Geografia /

Hydrosfera matura jeziora rzeki lodowce prądy pływy wody podziemne

Hydrosfera matura jeziora rzeki lodowce prądy pływy wody podziemne

 HYDROSFERA
poniedziałek, 17 października 2022 19:33
Bilans wodny - zestawienie przychodów i rozchodów wody na danym obszarze. Wzór:
OPAD =

Hydrosfera matura jeziora rzeki lodowce prądy pływy wody podziemne

user profile picture

Izabela

18 Followers

29

Udostępnij

Zapisz

notatka maturalna hydrosfera

 

4/1

Notatka

HYDROSFERA poniedziałek, 17 października 2022 19:33 Bilans wodny - zestawienie przychodów i rozchodów wody na danym obszarze. Wzór: OPAD = ODPŁYW (podziemny i powierzchniowy) + PAROWANIE + ZMIANA RETENCJI (powierzchniowej i podziemnej) Rodzaje ruchów wód morskich: Pływy - regularne, występujące co 12 h i 27 minut, podnoszenie i opadanie poziomu wody morskiej w wyniku grawitacyjnego oddziaływania Ziemi, Księżyca i, w mniejszym stopniu, Słońca. Oprócz codziennych pływów występują też pływy syzygijne - szczególnie wysokie, dwa razy w miesiącu w trakcie nowiu i pełni. Są też pływy kwadraturowe - odznaczają się najmniejszą różnicą poziomów; powstają na początku I i III kwadry Księżyca. • Falowanie: o Wiatrowe - odkształcenie powierzchni wody przemieszczające się z jednego miejsca akwenu do innego. Przyczyną powstania fal jest oddziaływanie wiatru na powierzchnię wody. Do opisu siły wiatru oraz stanu powierzchni morskiej używa się skali Beauforta. o Sejsze - fale stojące, których amplituda może wynieść od paru centymetrów nawet do jednego metra. Takie kołysanie wody może być spowodowane przez szybkie przejście nad powierzchnią wody frontów atmosferycznych, z dużymi zmianami ciśnienia, silnymi wiatrami i pływami. Sejsze mogą być też skutkiem zjawisk sejsmicznych. o Sejsmiczne (tsunami) - powstają w wyniku podmorskich trzęsień ziemi i podwodnych wybuchów wulkanów. Zwiastunem tsunami często jest gwałtowne obniżenie się poziomu wody. • Prądy oceaniczne - ruchy dużych strumieni wody wywołane ogólną cyrkulacją...

Nie ma nic odpowiedniego? Sprawdź inne przedmioty.

Więcej zabawy podczas nauki z nami

Ucz się od najlepszych studentów z pomocą 500.000 notatek!
Nawiązuj kontakty z innymi studentami i pomagaj im w nauce!
Zdobywaj lepsze oceny bez niepotrzebnego stresu!

Pobierz aplikację

Alternatywny zapis:

