Budowa i funkcje żeńskich narządów rozrodczych

Żeński układ rozrodczy pełni trzy główne funkcje: produkcję komórek jajowych, stworzenie warunków do rozwoju płodu oraz wydzielanie hormonów płciowych. Te procesy są niezbędne dla rozmnażania i zdrowia kobiety.

Budowa kobiecych narządów zewnętrznych (srom) obejmuje: wzgórek łonowy pokryty tkanką tłuszczową, wargi sromowe pełniące funkcje ochronne, łechtaczkę z ciałami jamistymi wypełniającymi się krwią podczas pobudzenia, ujście cewki moczowej oraz wejście do pochwy.

Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne to przede wszystkim parzyste jajniki - są one odpowiedzialne za produkcję oocytów II rzędu (niedojrzałych komórek jajowych) oraz wydzielanie hormonów: estrogenów i progesteronu. Jajniki współpracują z pozostałymi elementami układu rozrodczego kobiecego, tworząc kompletny system.

💡 Czy wiesz? Jajniki zawierają już wszystkie komórki jajowe w momencie narodzin dziewczynki! Ich liczba wynosi około 1-2 milionów, a do okresu dojrzewania zmniejsza się do około 400 tysięcy.

Wewnętrzne narządy płciowe żeńskie

Jajowody to parzyste przewody łączące jajniki z macicą. Ich głównym zadaniem jest transport oocytu II rzędu do macicy. Co ciekawe, to właśnie w jajowodach najczęściej dochodzi do zapłodnienia! Przy jajniku jajowód tworzy lejek z postrzępionymi brzegami, które "wyłapują" uwolniony podczas owulacji oocyt.

Macica jest miejscem, gdzie rozwija się zarodek i płód podczas ciąży. Posiada rozszerzony trzon i grubą warstwę mięśni gładkich, które skurczami wspomagają poród. Szyjka macicy wypełniona jest śluzem, który zmienia właściwości w trakcie cyklu miesiączkowego. Wewnętrzna warstwa macicy (endometrium) podlega cyklicznym zmianom i złuszcza się podczas miesiączki.

Pochwa łączy macicę ze środowiskiem zewnętrznym i pełni kilka ważnych funkcji w żeńskim układzie rozrodczym: przyjmuje nasienie podczas stosunku płciowego, stanowi kanał porodowy oraz drogę odpływu krwi menstruacyjnej. Jej błona śluzowa pokryta jest wielowarstwowym nabłonkiem zawierającym glikogen, który rozkładany przez bakterie symbiotyczne nadaje pochwie kwaśny odczyn, chroniący przed infekcjami.

💡 Ciekawostka: Macica ma niezwykłą zdolność do rozciągania się - podczas ciąży zwiększa swoją objętość nawet 500-1000 razy!

Oogeneza - powstawanie komórek jajowych

Oogeneza to proces powstawania żeńskich komórek rozrodczych. Jest znacznie dłuższy niż spermatogeneza u mężczyzn i może trwać nawet kilkadziesiąt lat! Zaczyna się jeszcze w życiu płodowym, a kończy dopiero po zapłodnieniu.

Proces rozpoczyna się od oogoniów - komórek macierzystych, które dzielą się mitotycznie. Z nich powstają oocyty I rzędu - diploidalne komórki (2n), które rozpoczynają pierwszy podział mejotyczny. Podział ten zostaje zatrzymany w profazie i taki stan utrzymuje się aż do okresu dojrzewania.

Podczas owulacji dochodzi do dokończenia pierwszego podziału mejotycznego, w wyniku którego powstaje oocyt II rzędu (haploidalny - n) oraz małe ciałko kierunkowe (polocyt). Oocyt II rzędu rozpoczyna drugi podział mejotyczny, który zostaje zatrzymany w metafazie.

Dopiero gdy dojdzie do zapłodnienia (wniknięcia plemnika), dokończony zostaje drugi podział mejotyczny i powstaje właściwa komórka jajowa oraz drugie ciałko kierunkowe. Z jednego oocytu I rzędu po dwóch podziałach mejotycznych powstaje więc tylko jedna funkcjonalna komórka jajowa oraz trzy ciałka kierunkowe, które z czasem zanikają.

💡 Czy wiesz, że budowa komórki jajowej jest asymetryczna? Większość cytoplazmy wraz z substancjami zapasowymi trafia do komórki jajowej, podczas gdy ciałka kierunkowe otrzymują głównie materiał genetyczny.

