Ruchy górotwórcze i deformacje tektoniczne

Procesy endogeniczne zachodzące we wnętrzu Ziemi powodują ruchy górotwórcze, zwane orogenezą. W historii Ziemi wyróżniamy kilka głównych orogenez:

1. Kaledońska
2. Hercyńska
3. Alpejska

Example: Przykłady gór powstałych w wyniku orogenezy kaledońskiej to Góry Skandynawskie i Grampian, a hercyńskiej - Wogezy, Ardeny i Masyw Czeski.

Deformacje tektoniczne są skutkiem naprężeń w skorupie ziemskiej. Mogą być ciągłe lub nieciągłe, w zależności od siły naprężeń. Obszary, na których nie występują deformacje, nazywamy platformami kontynentalnymi.

Vocabulary: Orogeneza - proces tworzenia się gór w wyniku ruchów tektonicznych skorupy ziemskiej.

Tektonika płyt litosfery

Tektonika płyt litosfery to teoria wyjaśniająca ruchy i deformacje skorupy ziemskiej. Płyty litosfery dzielą się na kontynentalne i oceaniczne. Ich ruch jest napędzany przez prądy konwekcyjne w płaszczu Ziemi.

Definition: Prądy konwekcyjne to strumienie gorącej materii z wnętrza Ziemi, które docierają do litosfery i rozdzielają się, płynąc w przeciwnych kierunkach.

Kluczowe procesy w tektonice płyt to:

1. Spreading - rozciąganie i rozrywanie litosfery, prowadzące do powstawania ryftów.
2. Subdukcja - wpychanie jednej płyty litosfery pod drugą.

Highlight: Granice płyt litosfery mogą być rozbieżne (spreading) lub zbieżne (subdukcja).

Te procesy prowadzą do powstawania charakterystycznych form geologicznych, takich jak doliny ryftowe, grzbiety śródoceaniczne czy rowy oceaniczne.

Rodzaje skał i ich charakterystyka

Rodzaje skał można podzielić na trzy główne grupy: magmowe, osadowe i metamorficzne. Każda z nich ma swoją specyficzną genezę i cechy charakterystyczne.

Skały magmowe powstają w wyniku krzepnięcia i krystalizacji magmy we wnętrzu Ziemi lub zastygania lawy na powierzchni. Dzielą się one na:

1. Głębinowe (plutoniczne) - powstające pod powierzchnią Ziemi, o strukturze jawnokrystalicznej.
2. Wylewne (wulkaniczne) - tworzące się na powierzchni Ziemi, o strukturze trudnej do zaobserwowania gołym okiem.

Example: Przykładem skały magmowej głębinowej jest granit, a wylewnej - bazalt.

Skały osadowe tworzą się w procesie sedymentacji lub wietrzenia. Można je podzielić na:

1. Okruchowe - klasyfikowane według rozmiaru okruchów (np. głazy, żwir, piaski, muły, iły).
2. Pochodzenia organicznego - powstałe ze szczątków roślinnych (np. torf, węgiel brunatny).
3. Pochodzenia chemicznego - np. sól kamienna, sól potasowa.

Vocabulary: Sedymentacja - proces osadzania się cząstek mineralnych lub organicznych w środowisku wodnym lub lądowym.

Skały metamorficzne powstają w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia, głównie w miejscach górotwórczych i wulkanicznych.

Highlight: Trzy rodzaje skał - magmowe, osadowe i metamorficzne - różnią się strukturą, teksturą i sposobem powstawania.