powietrza, różną gęstością i zasoleniem wód. Przypominają ogromną rzekę bez dna i brzegów. Strefa rozchodzenia się prądów to strefa okołorównikowa. Na ich kierunek wpływa siła Coriolisa (na półkuli północnej skręcają w prawo, a na południowej w lewo): o Prądy ciepłe - sprzyjają kondensacji wody morskiej, co zwiększa opady i wilgotność powietrza. Jako że niosą wodę cieplejszą od otaczającej to podwyższają temperaturę. o Prądy zimne - nie sprzyjają kondensacji, ponieważ nie podnoszą temperatury powietrza, a ją obniżają. Powietrze to jest suche. • Upwelling i Downwelling: o Upwelling (prąd wstępujący) - pionowy ruch wody spowodowany spychaniem powierzchniowych wód oceanicznych przez wiatr i zastępowaniem ich przez wstępujące wody z głębszych warstw oceanicznych. Obszary upwellingu są bogatymi łowiskami, ponieważ woda z głębin jest bogatsza w składniki odżywcze. Prąd wstępujący powstaje w miejscach, gdzie w warstwie powierzchniowej istnieje niedobór wody spowodowany jej odpływem. o Downwelling (prąd zstępujący) - wody powierzchniowe opadają w strefie zbieżności prądów morskich - ciepłe masy wody oddają ciepło przez co zwiększają gęstość i opadają; średnie szerokości geograficzne. El Nino (oscylacja południowa) - zjawisko pojawiające się okresowo co ok. 3 - 5 lat, najczęściej w okolicach Bożego Narodzenia, u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej. Polega ono na odwróceniu przebiegu prądów morskich, w wyniku osłabienia pasatów (wiatr nie spycha wód od wybrzeży). W miejscu, gdzie występował chłodny prąd morski, woda się nagrzewa, powietrze unosi się do góry, zachodzi kondensacja i opady, które zwykle nie występują w tej części świata. Następnie powietrze stamtąd przemieszcza się wzdłuż równika, ochładza i osiada w rejonach wschodniej Australii, co powoduje susze. • La Nina - zjawisko przeciwne do El Nino; obniżenie temperatury wód powierzchniowych we wschodnim obszarze Oceanu Spokojnego; pasaty nasilają się w wyniku czego woda z wybrzeży Ameryki Południowej jest przepychana szybciej w stronę Australii, a więc nie ma czasu na ogrzanie się - temperatura wód zmniejsza się o ok. 4°C poniżej wartości normalnych. POWSTAWANIE LODOWCÓW: Lodowce to nagromadzenie na powierzchni ziemi ogromnej ilości lodu, który ma zdolność poruszania się. Zajmują ok. 10% powierzchni lądowej ziemi i ok 2% powłoki wodnej. Powstają na skutek przekształcenia śniegu w lód lodowcowy. Dzieli się je na: • Lądolody (lodowce kontynentalne) - ogromne pokrywy lodowe przemieszczające się we wszystkich kierunkach ● Lodowce górskie - występujące w górach masy lodu, których ruch jest uwarunkowany przebiegiem dolin. ŚNIEG --> FIRN (śnieg zbity w grudki) --> LÓD FIRNOWY (biały lód, w którym ziarna lodu zespolone są masą lodową) --> LÓD LODOWCOWY Lodowce górskie mogą powstać, gdy: o Przez długi czas jest poniżej 0°C o Występują znaczne opady śniegu, gradu, krupy lub marznącej mżawki, których dostawa przewyższa tempo topnienia o Istnieje pole firnowe, czyli miejsce akumulacji śniegu i jego przeobrażania w lód lodowcowy, w zagłębieniu zwanym karem (cyrkiem, kotłem) Takie warunki istnieją powyżej granicy wiecznego śniegu, czyli umownej granicy powyżej której utrzymuje się śnieg. Nadmiar lodu w polu firnowym prowadzi do jego przedostania się poza próg skalny (transgresji) w postaci jęzorów lodowcowych, które po przekroczeniu linii wiecznego śniegu roztapiają się (ulegają ablacji) i dają początek rzekom. Gdy dostawy śniegu są równe ablacji następuje stagnacja - nic się nie zmienia. Za to gdy dostawy lodu są mniejsze od ablacji mamy regresję - jęzor lodowcowy się skraca. Rodzaje lodowców górskich: Lodowiec alpejski [dolinny) cechy: jedno pole firnowe, jeden jezor występowanie: Alpy, Andy, Kaukaz Lodowiec piedmontowy (podgórskil cechy: połączenie kilku jęzorów lodowcowych Lodowiec himalajski Idendrytycznyl cechy: wiele pól firnowych, jeden jezor występowanie: Himalaje, Pamir, Alaska, Karakorum, Tienszan Lodowiec pirenejski Icyrkowy) Hydrosfera Strona 1 Lodowiec fieldowy (norweskil cechy: kształt czapy lodowej położonej na płaskich szczytach [fieldachl, z której krótkie jezory lodowcowe spływają w różne strony występowanie: Góry Skandynawskie, Patagonia, Islandia, Spitsbergen Lodowce kraterowe cechy: jedno pole firnowe, jeden jezor występowanie: Alpy, Andy, Kaukaz Lodowiec alpejski Idolinny) Lodowiec piedmontowy (podgórskil cechy: połączenie kilku jęzorów lodowcowych wypływających z różnych pól firnowych i gromadzących się u podnóża gór występowanie: Alaska, Góry Skaliste, Spitsbergen SIEĆ RZECZNA: Lodowiec himalajski ● Idendrytyczny) cechy: wiele pol firnowych, jeden jezor występowanie: Himalaje, Pamir, Alaska, Karakorum, Tienszan WIELOLETNIA ZMARZLINA - warstwa stale przemarzniętego gruntu; zajmuje 