Cykl menstruacyjny - zmiany w jajniku

Cykl miesiączkowy to skomplikowany proces trwający średnio 28 dni, w którym możemy wyróżnić kilka faz związanych ze zmianami w jajniku oraz macicy. Cały ten cykl regulują hormony wydzielane przez przysadkę mózgową i jajniki.

Stadium pęcherzykowe (1-13 dzień cyklu) charakteryzuje się powstawaniem pęcherzyka Graafa, który zawiera oocyt II rzędu i ciałko kierunkowe. W tej fazie jajniki produkują głównie estrogeny pod wpływem hormonu FSH (folikulotropowego).

Owulacja (14 dzień) to moment uwolnienia oocytu II rzędu z pęcherzyka Graafa. Jest wywołana nagłym wzrostem stężenia hormonów LH (luteinizującego) i FSH. W tym czasie możesz zaobserwować niewielki wzrost temperatury ciała (o około 0,5°C).

Stadium lutealne (15-28 dzień) rozpoczyna się po owulacji, gdy pęknięty pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte wydzielające progesteron. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zanika pod koniec cyklu, co powoduje spadek poziomu hormonów i rozpoczęcie nowego cyklu.

💡 Ciekawostka: Skrócenie cyklu miesiączkowego często obserwuje się w okresie poprzedzającym menopauzę. Cykle mogą stać się nieregularne i trwać krócej niż 25 dni.

Cykl menstruacyjny - zmiany w macicy

Równolegle do zmian w jajniku, w macicy zachodzą cykliczne przemiany błony śluzowej (endometrium), przygotowujące ją na ewentualne przyjęcie zarodka.

Faza miesiączkowa (1-5 dzień) to menstruacja - złuszczanie powierzchniowej warstwy endometrium. Jest skutkiem szybkiego spadku poziomu progesteronu i estrogenów, co powoduje skurcz naczyń krwionośnych, niedotlenienie i martwicę błony śluzowej.

Faza odbudowy (6-14 dzień) to czas odnowienia i pogrubienia błony śluzowej macicy. Pod wpływem estrogenów warstwa ta z początkowej grubości 1 mm rozrasta się nawet do 3 mm. W tym czasie organizm przygotowuje się do potencjalnego zagnieżdżenia zarodka.

Faza wydzielnicza (15-27 dzień) rozpoczyna się po owulacji, gdy ciałko żółte wydziela progesteron. Hormon ten powoduje dalszy rozrost błony śluzowej macicy i rozwój gruczołów macicznych, których wydzielina zawiera substancje odżywcze. Endometrium staje się pulchne i gąbczaste, gotowe na implantację zarodka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zanika.

Faza martwicza (28 dzień) to moment gwałtownego spadku stężenia hormonów, co prowadzi do niedokrwienia i martwicy komórek błony śluzowej. Skutkiem tego jest menstruacja i rozpoczęcie kolejnego cyklu.

💡 Budowa oocytu II rzędu jest przystosowana do zapłodnienia - otacza go wieniec promienisty i osłonka przejrzysta, a wewnątrz znajdują się substancje zapasowe potrzebne do pierwszych etapów rozwoju zarodka.

Menopauza

Menopauza (przekwitanie/klimakterium) to naturalny proces zachodzący u kobiet między 45 a 55 rokiem życia. Oznacza całkowite zatrzymanie cyklu miesiączkowego i kończy okres płodności kobiety. Jest związana ze zmniejszeniem wrażliwości jajników na działanie hormonów LH i FSH, co prowadzi do zahamowania produkcji estrogenów i progesteronu.

Objawy menopauzy mogą być bardzo różnorodne. Najczęściej występują uderzenia gorąca, zaburzenia snu, drażliwość i stany depresyjne. Długie i obfite miesiączki w okresie menopauzy mogą wystąpić w fazie poprzedzającej jej ostateczne ustanie (perimenopauza).

Powrót miesiączki w menopauzie jest zjawiskiem nieprawidłowym i wymaga konsultacji lekarskiej. Wiele kobiet obserwuje skrócenie cyklu miesiączkowego przed menopauzą - jest to związane ze zmianami hormonalnymi i stopniowym wygaszaniem funkcji jajników.

Długotrwały niedobór estrogenów może zwiększać ryzyko wielu chorób, m.in. osteoporozy, chorób układu krążenia czy zaburzeń metabolicznych. Dlatego ważna jest odpowiednia opieka medyczna w tym okresie.

💡 Kiedy możemy mówić o menopauzie? Diagnozę stawia się, gdy kobieta nie miesiączkuje przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy. Średnio występuje ona około 51. roku życia, ale może pojawić się zarówno wcześniej, jak i później.