrzymanie szpitali powiatowych
• Gmina: prowadzenie przedszkoli i szkół podstawowych, utrzymanie dróg gminnych, zaopatrzenie w wodę i energię

Vocabulary: Zadania własne gminy to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty lokalnej, realizowane z własnych środków finansowych.

W województwie działa również wojewoda - przedstawiciel terenowej administracji rządowej, powoływany przez premiera.

Finanse samorządu:

Przychody samorządów pochodzą z różnych źródeł, w tym:

• Podatki od osób prywatnych i firm
• Subwencje i dotacje z budżetu państwa
• Środki unijne
• Zyski ze sprzedaży papierów wartościowych i prywatyzacji majątku

Wydatki obejmują m.in. wydatki społeczne, komunalne, administracyjne i infrastrukturalne.

Definition: PESEL to centralny rejestr danych o mieszkańcach Polski, w którym każdy identyfikowany jest przez 11-cyfrowy numer.

W urzędach obowiązują kodeksy etyki określające wymagane postawy urzędników. Niedopuszczalna jest korupcja, czyli nadużywanie stanowiska dla korzyści osobistych.

Sprawy urzędowe i administracja publiczna

Samorząd terytorialny w Polsce oferuje obywatelom szeroki zakres usług i możliwości załatwiania spraw urzędowych na różnych szczeblach administracji.

Gmina:

W urzędzie gminy można:

• Zarejestrować działalność gospodarczą
• Zameldować się lub wymeldować
• Zapłacić podatek za psa
• Uzyskać zgodę na wycięcie drzewa
• Otrzymać pozwolenie na publiczną zbiórkę datków
• Uzyskać koncesję na sprzedaż alkoholu

Example: W gminie można interweniować, jeśli źle funkcjonują instytucje lub usługi podlegające władzom gminnym.

Powiat:

W starostwie powiatowym można:

• Zarejestrować samochód lub motocykl
• Otrzymać prawo jazdy
• Uzyskać zasiłek dla bezrobotnych
• Skorzystać ze szkoleń i pomocy doradcy zawodowego
• Uzyskać zgodę na budowę lub rozbiórkę domu

Highlight: Powiat odpowiada za wiele spraw związanych z infrastrukturą i pomocą społeczną na poziomie lokalnym.

Województwo:

W urzędzie wojewódzkim $administracja rządowa$ można:

• Otrzymać paszport
• Załatwić sprawy związane z obywatelstwem
• Uzyskać pozwolenie na zatrudnienie cudzoziemca
• Uzyskać zgodę na inwestycję zagrażającą środowisku lub zabytkom

Vocabulary: Terenowa administracja rządowa to organy reprezentujące władzę centralną działające na obszarze lokalnym lub regionalnym.

Zadania samorządu terytorialnego dzielą się na zadania własne i zlecone przez władze centralne. Zadania własne służą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty lokalnej i są realizowane z własnych środków finansowych. Zadania zlecone to zadania państwowe wykonywane przez samorząd.

Definition: Ustawa o samorządzie gminnym reguluje funkcjonowanie gmin jako podstawowych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce.

Obywatel w urzędzie ma prawo do:

• Załatwienia sprawy w określonym terminie
• Uzyskania informacji o sprawie, która go dotyczy
• Odwołania się od niekorzystnej decyzji

Warto pamiętać, że niektóre sprawy urzędowe można obecnie załatwić przez internet, co znacznie ułatwia i przyspiesza proces administracyjny.

Powoływanie i odwoływanie organów samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny w Polsce opiera się na zasadzie wyboru organów władzy przez mieszkańców. Część organów jest wybierana bezpośrednio, a część pośrednio przez wybranych przedstawicieli.

Highlight: W demokratycznym państwie władze samorządowe podlegają kontroli i mogą zostać odwołane.

W sytuacji naruszenia prawa lub działania na szkodę mieszkańców, premier może podjąć decyzję o odwołaniu władz samorządowych. W takim przypadku wprowadzany jest zarząd komisaryczny, który przejmuje władzę na okres do 2 lat lub do nowych wyborów.

Example: Zarząd komisaryczny to tymczasowe rozwiązanie, na czele którego stoi komisarz rządowy nadzorujący i kierujący samorządem.

Mieszkańcy również mają prawo do odwołania władz w drodze referendum. Aby referendum było ważne, musi wziąć w nim udział minimum 30% uprawnionych do głosowania, a wynik jest wiążący, gdy ponad połowa głosujących opowie się za danym rozwiązaniem.

Organy samorządu terytorialnego są powoływane w następujący sposób:

1. Województwo: Sejmik województwa - wybierany przez wszystkich uprawnionych mieszkańców województwa Marszałek i zarząd województwa - powoływani przez sejmik województwa
2. Powiat: Rada powiatu - wybierana przez wszystkich uprawnionych mieszkańców powiatu Starosta i zarząd powiatu - powoływani przez radę powiatu
3. Gmina: Rada gminy - wybierana przez wszystkich uprawnionych mieszkańców gminy Wójt/burmistrz/prezydent miasta - wybierany bezpośrednio przez uprawnionych mieszkańców

Definition: Jednostki samorządu terytorialnego to podstawowe struktury organizacyjne samorządu w Polsce, obejmujące gminy, powiaty i województwa.

Organy samorządowe działają zgodnie z zasadami określonymi w aktach prawnych. Wyróżnia się organy stanowiące prawo miejscowe oraz organy wykonawcze, które realizują to prawo. System ten zapewnia mieszkańcom znaczący wpływ na sprawy lokalne.