14% powierzchni lądowej Ziemi; powstaje gdy temperatura powietrza przez większą część roku jest ujemna, ale opady śniegu są zbyt małe, aby powstał lodowiec. Podczas lata powierzchniowa warstwa zmarzliny odmarza do głębokości 1-2 metrów, tworząc półpłynną masę rozmarzniętego gruntu i wody - nazywa się to warstwą czynną. Lodowiec pirenejski Icyrkowy! cechy: niewielka powierzchnia, wypełnia pole firnowe, bez jęzorów lodowcowych występowanie: Pireneje, Karakorum, Alpy Skutki zaniku lodu na Ziemi: Podniesienie poziomu Oceanu Światowego (zatopienie niektórych obszarów) • Degradacja naturalnych ekosystemów (np. niedźwiedzi polarnych, fok) • Uszczuplenie potencjalnych zasobów wód słodkich (zanik zasilania rzek przez lodowce górskie) Wzrost metanu i nasilenie efektu cieplarnianego System rzeczny tworzą: Źródło - początek rzeki, czyli miejsce gdzie woda samoczynnie wypływa na powierzchnię • Ujście - miejsce, w którym rzeka wpływa do morza, jeziora lub łączy się z inną rzeką ● Dorzecze - powierzchnia, z której wszystkie wody spływają do jednej rzeki • Rzeka główna - rzeka uchodząca do zbiornika wodnego ● Lodowiec fieldowy (norweskil cechy: kształt czapy lodowej położonej na płaskich szczytach [fieldachl, z której krótkie jezory lodowcowe spływają w różne strony występowanie: Góry Skandynawskie, Patagonia, Islandia, Spitsbergen Dopływ - rzeka uchodząca do innej rzeki • Zlewisko - obszar, z którego wody odpływają do jednego morza lub oceanu • Dział wodny - granica pomiędzy zlewiskami i dorzeczami • Obszar bezodpływowy - powierzchnia, z której wody nie spływają do żadnego dorzecza ani zlewiska Lodowce kraterowe Rodzaje rzek: • Stałe - woda w korycie utrzymuje się przez cały rok (w strefach gdzie opady przewyższają parowanie) • Okresowe (periodyczne) - woda w korycie występuje regularnie tylko w porze deszczowej cechy: wypełniają kratery wulkanów występowanie: Kilimandžaro Epizodyczne - występują w klimacie suchym i pojawiają się po intensywnych opadach, nieregularnie; ich suche koryta nazywają się wadi lub uedy. Ustrój rzeczny to sposób zasilania rzeki w wodę (z deszczu lub topnienia śniegu albo lodu). Wyróżnia się wezbranie, czyli wysoki stan wody oraz niżówki, czyli niski stan. Najdłuższe rzeki: ● Wybrane ustroje rzeczne: 1. Równikowy - wysokie i niemal wyrównane przepływy w przeciągu roku (dzięki deszczom zenitalnym); np. Amazonka, Kongo. 2. Monsunowy - bardzo wysokie przepływy w trakcie monsunu letniego, a znikome w trakcie monsunu zimowego; np. Ganges, Jangcy. 3. Zwrotnikowy - niskie przepływy; niektóre rzeki wysychają; np. Senegal, Nil (część). 4. Śródziemnomorski - największe przepływy zimą, gdy zwiększone są opady; latem duże obniżenie; np. Tyber, Tag. AZJA - Jangcy AFRYKA - Nil 5. Oceaniczny - duże przepływy przez wysokie i regularne opady; latem się nieznacznie zmniejszają ze względu na zwiększone parowanie; np. Loara, Sekwana, Tamiza. 6. Lodowcowy - charakterystyczny dla rzek lodowcowych; największe przepływy późnym latem na skutek intensywnej ablacji lodowców, np. Ren, Rodan. 7. Śnieżny - przez większą część roku rzeki są zlodowacone; najwyższe stany występują wiosną wskutek topnienia śniegu; np. Lena, Ob, Jenisej. 8. Złożony - charakterystyczny dla rzek o więcej niż jednym sposobie zasilania; np. Wisła i Odra, które mają ustrój deszczowo- śnieżny. AMERYKA PÓŁNOCNA - Missisipi z Missouri AMERYKA POŁUDNIOWA - Amazonka AUSTRALIA - Murray z Darling Hydrosfera Strona 2 JEZIORA - naturalne śródlądowe zagłębienia terenu wypełnione wodą, nie mające kontaktu z Wszechoceanem. Wyróżniamy: Ze względu na ilość rozpuszczonych soli mineralnych: o Słodkie (zawartość soli do 1%) o Słonawe (1-20%) o Słone (powyżej 20%) • Ze względu na charakter wymiany wody: o Odpływowe o Bezodpływowe o Przepływowe Ze względu na okres wypełnienia wodą: o Stałe o Okresowe (wypełnione wodą w porze deszczowej) o Epizodyczne (wypełnione wodą po opadach) Ze względu na produktywność (żyzność) wód: o Oligotroficzne (mało żyzne; przejrzysta i dobrze natleniona woda) o Eutroficzne (żyzne; zielona woda z deficytem tlenu) o Dystroficzne (nieżyzne; brązowa woda o niewielkiej przejrzystości i prawie bez tlenu) ● ● TYPY GENETYCZNE JEZIOR: 1. Reliktowe - dawna część morza lub innego jeziora (Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie) 2. Wulkaniczne: a. Kraterowe - powstałe w kraterach (zagłębienia wewnątrz stożka wulkanu) po nieczynnych wulkanach (Jezioro Kurylskie) b. Kalderowe - powstałe w kalderze (zagłębienie w szczytowej części wulkanu)wygasłego wulkanu (Toba) c. Maary - powstałe z zagłębieniach powstałych przez wybuch wulkanu d. Lawowe - powstałe w zagłębieniach lawowych 3. Tektoniczne - powstałe w rowach lub obniżeniach tektonicznych (Jezioro Wiktorii, Ładoga, Tanganika, Morze Martwe) 