Alternatywny zapis:

decyduje o pH płynów ustrojowych np. krwi i limfy azot • jest składnikiem kwasów nukleinowych i białek O fosfor • jest składnikiem kwasów nukleinowych • występuje w ATP (nośniku informacji) fosforan wapnia buduje kości i zęby ● O siarka • jest składnikiem wielu białek, występuje m.in. w białkach budujących włosy i paznokcie O wapń • jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek mięśniowych i nerwowych ● • buduje kości ● • uczestniczy w krzepnięciu krwi O magnez • jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek mięśniowych i nerwowych • reguluje działanie enzymów ● O sód i potas • biorą udział w przewodzeniu impulsów nerwowych ● • uczestniczą w regulowaniu ciśnienia krwi oraz ilości wody w organizmie O chlor • jest składnikiem płynów ustrojowych • jest składnikiem soku żołądkowego 2.2. Znaczenie wody dla organizmów. Woda jest głównym związkiem nieorganicznym wchodzącym w skład wszystkich organizmów. Cząsteczka wody jest zbudowana z atomu tlenu i dwóch atomów wodoru. Ma ona budowę polarną, dzięki czemu może łączyć się z innymi cząsteczkami za pomocą wiązań wodorowych. Rola wody: O w organizmie: • składnik chemiczny organizmu • środowisko reakcji metabolicznych ● O poza organizmem: • środowisko życia organizmu Właściwości wody i ich znaczenie biologiczne: Odobry rozpuszczalnik: • umożliwia transport substancji w organizmie stanowi środowisko reakcji chemicznych ● O gęstość zależna od temperatury: • umożliwia przetrwanie organizmów wodnych w zimie pod powierzchnią lodu Oduże napięcie powierzchniowe: umożliwia utrzymanie się niewielkich organizmów na powierzchni wody O wysokie ciepło parowania: umożliwia organizmom termoregulację Oduże ciepło właściwe: ● chroni organizmy przed nagłymi zmianami temperatury otoczenia 2.3. Węglowodany - budowa i znaczenie. Węglowodany to związki organiczne zbudowane z atomów węgla, wodoru i tlenu. Monosacharydy łączą się wiązaniem O-glikozydowym, dzięki czemu tworzą disacharydy i polisacharydy. Podział węglowodanów: O cukry proste (monosacharydy) Odwucukry (disacharydy) Owielocukry (polisacharydy) Charakterystyka węglowodanów: O monosacharydy: • mają szkielet węglowy zbudowany z 3 - 8 atomów węgla niektóre, np. glukoza, występują w postaci łańcucha lub pierścienia • są słodkie w smaku • dobrze rozpuszczają się w wodzie ● O disacharydy: ● są zbudowane z dwóch cząsteczek cukrów prostych są słodkie w smaku ● ● O polisacharydy: dobrze rozpuszczają się w wodzie są zbudowane z wielu cząsteczek cukrów prostych ● • występują w postaci łańcuchów nie są słodkie w smaku słabo rozpuszczają się w wodzie lub wcale ● ● Monosacharydy: Opentozy (5 atomów węgla, C5): • ryboza deoksyryboza O heksozy (6 atomów węgla, C6): • glukoza • fruktoza ● • galaktoza Disacharydy: O maltoza (glukoza + glukoza) laktoza (glukoza + galaktoza) sacharoza (glukoza + fruktoza) Polisacharydy: O homoglikany • glikogen ● • celuloza ● • chityna skrobia O heteroglikany heparyna ● Funkcje węglowodanów: O energetyczna (np. glukoza, fruktoza) O zapasowa (np. skrobia, glikogen) O budulcowa (np. ryboza, deoksyryboza) Znaczenie monosacharydów: O glukoza • podstawowe źródło energii ● O fruktoza • dodatkowe źródło energii ● O galaktoza • składnik laktozy O deoksyryboza ● O ryboza składnik DNA Znaczenie disacharydów: O maltoza (cukier słodowy) ● ● • produkt rozkładu skrobii O laktoza (cukier mlekowy) składnik mleka ssaków sacharoza (cukier buraczany, trzcinowy) • forma transportowa cukrów u roślin składnik RNA ● Znaczenie polisacharydyów: O skrobia ● materiał zapasowy u roślin O glikogen materiał zapasowy u zwierząt i grzybów O celuloza • buduje ścianę komórkową roślin O chityna • buduje ściany komórkowe grzybów • buduje szkielet zewnętrzny stawonogów np. owadów Reakcje wykrywania węglowodanów: Owykrywanie glukozy (odczynniki Fehlinga I i II): • ceglastoczerwony osad O wykrywanie skrobii (płyn Lugola): • granatowa barwa 2.4. Białka - budulec życia. Białka są polimerami zbudowanymi z 20 różnych rodzajów aminokwasów połączonych wiązaniami perpydowymi. Wszystkie białka występujące w organizmach powstają na podstawie informacji genetycznej zawartej w DNA i RNA. Budowa aminokwasu: O centralny węgiel (C) O podstawnik (R) O grupa karboksylowa (-COOH O grupa aminowa (-NH₂) Podział białek: Oproste (tylko aminokwasy) ● • histony • keratyna • albuminy ● • globuliny O złożone (aminokwasy + część niebiałkowa) mioglobina • hemoglobina • fibrynogen • kolagen ● Funkcje białek: O enzymatyczna (np. pepsyna) O strukturalna (np. kolagen) O magazynująca (np. mioglobina) O transportowa (np. hemoglobina) O odpornościowa (np. globuliny) O ochronna (np. fibrynogen) O regulująca pracę organizmu (np. insulina) O wspomagająca ruch (np. aktyna) 2.5. Właściwości i wykrywanie białek Większość białek rozpuszcza się w wodzie i tworzy roztwór koloidalny. Koagulacja to proces polegający na łączeniu się cząsteczek koloidu w większe struktury. Koagulacja jest procesem odwracalym. Denaturacja to proces polegający na naruszeniu struktury białka. Denaturacja jest procesem nieodwracalnym. Do wykrywania białek stosujemy np. reakcję biuretową. Pozwala ona wykryć obecność wiązań perpydowych. 2.6. Lipidy - budowa i znaczenie. Lipidy należą do związków organicznych. Ich cząsteczki zawierają węgiel, wodór i tlen. W skład niektórych lipidów mogą też wchodzić azot lub fosfor. W lipidach alkohol jest połączony z kwasami tłuszczowymi wiązaniem estrowym. Do wykrywania lipidów służy odczynnik Sudan III. Podział lipidów: 0 ze względu na budowę: • lipidy proste - tłuszcze właściwe - woski ● • lipidy złożone - fosfolipidy - glikolipidy 0 ze względu na konsystencję: • stałe - masło - smalec ciekłe - olej - tran O ze względu na pochodzenie: • roślinne - oliwa - olej • zwierzęce - smalec - tran Lipidy proste: Obudowa ogólna: tłuszcze właściwe: ● alkohol kwasy tłuszczowe ● budowa: ● • funkcje: ● - glicerol - kwasy tłuszczowe O woski: - materiał zapasowy organizmów - termoizolacja ochrona mechaniczna narządów wewnętrznych budowa: - alkohol inny niż glicerol - kwasy tłuszczowe funkcje: - warstwa wodoodporna na piórach ptaków - powłoka chroniąca rośliny przed utratą wody Lipidy złożone: Obudowa ogólna: alkohol ● • kwasy tłuszczowe • dodatkowe związki ● O fosfolipidy: budowa: ● - hydrofobowy ogon - hydrofilowa głowa (glicerol i reszta kwasu fosforowego) • funkcja: ● ● - budulcowa - budują błony biologiczne O glikolipidy: budowa: - glicerol - kwasy tłuszczowe - cukier • funkcja: - budulcowa - budują błony biologiczne 2.7. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych. Rodzaje kwasów nukleinowych: O kwas deoksyrybonukleinowy (DNA) 0 kwas rybonukleinowy (RNA) DNA i RNA to polimery składające się z nukleotydów. Kwas deoksyrybonukleinowy (DNA): Obudowa nukleotydu: • deoksyryboza ● • reszta fosforanowa ● • zasady azotowe: - adenina (A) - tymina (T) - guanina (G) - cytozyna (C) O funkcja: • materiał genetyczny O występowanie: • zwierzęta: -jądro komórkowe - mitochondria • rośliny: ● -jądro komórkowe - mitochondria - chloroplasty • grzyby: -jądro komórkowe - mitochondria niektóre wirusy Kwas rybonukleinowy (RNA): Obudowa nukleotydu: • ryboza • reszta fosforanowa ● • zasady azotowe: O funkcja: O występowanie: A - adenina (A) - uracyl (U) - guanina (G) - cytozyna (C) с • udział w syntezie biatek Komplementarność zasad w DNA A C ● • jądro komórkowe • cytozol ● • mitochondria • chloroplasty == Komplementarność zasad w RNA T € G U G Rodzaje RNA: O rRNA: • buduje rybosomy O tRNA: • transportuje aminokwasy na rybosomy O mRNA: ● zawiera informacje o budowie białka