Aminokwasy i białka - podstawy budowy życia
Aminokwasy to małe molekuły, które są jak klocki LEGO dla białek. Każdy aminokwas ma tę samą podstawową strukturę: grupę aminową −NH2, grupę karboksylową −COOH i unikalny podstawnik (R), który nadaje mu specjalne właściwości.
W zależności od pH środowiska, aminokwasy mogą występować jako jony obojnacze (mają jednocześnie ładunek dodatni i ujemny), kationy lub aniony. Punkt izoelektryczny (pI) to pH, przy którym aminokwas jest elektrycznie obojętny.
Aminokwasy dzielimy na różne grupy w zależności od ich właściwości. Aminokwasy hydrofobowe nie lubią wody (ich podstawniki zawierają głównie węgiel i wodór), podczas gdy hydrofilowe chętnie z nią się łączą. Ze względu na źródło rozróżniamy aminokwasy egzogenne (musisz je dostarczyć z jedzeniem) i endogenne (organizm sam je wytwarza).
Wiązania peptydowe powstają przez reakcję kondensacji między aminokwasami. Ten proces wymaga energii i zachodzi na rybosomach w komórce. Gdy połączysz 2-10 aminokwasów, otrzymasz oligopeptydy, 11-100 to polipeptydy, a powyżej 100 - pełnoprawne białka.
💡 Pamiętaj: W Twoim ciele jest tylko 20 różnych aminokwasów białkowych, ale mogą tworzyć miliony różnych białek!
Białka mają różnorodne funkcje - od transportowej (hemoglobina przenosi tlen) po ochronną (keratyna buduje włosy i paznokcie). Białka proste zawierają tylko aminokwasy, podczas gdy złożone mają też części niebiałkowe.
Struktura białek ma cztery poziomy organizacji. Struktura pierwszorzędowa to po prostu kolejność aminokwasów, jak litery w słowie. Drugorzędowa to regularne układy przestrzenne jak α-helisa (spirala) czy β-harmonijka (płaska struktura). Trzeciorzędowa pokazuje, jak cały łańcuch się składa, a czwartorzędowa - jak kilka łańcuchów współpracuje ze sobą.
Białka są delikatne - denaturacja przez wysoką temperaturę, kwasy czy sole niszczy ich strukturę przestrzenną, co prowadzi do koagulacji (jak białko jajka na patelni) lub wysalania.