4. Polodowcowe: a. Morenowe - w zagłębieniach wysoczyzny morenowej (Śniardwy, Mamry, Niegocin) b. Rynnowe - w rynnie polodowcowej (Hańcza, Gopło) c. Oczka polodowcowe - w wyniku wytapiania brył martwego lodu d. Cyrkowe - w zagłębieniach po polach firnowych lodowców górskich 5. Krasowe - powstałe w zapadliskach lub lejach krasowych 6. Rzeczne (starorzecza) - powstałe w wyniku akumulacji i erozji w dolinie rzecznej 7. Deltowe - położone w deltach rzek 8. Przybrzeżne - w wyniku oddzielenia od morza przez wydmy, mierzeje lub wały brzegowe (tebsko, Gardno, Jamno) 9. Zaporowe - wskutek przegrodzenia doliny rzecznej osuwiskiem lub obrywem skalnym 10. Bagienne - w wyniku utrudnionego odpływu wody gruntowej 11. Meteorytowe - w kraterach po uderzeniu meteorytu (Jezioro Kali, Jezioro Czystej Wody) Sztuczne jeziora powstają w wyniku zamknięcia doliny rzecznej przez zaporę wodną w celu spiętrzenia wody. Pełnią funkcje przeciwpowodziowe, żeglugowe, energetyczne, wyrównawcze, komunalne, przemysłowe czy rolnicze. WODY PODZIEMNE - ok. 30% zasobów wody słodkiej na Ziemi; mogą występować pod postacią: • Wód infiltracyjnych (powstałe w wyniku przesiąkania przez warstwy skalne wód opadowych) • Wód juwenilnych (pochodzących z kondensacji pary wodnej na powierzchni lub pod) • Wód reliktowych (wody uwięzione w skałach z dawnych epok geologicznych) Występowanie wód podziemnych zależy od wielkości opadów, parowania, budowy geologicznej, gęstości sieci wód powierzchniowych, szaty roślinnej oraz działalności człowieka. Strefa saturacji - strefa nasycenia wodą; poniżej zwierciadła wód podziemnych; jest to warstwa skalna całkowicie wypełniona wodą; warstwa wodonośna. Strefa aeracji - strefa napowietrzenia; powyżej zwierciadła wód podziemnych; częściowo wypełniona wodą i powietrzem. Zwierciadło wody podziemnej - granica pomiędzy strefą aeracji i saturacji; granica zasięgu wód podziemnych. Warstwa przepuszczalna" Strefa aeracji okno hydrologiczne Zwierciadło swobodne- Warstwa nieprzepuszczalna Zwierciadło napięte D Strefa saturacji (warstwa wodonośna) Wody przypowierzchniowe Wody zawieszone Wody gruntowe Wody wgłębne Wody głębinowe Hydrosfera Strona 3 1. Wody przypowierzchniowe: ● Zalegają do kilkudziesięciu cm pod powierzchnią Nie tworzą ciągłego poziomu wodonośnego • Zwierciadło występuje tuż pod powierzchnią Mogą być silnie zanieczyszczone Reagują na susze i opady ● ● 2. Wody gruntowe: Poniżej strefy aeracji (strefa pomiędzy powierzchnią, a zwierciadłem) • Zasilane przez opady lub wody przypowierzchniowe Głębokość do kilkudziesięciu metrów Podlega wahaniom sezonowym ● ● ● 3. Wody wgłębne: Przykryte skałami nieprzepuszczalnymi • Zasilane przez infiltrację (przesiąkanie) wód opadowych oraz wód z wyższych warstw wodonośnych przez okna hydrologiczne ● 4. Wody głębinowe: Na dużej głębokości • Odizolowane warstwą skał nieprzepuszczalnych Nie biorą udziału w cyklu hydrologicznym Są nieodnawialne i silnie zmineralizowane ● ● Strefa zasilania Studnia artezyjska Warstwa wodonośna Warstwa skał nieprzepuszczalnych Wody głębinowe Studnia subartezyjska Znaczenie wód podziemnych: geografia24.pl - Zasilają i dają początek rzekom. Wpływają na warunki życia roślin. Poziom hydrostatyczny Studnia artezyjska Strefa zasilania Biorą udział w cyklu hydrologicznym (oprócz wód głębinowych). Uczestniczą w procesach krasowienia. geografia24.pl Wody podziemne dzielimy, ze względu na rodzaj skał, na: Warstwowe (wypełniające pory skalne warstw przepuszczalnych np. piasków i żwirów) Szczelinowe (występują w spękanych skałach osadowych, magmowych i metamorficznych) Krasowe (zalegają w próżniach powstałych w wyniku procesów krasowych w skałach podlegających krasowieniu, np. wapieniach, dolomitach, gipsach. Wody termalne (cieplice) - wody, których temperatura jest o 5°C wyższa od średniej rocznej temperatury powietrza; występują głównie w miejscach dawnej lub współczesnej aktywności wulkanicznej. Szczególnym typem źródeł termalnych są gejzery. Wyrzut wody w gejzerze powoduje gwałtowne zagotowanie tej wody w kanale. Są źródłem wody dla rolnictwa i przemysłu. Wykorzystywane w lecznictwie i rekreacji (wody termalne i mineralne). Wykorzystywane w energetyce i ciepłownictwie (wody termalne). Hydrosfera Strona 4 Niecka artezyjska - niecka o specyficznym układzie warstw skalnych, na przemian przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych, warunkujący występowanie wód artezyjskich lub subartezyjskich. Wody artezyjskie - powstają w wyniku naturalnego wypływu wody na powierzchnię; występują jeżeli poziom ciśnienia hydrostatycznego znajduje się nad powierzchnią ziemi. Wody subartezyjskie - słup wody w odwiercie nie sięga powierzchni, ponieważ ciśnienie jest za niskie (powierzchnia powyżej poziomu hydrostatycznego).

