Czym są wirusy i jak są zbudowane?
Wirusy to czynniki zakaźne, które nie są organizmami żywymi - nie oddychają, nie jedzą i nie wydalają. Jedyne, co potrafią robić, to się namnażać, ale tylko wewnątrz komórek innych organizmów. To jak piraci, którzy muszą przejąć cudzy statek, żeby móc żeglować!
Wirion to kompletna cząstka wirusa gotowa do ataku na komórkę. Składa się głównie z dwóch elementów: genomu materiałgenetyczny−DNAalboRNA i kapsydu (białkowy płaszcz chroniący genom). Niektóre wirusy mają dodatkowo lipoproteinową osłonkę zewnętrzną, którą "kradną" z błony komórkowej swojej ofiary.
Genomy wirusów są bardzo małe i zawierają niewiele genów - najprostsze mają tylko trzy! To jak minimalistyczny program komputerowy, który potrafi przejąć kontrolę nad całym systemem. Kapsyd natomiast składa się z małych białkowych jednostek zwanych kapsomerami i pełni funkcję zarówno ochronną, jak i rozpoznawczą.
Pamiętaj: Wirusy nie są żywe, ale są bardzo skuteczne w przejmowaniu kontroli nad żywymi komórkami!
Formy morfologiczne wirusów to różne kształty, jakie mogą przyjmować: helikalna (spiralna), bryłowa (wielościenna), bryłowo-spiralna (jak bakteriofagi z "główką" i "ogonkiem") oraz kulista (z osłonką lipidową).
Jak przebiega infekcja wirusowa?
Proces infekcji to jak doskonale zaplanowany skok na bank! Najpierw następuje adsorpcja - wirus przyczepia się do receptorów na błonie komórkowej jak złodziej dobierający klucze do zamka. Potem zachodzi wnikanie - wirus lub jego genom dostaje się do środka komórki.
Następnie rozpoczyna się prawdziwa akcja: replikacja genomu wirusa, transkrypcja i translacja (tworzenie nowych białek wirusowych), składanie nowych kopii wirusa i wreszcie uwalnianie - młode wirusy opuszczają zniszczoną komórkę, gotowe do atakowania kolejnych.
Ciekawe: Cały ten proces może trwać od kilku godzin do kilku dni, w zależności od typu wirusa!
Cykle życiowe bakteriofagów
Bakteriofagi to wirusy atakujące bakterie i mają dwa główne tryby działania. Cykl lityczny to wersja "złośliwa" - wirus natychmiast przejmuje kontrolę nad komórką, produkuje kopie siebie i niszczy gospodarz. To jak szybki napad rabunkowy.
Cykl lizogeniczny jest bardziej podstępny - wirus wbudowuje swój genom do DNA gospodarza i czeka. Staje się prowirusem, który może długo drzemać, ale w odpowiednich warunkach może się "obudzić" i przejść do cyklu litycznego. To jak uśpiony agent, który czeka na odpowiedni moment do akcji.
Choroby wirusowe człowieka
Wirusy wywołują mnóstwo chorób, które można podzielić według dróg zakażenia. Droga kropelkowa (przez powietrze) to sposób rozprzestrzeniania się grypy, odry, ospy wietrznej czy świnki - dlatego podczas epidemii nosimy maseczki!
Droga płciowa i przez krew to sposób przenoszenia HIV/AIDS czy wirusowego zapalenia wątroby typu B i C. Droga pokarmowa występuje przy chorobie Heinego-Medina (polio) czy zapaleniu wątroby typu A - dlatego mycie rąk jest tak ważne.
Niektóre wirusy jak HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) mogą prowadzić do poważnych powikłań jak rak szyjki macicy. Wirus wścieklizny przenosi się przez ugryzienia zakażonych zwierząt i bez leczenia jest śmiertelny.
Ważne: Większość chorób wirusowych można zapobiec szczepieniami - to najskuteczniejsza broń przeciwko wirusom!
Pozytywne zastosowania wirusów
Nie wszystkie wirusy są złe! Wykorzystujemy je do produkcji szczepionek i surowic, które chronią nas przed chorobami. W terapii genowej zmodyfikowane genetycznie wirusy stają się "kurierami", którzy dostarczają prawidłowe geny do komórek z uszkodzonym DNA.
Bakteriofagi to potencjalna broń przyszłości przeciwko bakteriom opornym na antybiotyki. To jak wykorzystanie jednych mikroorganizmów do walki z drugimi - natura przeciwko naturze!