Transport przez błony biologiczne - Podstawy
Transport przez błony biologiczne to fundamentalny proces w funkcjonowaniu komórek. Możemy wyróżnić dwa główne typy transportu: transport bierny i transport czynny.
Transport bierny odbywa się zgodnie z gradientem stężeń i nie wymaga dodatkowego nakładu energii. Obejmuje on:
- Dyfuzję prostą - zachodzi bezpośrednio przez warstwę lipidową błony, bez udziału białek.
Przykład: Dyfuzja prosta dotyczy małych cząsteczek, takich jak H₂O, O₂ czy CO₂.
- Dyfuzję ułatwioną - zachodzi z udziałem białek błonowych.
Definicja: Dyfuzja ułatwiona to transport cząsteczek przez błonę komórkową za pomocą specjalnych białek, bez zużycia energii.
Dyfuzja ułatwiona może odbywać się na dwa sposoby:
- Przez białka kanałowe (dla jonów i małych cząsteczek polarnych)
- Przez białka nośnikowe (dla większych cząsteczek polarnych)
Przykład: Dyfuzja ułatwiona umożliwia transport cukrów i aminokwasów.
Transport czynny natomiast odbywa się wbrew gradientowi stężeń i wymaga dodatkowego nakładu energii w postaci ATP. Wyróżniamy:
- Transport czynny przez pompy błonowe (dla jonów)
- Transport czynny przez białka nośnikowe (dla jonów i cząsteczek związków chemicznych)
Highlight: Pompy zawsze przenoszą substancje wbrew gradientowi stężeń.
Przykład: Pompa sodowo-potasowa to przykład białka nośnikowego realizującego transport czynny.
Osmoza to specjalny rodzaj dyfuzji prostej, polegający na przenikaniu wody przez błonę biologiczną. W zależności od stężenia roztworów po obu stronach błony, możemy mówić o roztworach:
- Izotonicznych
- Hipertonicznych
- Hipotonicznych
Vocabulary: Turgor to stan nawodnienia komórki.
Definicja: Plazmoliza to zjawisko odstawania protoplastu od ściany komórkowej, występujące tylko w komórkach roślinnych w roztworze hipertonicznym.
Deplazmoliza to proces odwrotny do plazmolizy, zachodzący po dodaniu wody do komórki w stanie plazmolizy.
Transport pęcherzykowy obejmuje:
- Egzocytozę - przenoszenie ładunku z wnętrza komórki do jej środowiska
- Endocytozę - przenoszenie ładunku ze środowiska komórki do jej wnętrza
Endocytoza dzieli się na:
- Fagocytozę (dla dużych cząsteczek)
- Pinocytozę (dla płynów i małych cząsteczek)
Highlight: Zrozumienie transportu przez błony biologiczne jest kluczowe dla pełnego pojęcia funkcjonowania komórek i organizmów.