Geografia /

Hydrosfera matura jeziora rzeki lodowce prądy pływy wody podziemne

user profile picture

Izabela

18 Followers

 HYDROSFERA
poniedziałek, 17 października 2022 19:33
Bilans wodny - zestawienie przychodów i rozchodów wody na danym obszarze. Wzór:
OPAD =

Otwórz

notatka maturalna hydrosfera

Podobne notatki
Know Lodowce i lądolody thumbnail

135

1537

Lodowce i lądolody

Lodowce i lądolody notatka

Know Słownik pojęć geograficznych  thumbnail

29

146

Słownik pojęć geograficznych

do matury (wszystkie potrzebne)

Know Hydrosfera thumbnail

31

487

Hydrosfera

"Hydrosfera" notatka oparta na podręczniku "Oblicza Geografii" wydawnictwa "Nowa Era"*posiada fragmenty i ilustracje z tej publikacji

Know Geografia klasa 1 Litosfera. Procesy zewnętrzne dział 6 poziom podstawowy thumbnail

68

764

Geografia klasa 1 Litosfera. Procesy zewnętrzne dział 6 poziom podstawowy

notatka z geografii

Know Hydrosfera  thumbnail

208

2714

Hydrosfera

Notatki do działu "hydrosfera" - zakres podstawowy

Know Wody powierzchniowe - geografia, klasa 7 thumbnail

11

152

Wody powierzchniowe - geografia, klasa 7

Notatka z wód powierzchniowych

HYDROSFERA poniedziałek, 17 października 2022 19:33 Bilans wodny - zestawienie przychodów i rozchodów wody na danym obszarze. Wzór: OPAD = ODPŁYW (podziemny i powierzchniowy) + PAROWANIE + ZMIANA RETENCJI (powierzchniowej i podziemnej) Rodzaje ruchów wód morskich: Pływy - regularne, występujące co 12 h i 27 minut, podnoszenie i opadanie poziomu wody morskiej w wyniku grawitacyjnego oddziaływania Ziemi, Księżyca i, w mniejszym stopniu, Słońca. Oprócz codziennych pływów występują też pływy syzygijne - szczególnie wysokie, dwa razy w miesiącu w trakcie nowiu i pełni. Są też pływy kwadraturowe - odznaczają się najmniejszą różnicą poziomów; powstają na początku I i III kwadry Księżyca. • Falowanie: o Wiatrowe - odkształcenie powierzchni wody przemieszczające się z jednego miejsca akwenu do innego. Przyczyną powstania fal jest oddziaływanie wiatru na powierzchnię wody. Do opisu siły wiatru oraz stanu powierzchni morskiej używa się skali Beauforta. o Sejsze - fale stojące, których amplituda może wynieść od paru centymetrów nawet do jednego metra. Takie kołysanie wody może być spowodowane przez szybkie przejście nad powierzchnią wody frontów atmosferycznych, z dużymi zmianami ciśnienia, silnymi wiatrami i pływami. Sejsze mogą być też skutkiem zjawisk sejsmicznych. o Sejsmiczne (tsunami) - powstają w wyniku podmorskich trzęsień ziemi i podwodnych wybuchów wulkanów. Zwiastunem tsunami często jest gwałtowne obniżenie się poziomu wody. • Prądy oceaniczne - ruchy dużych strumieni wody wywołane ogólną cyrkulacją...

Nie ma nic odpowiedniego? Sprawdź inne przedmioty.

Więcej zabawy podczas nauki z nami

Ucz się od najlepszych studentów z pomocą 500.000 notatek!
Nawiązuj kontakty z innymi studentami i pomagaj im w nauce!
Zdobywaj lepsze oceny bez niepotrzebnego stresu!

Pobierz aplikację

Knowunity

Dziel się wiedzą

Otwórz aplikację

Alternatywny zapis:

powietrza, różną gęstością i zasoleniem wód. Przypominają ogromną rzekę bez dna i brzegów. Strefa rozchodzenia się prądów to strefa okołorównikowa. Na ich kierunek wpływa siła Coriolisa (na półkuli północnej skręcają w prawo, a na południowej w lewo): o Prądy ciepłe - sprzyjają kondensacji wody morskiej, co zwiększa opady i wilgotność powietrza. Jako że niosą wodę cieplejszą od otaczającej to podwyższają temperaturę. o Prądy zimne - nie sprzyjają kondensacji, ponieważ nie podnoszą temperatury powietrza, a ją obniżają. Powietrze to jest suche. • Upwelling i Downwelling: o Upwelling (prąd wstępujący) - pionowy ruch wody spowodowany spychaniem powierzchniowych wód oceanicznych przez wiatr i zastępowaniem ich przez wstępujące wody z głębszych warstw oceanicznych. Obszary upwellingu są bogatymi łowiskami, ponieważ woda z głębin jest bogatsza w składniki odżywcze. Prąd wstępujący powstaje w miejscach, gdzie w warstwie powierzchniowej istnieje niedobór wody spowodowany jej odpływem. o Downwelling (prąd zstępujący) - wody powierzchniowe opadają w strefie zbieżności prądów morskich - ciepłe masy wody oddają ciepło przez co zwiększają gęstość i opadają; średnie szerokości geograficzne. El Nino (oscylacja południowa) - zjawisko pojawiające się okresowo co ok. 3 - 5 lat, najczęściej w okolicach Bożego Narodzenia, u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej. Polega ono na odwróceniu przebiegu prądów morskich, w wyniku osłabienia pasatów (wiatr nie spycha wód od wybrzeży). W miejscu, gdzie występował chłodny prąd morski, woda się nagrzewa, powietrze unosi się do góry, zachodzi kondensacja i opady, które zwykle nie występują w tej części świata. Następnie powietrze stamtąd przemieszcza się wzdłuż równika, ochładza i osiada w rejonach wschodniej Australii, co powoduje susze. • La Nina - zjawisko przeciwne do El Nino; obniżenie temperatury wód powierzchniowych we wschodnim obszarze Oceanu Spokojnego; pasaty nasilają się w wyniku czego woda z wybrzeży Ameryki Południowej jest przepychana szybciej w stronę Australii, a więc nie ma czasu na ogrzanie się - temperatura wód zmniejsza się o ok. 4°C poniżej wartości normalnych. POWSTAWANIE LODOWCÓW: Lodowce to nagromadzenie na powierzchni ziemi ogromnej ilości lodu, który ma zdolność poruszania się. Zajmują ok. 10% powierzchni lądowej ziemi i ok 2% powłoki wodnej. Powstają na skutek przekształcenia śniegu w lód lodowcowy. Dzieli się je na: • Lądolody (lodowce kontynentalne) - ogromne pokrywy lodowe przemieszczające się we wszystkich kierunkach ● Lodowce górskie - występujące w górach masy lodu, których ruch jest uwarunkowany przebiegiem dolin. ŚNIEG --> FIRN (śnieg zbity w grudki) --> LÓD FIRNOWY (biały lód, w którym ziarna lodu zespolone są masą lodową) --> LÓD LODOWCOWY Lodowce górskie mogą powstać, gdy: o Przez długi czas jest poniżej 0°C o Występują znaczne opady śniegu, gradu, krupy lub marznącej mżawki, których dostawa przewyższa tempo topnienia o Istnieje pole firnowe, czyli miejsce akumulacji śniegu i jego przeobrażania w lód lodowcowy, w zagłębieniu zwanym karem (cyrkiem, kotłem) Takie warunki istnieją powyżej granicy wiecznego śniegu, czyli umownej granicy powyżej której utrzymuje się śnieg. Nadmiar lodu w polu firnowym prowadzi do jego przedostania się poza próg skalny (transgresji) w postaci jęzorów lodowcowych, które po przekroczeniu linii wiecznego śniegu roztapiają się (ulegają ablacji) i dają początek rzekom. Gdy dostawy śniegu są równe ablacji następuje stagnacja - nic się nie zmienia. Za to gdy dostawy lodu są mniejsze od ablacji mamy regresję - jęzor lodowcowy się skraca. Rodzaje lodowców górskich: Lodowiec alpejski [dolinny) cechy: jedno pole firnowe, jeden jezor występowanie: Alpy, Andy, Kaukaz Lodowiec piedmontowy (podgórskil cechy: połączenie kilku jęzorów lodowcowych Lodowiec himalajski Idendrytycznyl cechy: wiele pól firnowych, jeden jezor występowanie: Himalaje, Pamir, Alaska, Karakorum, Tienszan Lodowiec pirenejski Icyrkowy) Hydrosfera Strona 1 Lodowiec fieldowy (norweskil cechy: kształt czapy lodowej położonej na płaskich szczytach [fieldachl, z której krótkie jezory lodowcowe spływają w różne strony występowanie: Góry Skandynawskie, Patagonia, Islandia, Spitsbergen Lodowce kraterowe cechy: jedno pole firnowe, jeden jezor występowanie: Alpy, Andy, Kaukaz Lodowiec alpejski Idolinny) Lodowiec piedmontowy (podgórskil cechy: połączenie kilku jęzorów lodowcowych wypływających z różnych pól firnowych i gromadzących się u podnóża gór występowanie: Alaska, Góry Skaliste, Spitsbergen SIEĆ RZECZNA: Lodowiec himalajski ● Idendrytyczny) cechy: wiele pol firnowych, jeden jezor występowanie: Himalaje, Pamir, Alaska, Karakorum, Tienszan WIELOLETNIA ZMARZLINA - warstwa stale przemarzniętego gruntu; zajmuje 