Systemy użytkowania ziemi w rolnictwie

Systemy użytkowania ziemi w rolnictwie są zróżnicowane i zależą od wielu czynników. W Polsce i na świecie wyróżnia się kilka głównych typów rolnictwa, które różnią się intensywnością produkcji i przeznaczeniem plonów.

Rolnictwo samozaopatrzeniowe charakteryzuje się produkcją na własne potrzeby właściciela gospodarstwa i jego rodziny. Jest to forma często spotykana w krajach rozwijających się lub w małych gospodarstwach rodzinnych.

Rolnictwo towarowe, przeciwnie, nastawione jest na sprzedaż większości produkcji. Jest to dominujący model w krajach rozwiniętych i w dużych gospodarstwach rolnych.

Definition: Rolnictwo towarowe to system, w którym większość produkcji rolnej jest przeznaczona na sprzedaż, a nie na własne potrzeby gospodarstwa.

Ze względu na intensywność produkcji, wyróżniamy rolnictwo intensywne i ekstensywne. Rolnictwo intensywne charakteryzuje się wysokimi plonami i wydajnością chowu, dużym stopniem mechanizacji i znacznymi nakładami finansowymi. Jest typowe dla krajów rozwiniętych, np. Europy Zachodniej.

Rolnictwo ekstensywne, z kolei, cechuje się niższymi plonami i wydajnością, ale większą różnorodnością gatunkową produkcji. Jest ono bardziej zależne od warunków naturalnych i charakterystyczne dla krajów rozwijających się, np. państw Afryki Zachodniej.

Example: Przykładem rolnictwa intensywnego może być uprawa szklarniowa pomidorów w Holandii, gdzie stosuje się zaawansowane technologie i duże nakłady finansowe. Rolnictwo ekstensywne to np. tradycyjny wypas bydła na rozległych pastwiskach w Argentynie.

Warto zauważyć, że systemy użytkowania ziemi w rolnictwie ewoluują wraz z rozwojem technologii i zmianami społeczno-ekonomicznymi, co prowadzi do powstawania nowych form gospodarowania, takich jak rolnictwo ekologiczne czy uprzemysłowione.

Formy rolnictwa pierwotnego i intensywnego

Formy rolnictwa pierwotnego i intensywnego reprezentują dwa przeciwległe bieguny w spektrum praktyk rolniczych. Rolnictwo pierwotne, często samozaopatrzeniowe i ekstensywne, obejmuje takie formy jak:

1. Kopieniactwo - wykorzystujące pracę ludzi i zwierząt oraz prymitywne narzędzia.
2. Rolnictwo żarowo-odłogowe - polegające na wypalaniu lasu w celu uzyskania miejsca pod uprawę.
3. System odłogowo-rolny - łączący użycie pługa z pracą kopieniaczą.
4. Pasterstwo koczownicze $nomadyzm$ - oparte na wędrówkach pasterzy w poszukiwaniu pastwisk.

Vocabulary: Nomadyzm - styl życia polegający na ciągłym przemieszczaniu się w poszukiwaniu zasobów, typowy dla pasterzy koczowniczych.

Z kolei formy rolnictwa intensywnego charakteryzują się wysokim stopniem mechanizacji, dużymi nakładami finansowymi i wysoką wydajnością. Do tej kategorii zaliczamy:

1. Intensywne rolnictwo owocowo-warzywne - skoncentrowane na produkcji owoców i warzyw z wykorzystaniem zaawansowanych technologii.
2. Rolnictwo plantacyjne - oparte na uprawie wieloletnich roślin tego samego gatunku na dużych obszarach.
3. Wielkoobszarowe rolnictwo towarowe - skupione głównie na produkcji zbóż.
4. Rolnictwo nastawione na chów zwierząt - zarówno w formie wielkoobszarowej, jak i średnioobszarowej.

Highlight: Przejście od form rolnictwa pierwotnego do intensywnego odzwierciedla postęp technologiczny i ekonomiczny w rolnictwie.

Rozwój rolnictwa uprzemysłowionego jest napędzany przez czynniki technologiczne $możliwość stosowania najnowszych technologii, wprowadzanie nowych, bardziej odpornych gatunków roślin i zwierząt$, ekonomiczne $potrzeba obniżania ceny produktu, zwiększania efektywności i wydajności produkcji$ oraz społeczne $wzrost zapotrzebowania na żywność$.

Warto również wspomnieć o rosnącym znaczeniu rolnictwa ekologicznego, które charakteryzuje się brakiem stosowania nawozów sztucznych, środków ochrony roślin i hormonów. Główne zasady rolnictwa ekologicznego to zwiększanie urodzajności gleby, utrzymywanie różnorodności biologicznej oraz dbałość o równowagę paszowo-nawozową.

Example: Przykładem przejścia od rolnictwa pierwotnego do intensywnego może być transformacja rolnictwa w Holandii, gdzie tradycyjne metody zostały zastąpione przez zaawansowane technologie, co uczyniło ten kraj jednym z największych eksporterów produktów rolnych w Europie.

Regiony rolnicze na świecie i rodzaje upraw

Rolnictwo na świecie charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem regionalnym, co wynika z różnorodności warunków przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych. Wyróżnia się dwanaście głównych regionów rolniczych na świecie:

1. Północnoamerykański
2. Łacińskoamerykański
3. Zachodnioeuropejski
4. Środkowoeuropejski
5. Śródziemnomorski
6. Północnoeuroazjatycki
7. Północnoafrykańsko-zachodnioazjatycki
8. Środkowopołudniowoafrykański
9. Wschodnioazjatycki
10. Środkowoazjatycki
11. Południowoazjatycki
12. