litosfera

Alternatywny zapis:

rodzime-z jednego pierwiastica (siarka, złoto, srebro, platyna, węgiel) b. zTozone - z min. 2 pierwiastków (keemiany.. glino kromiany., sole) mineraTOWA podobieństwo a min. Izomorficzne – ta sama buaawa i cechy fizyczne, inny skTad chemiczny (kalcyt, sydery!). b. polimorficzne - inna budowa tor. I cechy, ten sam stad chemiczny lodmiany węgla -diament i grafit) cechy fizyczne mineratow!! OUT ciężar właściwy twardość skala Monsa). barwa przezroczystość potysk Famliwość Tupliwaść - przeTam-brak tupliwości. powstawanie minera Tow a procesy magmowe - krystalizacja magmy / innych s. wulkanicznych b. procesy osadowe - wytrącanie z roztworów, dziatalność org., wietrzenie c. procesy metamorficzne - preobrazenie innych min. (temp. + ciśnienie) zToza - skupiska minerałów, które mogą być wykorzystane gosp. minerały złozowe I rudy, jeśli zawierają zw. metali) O O RODZAJE SKAŁ spaty-zespory roznych minerałów lub skupiska tego samego powstate w sposob naturalny stary magmowe - krzepnięcie i krystalizaga magmy / lawy a. grębinowe (plutoniczne) budowa jawnokrystaliczna powstawanie: Woine krzepnięcie, głęboko, wysokie ciśnienie i temperatura •pryktady granit, dioryt, gabro głębinowe wylewne granit •ryoft dioryt gablo O b. wylewne (wulkaniczne) MAGMOWE zyTowe portir • bazalt • anderyt • aptit. Luźne it piasek • Zwir powstawany to krystaliczna krzepnięcie lawy z krateru ・gruz.. ・glina •PYT? pegmatyt obruchowe zwięzłe • itowiec •piaskowiec skaty OSADOWE murowiec zlepieniec biekcja pochodzenia chemicznego wapień dolomit gips anhydryt tostoryty sole potasowe sol kamienna METAMORFICZNE •gnejs zieleniec kwarcyt Tupek krystaliczny marmul pochodzenia organicznego wapień muszlony. wapień koralowy radiolaryt keemień oporca wegle kreda 1. Eon fanerozolk era kenozoik okres czwartorzęd : holocen plej stocen orogeneza alpejska DZIEJE ZIEMI orogeneza hercynista era: mezozoik orogeneza kaledońska neogen pliocen miocen -paleogen: đi gocen eaten paleocen = kreda era: paleozoik - perm - karbon -jura -trias 12. Proteozoik! 13. Archaik -dewon -sylur & -ordowik -kambr M 요 - gondwana .laucencia sybena a baltika transgresja morza wkraczanie morza w lod regresja morza -wycofywanie się morzą 2 lądy RUCHY SKORUPY ZIEMSKIEJ ruchy lądotwórcze (epejrogeniczne) i oceanotwórcze (talasogeniczne) - spowodowane kuchamni prądami konwekcyjnymi w astenosferæ lub zmianami w skorupie ziemskiej (nacistiem magmy na litostere), polegają na podnoszeniu lub obnizani u wielkich fragmentow ziemi, bez deformagi sborupy. ziemskiej. (stat). ruchy izostatyczne - zachodzą na terenach, na których zmienit się zewneteny nacisk na pow ziemi (zaburzenie izostązji - - równowagi mas skalnych zame, co topnięcie lądolodu, astenosterze) np. pojawienie się utworzenie wielkiego zabornika wodnego, denudagja górotworn PTW. Skandynawster Kanada Grenlandia Hrzęsienie ziemi- drgania skorupy ziemskiej wywołane gwałtownymi przesunięciami mas skalnych w litosferze -• hipocentrum-miejsce w grębi ziemi, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne -epicentrum - miejsce na pow. Ziemi (nad hipocentrum), Z którego rozchodzą się fale powierzchniowe rodzaje trzęsień ziemi : ant a. tektoniczne (90% wszystkich)- strefy graniczne płyt litasfery b. wulkaniczne (7%) - evupje wulkaniczne dc. zapadowe - przemieszczanie się małych mas skalnych (zapadanie się jaskiń, działalność górnicza) HOME HOME Stala Mercallego-12 stopni, określa intensywnas trzęsienia skala Richtera - siła wsteqsów, jednostba-magnituda (amplituda tal.) podział ziemi ze względu na aktywność sejsmiczną :1" obszary sejsmiczne →pense smiczne →asejsmiczne * mapka - 143 max. PLUTONIZM I WULKANIZM plutonizm - procesy geologiczne związane z działaniem magmy w skorupie z. magma- ptynny lub potpłynny stop stat (gt. glinokrzemianów), o temp. 700-900°C intruzje magmowe - obszary wtargnięcia magmy pomię czy inne stary (terzephie tam), powstają pod upływem wysokiego cisnienig intruzje zgodne - równolegre do pow. strukturalnych w skarach sille (zyty pokradowe) lakkolity. lopolity b. intruzje niezgodne - przecinające warstwy stalne batolity dajki dajka lakkolit sill Jate batolit lo polit wulkanizm- zjawiska związane z wydobywaniem się na powierzchnię ziemi: lawy - magmy, która utracita swoje lotne obradniki po wydostaniu się na powierzchnię. lawa kwaśna (keemionkowa)- wys. temp. keepnięcia, lepka, często zastyga w kominic wulkanicznym. -lawa obojętna. - lawa zasadowa (bazaltowa) - niska temp. krzepnięcia, maTo lepica, Tatwiej się przemieszcza materiałów pirodastycznych -bomby wullcaniczne - odtamki skalne o dr. ponad 5cm lapille kuliste odramki o sr. 2-5cm - piasti i popioty wulkaniczne - do 2cm. - pumeks - skata ? lawy bogatej w w gazy. c. gazów para wodna tleneki dwutlenek węgla • siarkowodor chlorowodor metan budowa wulkanu stożek wulkaniczny. - krater. -ognisko magmowe (komora magmowa) komin witbaniczny. stozek pasożytniczy kaldery- zagłębienia powstare po zapadnięciu się stoeka (Santoryn - Grecja) maary- koliste zagłębienia wypethione wodą, otoczone pierscieniem tu fowy on; po eksplozji wód podziemnych. (w górach Eifel Niemcy) podział wulkanow-s. 145 typy erupcji -s. 146 wazniejsze czynne wulkany - vademecum s. 120 nek wulkaniczny- strome wzniesienie zbudowane z lawy zakrzepic w kominie wulk. → ekshalage-wydostawanie się gazów fumarole solfatary mofety. RUCHY GOROTWÓRCZE orogene za- dares w dziejach Ziemi o większej intensywności ruchów gorotwórczych → kaledońska hercyńska (waryscyjska) →alpejska mapa + przykTaay gór-s: 147 deformage tektoniczne - zaburzenie ulcładu warstw skalnych a ciagre (nie przerwane) κόρυτα niecka monobling fara b. nieciągre (przerwane) uskok TURNYREPA • normalny odwrócony przesuwczy. płaszczowina zrąb tettoniczny obszar wydźwignięty, ograniczony uskokami z obu stron row tektoniczny - obszar, który obnizyr się dziębi powstałym po obu stronach uskokom prog tektoniczny próg skalny utworzony na linii uskoku rodzaje gor A a gory fardowe - statdowanie warstw skalnych w wyniku kolizji pryt litosfery "Pireneje Alpy. Karpaty Himalaje Andy b. gory fałdowo-zrębowe - najpierw stardow ane i zmetamorfizowane, pozniej pocięte uskokami i po przesuwane a Gory Smocze Haiz Sudety ·gory wulkaniczne - bezpośrednia działalność górotwórczą na Kamczatce góry Hawaje Jawa proces gorotwórczy 1. utworzenie się geosynkliny | wielkie, podłużne obniżenie skorupy 2.). 2. sedymentacja skał asadowych 3. zwężanie się geosynkliny - stardowanie asadow 4. wypięteenie stałdowan 5. powstanie go! fardowych WIETRZENIE SKAŁ wietrzenie star-procesy prowadzące do rozpadu lub rozkładu skał rodzaje Wietrzenia fizyczne mrozowe insolacyjne solne hydra tacyjne b. chemiczne rozpuszczanie utlenianie redukcja hydroliza hydrataga (uwodnienie). karbonatyzacja biologiczne " izjawiska brasowe- procesy. towarzyszące rozpuszczaniu przez wodę skat formy krasu powierzchniowego: 2Tobci i zebra brasowe leje krasowe uwary doling brasowe polja ostance krasowe mogoty tarasy trawertynowe formy krasu podziemnego jaskinie formy nacietowe - stalaktyty! - polewy balcytowe -stalagmity 4-draperie stalagnaty - misy martwicowe GRAWITACYJNE RUCHY MASONE ruchy • proces denudacji - wyrównywanie powierzchni ziemi poprez wypukłych / zasypywanie wklęstych form terenu masowe - przemieszczanie się przypowierzchniowej warstwy stat i zwietrzeliny ruchy są uwarunkowane: geomorfologicznie geologicznie - Klimatycznie rodzaje ridhow masowych. a. odpadanie - fragmentów skały zleby - pobitvane lynskaty od Sciany. stozki usypiskowe mat. stalny w craz છ lotu alepu dolnej 6. obrywanie- odpadanie, ale większej ilości naraz materiatu c. Osuwanie - materiał zsuwa się wzdłuz powierzchni poślizgu niszą osuwiskowa • jęzor osuwiskowy części d. spełzywanie - b. wolne przemieszczanie się gleby, zwietrzeliny, nie zespolonych w skar pzypowierzchniowych na stabo nachylonych stokach soliflukcja-wohe premieszczanie się peesyconego wodą gruntu (gr. tam, gdzie wieloletnia zmarzlina) ·loby jęzory soliflukcyjne f. sprywanie- luźnego, nasączonego materiału po torze wąskim i wydłużonym RZEZ BOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WOD PŁYNĄCYCH spłukiwanie - premieszczanie cząstek gleby lub zwietzeliny peez wody opadowe a spłukiwanie powierzchniowe - woda sprywa warstwą b. spłukiwanie linijne (erozja liniowa)- woda formye strugi. ²Tobiny - niewielkie, podróżne zagłębienia • wąwozy rzeki modeluja powierzchnię Ziemi poprzez a. erozję b. transport c. akumulację dziaralność erozyjna gelci erozja wgłębna gomy bieg rzeki doliny Vosztaltne wodospady. kotty, enorsyjne eworsjat ruch wirowy wody obciązonej rumowiskiem stalnym ba erozja wsteczna erozja boczna Shodkowy bieg rzebi zabola •meandry - starorzecza - tr. odciętego zabola 1. kaptaz paechwycenie wad innej acki •PRETom Reczny- tr. doliny o waskim dnie stromych zboczach, któryon aeba podonuje przeszkodę W a przelewowy b. epigenetyczny lodziedzicony) c. antecedentny d. a. regresyjny • akumulacja - dolny bieg rzeki i akumulacyjne formy rzeźby: stożki naprywowe -tachy. waty. brzegowe - rowniny zalewowe typy yjść, rzecznych. - delta : Amazonka Ganges z. Brahmaputra Nil Missisipi • Niger Lena Huang He Jukon estuarium ( uiście lejkowate). Tamiza: Garonna Loara. taba Parana z Urugwajem Rzeka Świętego Wawrzyńca. RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ MÓRZ I JEZIOR abrazja - erozyjna działalność fal morskich klif- nisza abrazyjna elementy wybrzeza niskiego plaza wat bregowy wat bUROW efektem cofania się klifu może być powstanie : ostańcow abrazyjnych Tukow skalnych mostów skalnych '1: prady przybrzezhe "pierwotna platforma abrazyjna kosa platforma akumulacyjna lido ciag wysp barierowych laguna - część moza odcięta przez barierę powstawanie mierzei miereja zalew/ jezioro przybeczne typy wybeezy M fiordowe. dalmatyńskie szkierowe wattowe kli fowe mie Rejowo-zalewo we lidowo-lagunowe Air liman riasowe limanowe deltowe namozynowe atole-ra fowe pierscienie otaczające laguny powstate had •pogrązonym pod wodą wulbakem "koralowe [RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW! deglacjacja - zanikanie potrywy lodowcowej. - frontalna - zmiana potozenia czota lodowca → moreny Czołowe arealna - podział lodowca na bryty martwego lo du zagrębienia wytopiskowe i кету rodzaje erozji lodowcowej: - detrakcja - wyrywanie fi. wigczanie ich w mase 1. detersja - ścieranie i wygradzanie podToza egzaracja - deformowanie i przesuwanie nieskonsolidowanych skalnych utworow formy rzeźby terenul erozyjne) -rysy bdowcowe ភិកមធ្វើអោយកុលនាំម wygłady lodowcowe -mutony (barańce) - misy lodowcowe -² Toby lodowcowe -doliny zawieszone (wiszące) - kotty bdowcowe (cyrbi lodowcowe, lary). glina gagalhar materiar scalny znajdujący się w lodowcu wyniku jeziora zastoiskowe amourag hoorathway - h₂p- -sandly authoonmingio hi of 9. omosmopon αποβ - rynny polodowcowe huijopoid- authzova hist hool and ob of bomopol nohmooto erozyjnej lub akumulacyjnej działalności wod m brotsmod - (autonominit) amosmopolopom hur of zagłębienia wytopiskowe gTazy nazutowe (eratyki) hujuinip morena czołowa әмойа/т. huzha1oshm rowning morenowe винар внајош -morena środkowa akumulacyjna dziatalnaść lodowcow - formy: RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU procesy coliczne - niszcząca, transportująca i budująca działalność wiatru. działalność niszczącą • deflacja - wywiewanie drobnego, luźnego materiału • niecki deflacyjne • bruk deflacyjny b. korazja-niszczenie skały poprzez uderanie niesionymi. okruchami skalnymi wygTady eḍiczne graniaki jardangi ∙grzyby skalne działalność budyjąca a. zmarszczki eoliczne (ripplemarki) b. wydmy. 20|| barchan Y paraboliczna poprzeczna podłużna • pokrywy lessowe - abmulacja pyłu prenoszonego przez wiatr. Wyżyna Lessowa w Chinach Wyna Lubelska. wyżyna Wyzyna, Kielecka Nieina Śląska gwiazdzista