14% powierzchni lądowej Ziemi; powstaje gdy temperatura powietrza przez większą część roku jest ujemna, ale opady śniegu są zbyt małe, aby powstał lodowiec. Podczas lata powierzchniowa warstwa zmarzliny odmarza do głębokości 1-2 metrów, tworząc półpłynną masę rozmarzniętego gruntu i wody - nazywa się to warstwą czynną. Lodowiec pirenejski Icyrkowy! cechy: niewielka powierzchnia, wypełnia pole firnowe, bez jęzorów lodowcowych występowanie: Pireneje, Karakorum, Alpy Skutki zaniku lodu na Ziemi: Podniesienie poziomu Oceanu Światowego (zatopienie niektórych obszarów) • Degradacja naturalnych ekosystemów (np. niedźwiedzi polarnych, fok) • Uszczuplenie potencjalnych zasobów wód słodkich (zanik zasilania rzek przez lodowce górskie) Wzrost metanu i nasilenie efektu cieplarnianego System rzeczny tworzą: Źródło - początek rzeki, czyli miejsce gdzie woda samoczynnie wypływa na powierzchnię • Ujście - miejsce, w którym rzeka wpływa do morza, jeziora lub łączy się z inną rzeką ● Dorzecze - powierzchnia, z której wszystkie wody spływają do jednej rzeki • Rzeka główna - rzeka uchodząca do zbiornika wodnego ● Lodowiec fieldowy (norweskil cechy: kształt czapy lodowej położonej na płaskich szczytach [fieldachl, z której krótkie jezory lodowcowe spływają w różne strony występowanie: Góry Skandynawskie, Patagonia, Islandia, Spitsbergen Dopływ - rzeka uchodząca do innej rzeki • Zlewisko - obszar, z którego wody odpływają do jednego morza lub oceanu • Dział wodny - granica pomiędzy zlewiskami i dorzeczami • Obszar bezodpływowy - powierzchnia, z której wody nie spływają do żadnego dorzecza ani zlewiska Lodowce kraterowe Rodzaje rzek: • Stałe - woda w korycie utrzymuje się przez cały rok (w strefach gdzie opady przewyższają parowanie) • Okresowe (periodyczne) - woda w korycie występuje regularnie tylko w porze deszczowej cechy: wypełniają kratery wulkanów występowanie: Kilimandžaro Epizodyczne - występują w klimacie suchym i pojawiają się po intensywnych opadach, nieregularnie; ich suche koryta nazywają się wadi lub uedy. Ustrój rzeczny to sposób zasilania rzeki w wodę (z deszczu lub topnienia śniegu albo lodu). Wyróżnia się wezbranie, czyli wysoki stan wody oraz niżówki, czyli niski stan. Najdłuższe rzeki: ● Wybrane ustroje rzeczne: 1. Równikowy - wysokie i niemal wyrównane przepływy w przeciągu roku (dzięki deszczom zenitalnym); np. Amazonka, Kongo. 2. Monsunowy - bardzo wysokie przepływy w trakcie monsunu letniego, a znikome w trakcie monsunu zimowego; np. Ganges, Jangcy. 3. Zwrotnikowy - niskie przepływy; niektóre rzeki wysychają; np. Senegal, Nil (część). 4. Śródziemnomorski - największe przepływy zimą, gdy zwiększone są opady; latem duże obniżenie; np. Tyber, Tag. AZJA - Jangcy AFRYKA - Nil 5. Oceaniczny - duże przepływy przez wysokie i regularne opady; latem się nieznacznie zmniejszają ze względu na zwiększone parowanie; np. Loara, Sekwana, Tamiza. 6. Lodowcowy - charakterystyczny dla rzek lodowcowych; największe przepływy późnym latem na skutek intensywnej ablacji lodowców, np. Ren, Rodan. 7. Śnieżny - przez większą część roku rzeki są zlodowacone; najwyższe stany występują wiosną wskutek topnienia śniegu; np. Lena, Ob, Jenisej. 8. Złożony - charakterystyczny dla rzek o więcej niż jednym sposobie zasilania; np. Wisła i Odra, które mają ustrój deszczowo- śnieżny. AMERYKA PÓŁNOCNA - Missisipi z Missouri AMERYKA POŁUDNIOWA - Amazonka AUSTRALIA - Murray z Darling Hydrosfera Strona 2 JEZIORA - naturalne śródlądowe zagłębienia terenu wypełnione wodą, nie mające kontaktu z Wszechoceanem. Wyróżniamy: Ze względu na ilość rozpuszczonych soli mineralnych: o Słodkie (zawartość soli do 1%) o Słonawe (1-20%) o Słone (powyżej 20%) • Ze względu na charakter wymiany wody: o Odpływowe o Bezodpływowe o Przepływowe Ze względu na okres wypełnienia wodą: o Stałe o Okresowe (wypełnione wodą w porze deszczowej) o Epizodyczne (wypełnione wodą po opadach) Ze względu na produktywność (żyzność) wód: o Oligotroficzne (mało żyzne; przejrzysta i dobrze natleniona woda) o Eutroficzne (żyzne; zielona woda z deficytem tlenu) o Dystroficzne (nieżyzne; brązowa woda o niewielkiej przejrzystości i prawie bez tlenu) ● ● TYPY GENETYCZNE JEZIOR: 1. Reliktowe - dawna część morza lub innego jeziora (Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie) 2. Wulkaniczne: a. Kraterowe - powstałe w kraterach (zagłębienia wewnątrz stożka wulkanu) po nieczynnych wulkanach (Jezioro Kurylskie) b. Kalderowe - powstałe w kalderze (zagłębienie w szczytowej części wulkanu)wygasłego wulkanu (Toba) c. Maary - powstałe z zagłębieniach powstałych przez wybuch wulkanu d. Lawowe - powstałe w zagłębieniach lawowych 3. Tektoniczne - powstałe w rowach lub obniżeniach tektonicznych (Jezioro Wiktorii, Ładoga, Tanganika, Morze Martwe) 