Czym jest cykl komórkowy?

Cykl komórkowy to całe "życie" komórki od jej powstania do podziału. Komórka najpierw rośnie po podziale, potem przygotowuje się do własnego podziału, a następnie dzieli się, tworząc potomków.

Cykl komórkowy składa się z dwóch głównych części: interfazy i fazy M (podziałowej). Większość czasu komórka spędza w interfazie, przygotowując się do podziału.

Podczas interfazy komórka rośnie, rozwija się i wykonuje swoje normalne funkcje. Ten etap dzieli się na trzy fazy: G1, S i G2, które razem przygotowują komórkę do późniejszego podziału.

💡 Interfaza to nie czas odpoczynku komórki! To okres intensywnych przygotowań do podziału - komórka rośnie, podwaja swoje DNA i syntezuje niezbędne białka.

Faza G1 - pierwszy etap wzrostu

Faza G1 cyklu komórkowego $G od angielskiego GROW - rosnąć$ to pierwszy etap, gdy komórka intensywnie rośnie i przygotowuje się do kolejnych faz. Twoja komórka zwiększa swoje rozmiary i zawartość.

W czasie G1 zachodzi wiele ważnych procesów: synteza tubuliny (budulca mikrotubul), produkcja fosfolipidów błonowych oraz białek strukturalnych. Te wszystkie składniki są niezbędne, aby komórka mogła się prawidłowo rozwijać.

Na końcu fazy G1 pojawia się punkt kontrolny - taki "inspektor jakości", który sprawdza, czy komórka jest gotowa do przejścia dalej. Sprawdza on, czy komórka dobrze rośnie, ma odpowiednie zasoby i czy jej DNA nie jest uszkodzone. Jeśli coś jest nie tak, komórka nie przejdzie do następnej fazy.

Faza S - podwajanie DNA

Faza S cyklu komórkowego (S od SYNTEZA) to kluczowy etap, w którym zachodzi replikacja DNA. Twoja komórka dokładnie kopiuje cały swój materiał genetyczny, żeby później móc go równo podzielić między komórki potomne.

Oprócz kopiowania DNA, w fazie S zachodzi też synteza histonów - białek, wokół których owija się DNA, tworząc chromosomy. Pod koniec tej fazy następuje także replikacja centrioli, struktur ważnych podczas późniejszego podziału.

💡 W fazie S ilość DNA w komórce podwaja się, ale liczba chromosomów pozostaje taka sama - każdy chromosom składa się teraz z dwóch chromatyd siostrzanych!

Faza G2 - ostatnie przygotowania

Faza G2 cyklu komórkowego (również od GROW) to drugi etap wzrostu, podczas którego komórka kontynuuje przygotowania do podziału. W tym czasie komórka jeszcze trochę rośnie i wytwarza białka potrzebne do przeprowadzenia mitozy.

W G2 zachodzi nasilona synteza białek (ale już bez histonów, które powstały w fazie S). Komórka produkuje też białka wrzeciona podziałowego i tubulinę. Dodatkowo dzielą się organelle półautonomiczne, takie jak mitochondria i plastydy.

Na końcu G2 znajduje się kolejny punkt kontrolny, który sprawdza, czy DNA zostało poprawnie skopiowane, czy nie jest uszkodzone oraz czy komórka ma wszystko, czego potrzebuje do podziału. To ostatnia szansa na zatrzymanie wadliwego podziału!

Faza G0 - komórki na urlopie

Faza G0 cyklu komórkowego to opcjonalna faza spoczynkowa. Niektóre komórki zamiast przygotowywać się do podziału, "wychodzą" z cyklu komórkowego do fazy G0.

Komórki w fazie G0 często przekształcają się w wyspecjalizowane typy komórek, które nie będą się już dzielić. Na przykład twoje neurony czy komórki mięśnia sercowego znajdują się głównie w fazie G0. Jednak pod wpływem odpowiednich sygnałów (np. hormonów) niektóre komórki mogą wrócić z G0 do cyklu komórkowego.

💡 Komórki w fazie G0 nie są "martwe" - one nadal żyją i pełnią swoje funkcje, po prostu nie przygotowują się do podziału!

Faza M - czas podziału

Faza M cyklu komórkowego to etap, w którym zachodzi właściwy podział komórki, składający się z mitozy (podziału jądra) i cytokinezy (podziału cytoplazmy). Podczas mitozy materiał genetyczny dzieli się równo między dwie komórki potomne.

Mitoza to podział jądra komórkowego, w wyniku którego powstają dwa identyczne genetycznie jądra potomne. Ten proces jest niezbędny dla wzrostu organizmu, regeneracji tkanek i bezpłciowego rozmnażania się.

Profaza - początek mitozy

Profaza mitozy (od "pierwsza") to początkowy etap podziału jądra. W tym czasie chromosomy kondensują się (zwijają i skracają), stając się widoczne pod mikroskopem. Każdy chromosom składa się z dwóch identycznych chromatyd połączonych centromerem.

W profazie stopniowo zanikają otoczka jądrowa i jąderko, a wokół centrioli zaczyna tworzyć się wrzeciono podziałowe zbudowane z mikrotubul. To wrzeciono będzie odpowiedzialne za prawidłowe rozdzielenie chromosomów do komórek potomnych.

💡 Profaza to najdłuższa z czterech faz mitozy - zajmuje nawet ponad połowę całego czasu trwania podziału!

Metafaza - ustawienie chromosomów

Metafaza $od "środek"$ to druga faza mitozy, w której chromosomy są już maksymalnie skondensowane, co sprawia, że są dobrze widoczne pod mikroskopem. W tym momencie jądro komórkowe już nie istnieje - otoczka jądrowa całkowicie zanikła.

Najważniejszym wydarzeniem metafazy jest ustawienie się chromosomów dokładnie na środku komórki, w tzw. płaszczyźnie równikowej (nazywanej też płytką metafazową). Chromosomy są połączone z włóknami wrzeciona podziałowego, które przytwierdzone są do ich centromerów.

Anafaza - rozdzielenie chromosomów

Anafaza (od "oddalić się") to trzecia, krótka, ale intensywna faza mitozy. W tym etapie następuje podział centromerów, dzięki czemu chromatydy siostrzane oddzielają się od siebie i od tego momentu każda staje się oddzielnym chromosomem.

Nowo powstałe chromosomy potomne wędrują do przeciwległych biegunów komórki. Dzieje się to dzięki włóknom wrzeciona podziałowego, które skracają się i ciągną chromosomy w przeciwne strony. Ten proces gwarantuje, że każda przyszła komórka potomna otrzyma identyczny zestaw chromosomów.

💡 Anafaza to najkrótsza faza mitozy, ale jednocześnie najbardziej dynamiczna - chromosomy przemieszczają się z prędkością około 1 μm/min!

Telofaza i cytokineza - finalizacja podziału

Telofaza (od "dwa") to ostatnia faza mitozy, podczas której na przeciwległych biegunach komórki tworzą się dwa nowe jądra potomne. Chromosomy rozluźniają swoją strukturę (dekondensują się), wokół nich formują się nowe otoczki jądrowe i zaczynają pojawiać się jąderka.

W telofazie zanika też wrzeciono podziałowe, ponieważ jego rola - rozdzielenie chromosomów - została już zakończona. Na tym etapie jądro komórkowe zostało już podzielone na dwa identyczne jądra potomne.

Cytokineza to podział cytoplazmy i organelli komórkowych między dwie nowo powstałe komórki. W komórkach zwierzęcych proces ten rozpoczyna się już w anafazie, a w komórkach roślinnych - w telofazie. Komórki zwierzęce dzielą się dzięki pierścieniowi kurczliwemu, który zaciska się jak ściągacz worka, natomiast w komórkach roślinnych tworzy się specjalna ścianka działowa.

Mitoza umożliwia wzrost i rozwój organizmu, bezpłciowe rozmnażanie się niektórych organizmów, wymianę zużytych komórek na nowe oraz regenerację uszkodzonych tkanek. Dzięki niej twój organizm może rosnąć i naprawiać się przez całe życie!

💡 Po mitozie powstają dwie komórki potomne o identycznym materiale genetycznym jak komórka macierzysta - każda ma taką samą liczbę chromosomów (2n) i taką samą ilość DNA (2c)!