Podstawy genetyki - pojęcia i prawa Mendla
Genotyp to kompletny zestaw genów w twoim organizmie, podczas gdy fenotyp to wszystkie widoczne cechy, które możesz zaobserwować - kolor oczu, wzrost czy grupa krwi. To jak różnica między przepisem na ciasto a gotowym ciastem!
Allele to różne wersje tego samego genu - na przykład jeden allel może kodować niebieskie oczy, a drugi brązowe. Jeśli masz dwa identyczne allele (np. AA), jesteś homozygotą. Gdy masz dwa różne (np. Aa), jesteś heterozygotą.
Pierwsze prawo Mendla (prawo czystości gamet) mówi, że każda gameta (komórka płciowa) zawiera tylko jeden allel danego genu. Drugie prawo Mendla wyjaśnia, że allele różnych genów dziedziczą się niezależnie, o ile znajdują się na różnych chromosomach.
💡 Pamiętaj: Dominacja może być pełna (jeden allel maskuje drugi), niepełna (cechy pośrednie) lub współdominacja (oba allele się ujawniają, jak grupa krwi AB).
Krzyżówki genetyczne i mutacje
Krzyżówki genetyczne to sposób przewidywania, jakie cechy mogą mieć potomkowie. W krzyżówce jednoceachowej (P: Aa × aa) analizujesz jeden gen, a w dwugenowej (P: Aabb × AABb) - dwa geny jednocześnie.
Mutacje to trwałe, nagłe zmiany w materiale genetycznym. Mutacje genowe dotyczą pojedynczych nukleotydów i mogą być różnego typu: substytucja (wymiana jednego nukleotydu), insercja (wstawienie) lub delecja (utrata).
Skutki mutacji są różne. Mutacja zmiany sensu zmienia aminokwas w białku, mutacja milcząca nie wpływa na białko, a mutacja nonsensowa tworzy przedwczesny sygnał STOP, skracając białko.
⚠️ Uwaga: Insercje i delecje zmieniają ramkę odczytu, co wpływa na całe białko - to najbardziej destrukcyjne mutacje!