4. Polodowcowe: a. Morenowe - w zagłębieniach wysoczyzny morenowej (Śniardwy, Mamry, Niegocin) b. Rynnowe - w rynnie polodowcowej (Hańcza, Gopło) c. Oczka polodowcowe - w wyniku wytapiania brył martwego lodu d. Cyrkowe - w zagłębieniach po polach firnowych lodowców górskich 5. Krasowe - powstałe w zapadliskach lub lejach krasowych 6. Rzeczne (starorzecza) - powstałe w wyniku akumulacji i erozji w dolinie rzecznej 7. Deltowe - położone w deltach rzek 8. Przybrzeżne - w wyniku oddzielenia od morza przez wydmy, mierzeje lub wały brzegowe (tebsko, Gardno, Jamno) 9. Zaporowe - wskutek przegrodzenia doliny rzecznej osuwiskiem lub obrywem skalnym 10. Bagienne - w wyniku utrudnionego odpływu wody gruntowej 11. Meteorytowe - w kraterach po uderzeniu meteorytu (Jezioro Kali, Jezioro Czystej Wody) Sztuczne jeziora powstają w wyniku zamknięcia doliny rzecznej przez zaporę wodną w celu spiętrzenia wody. Pełnią funkcje przeciwpowodziowe, żeglugowe, energetyczne, wyrównawcze, komunalne, przemysłowe czy rolnicze. WODY PODZIEMNE - ok. 30% zasobów wody słodkiej na Ziemi; mogą występować pod postacią: • Wód infiltracyjnych (powstałe w wyniku przesiąkania przez warstwy skalne wód opadowych) • Wód juwenilnych (pochodzących z kondensacji pary wodnej na powierzchni lub pod) • Wód reliktowych (wody uwięzione w skałach z dawnych epok geologicznych) Występowanie wód podziemnych zależy od wielkości opadów, parowania, budowy geologicznej, gęstości sieci wód powierzchniowych, szaty roślinnej oraz działalności człowieka. Strefa saturacji - strefa nasycenia wodą; poniżej zwierciadła wód podziemnych; jest to warstwa skalna całkowicie wypełniona wodą; warstwa wodonośna. Strefa aeracji - strefa napowietrzenia; powyżej zwierciadła wód podziemnych; częściowo wypełniona wodą i powietrzem. Zwierciadło wody podziemnej - granica pomiędzy strefą aeracji i saturacji; granica zasięgu wód podziemnych. Warstwa przepuszczalna" Strefa aeracji okno hydrologiczne Zwierciadło swobodne- Warstwa nieprzepuszczalna Zwierciadło napięte D Strefa saturacji (warstwa wodonośna) Wody przypowierzchniowe Wody zawieszone Wody gruntowe Wody wgłębne Wody głębinowe Hydrosfera Strona 3 1. Wody przypowierzchniowe: ● Zalegają do kilkudziesięciu cm pod powierzchnią Nie tworzą ciągłego poziomu wodonośnego • Zwierciadło występuje tuż pod powierzchnią Mogą być silnie zanieczyszczone Reagują na susze i opady ● ● 2. Wody gruntowe: Poniżej strefy aeracji (strefa pomiędzy powierzchnią, a zwierciadłem) • Zasilane przez opady lub wody przypowierzchniowe Głębokość do kilkudziesięciu metrów Podlega wahaniom sezonowym ● ● ● 3. Wody wgłębne: Przykryte skałami nieprzepuszczalnymi • Zasilane przez infiltrację (przesiąkanie) wód opadowych oraz wód z wyższych warstw wodonośnych przez okna hydrologiczne ● 4. Wody głębinowe: Na dużej głębokości • Odizolowane warstwą skał nieprzepuszczalnych Nie biorą udziału w cyklu hydrologicznym Są nieodnawialne i silnie zmineralizowane ● ● Strefa zasilania Studnia artezyjska Warstwa wodonośna Warstwa skał nieprzepuszczalnych Wody głębinowe Studnia subartezyjska Znaczenie wód podziemnych: geografia24.pl - Zasilają i dają początek rzekom. Wpływają na warunki życia roślin. Poziom hydrostatyczny Studnia artezyjska Strefa zasilania Biorą udział w cyklu hydrologicznym (oprócz wód głębinowych). Uczestniczą w procesach krasowienia. geografia24.pl Wody podziemne dzielimy, ze względu na rodzaj skał, na: Warstwowe (wypełniające pory skalne warstw przepuszczalnych np. piasków i żwirów) Szczelinowe (występują w spękanych skałach osadowych, magmowych i metamorficznych) Krasowe (zalegają w próżniach powstałych w wyniku procesów krasowych w skałach podlegających krasowieniu, np. wapieniach, dolomitach, gipsach. Wody termalne (cieplice) - wody, których temperatura jest o 5°C wyższa od średniej rocznej temperatury powietrza; występują głównie w miejscach dawnej lub współczesnej aktywności wulkanicznej. Szczególnym typem źródeł termalnych są gejzery. Wyrzut wody w gejzerze powoduje gwałtowne zagotowanie tej wody w kanale. Są źródłem wody dla rolnictwa i przemysłu. Wykorzystywane w lecznictwie i rekreacji (wody termalne i mineralne). Wykorzystywane w energetyce i ciepłownictwie (wody termalne). Hydrosfera Strona 4 Niecka artezyjska - niecka o specyficznym układzie warstw skalnych, na przemian przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych, warunkujący występowanie wód artezyjskich lub subartezyjskich. Wody artezyjskie - powstają w wyniku naturalnego wypływu wody na powierzchnię; występują jeżeli poziom ciśnienia hydrostatycznego znajduje się nad powierzchnią ziemi. Wody subartezyjskie - słup wody w odwiercie nie sięga powierzchni, ponieważ ciśnienie jest za niskie (powierzchnia powyżej poziomu hydrostatycznego).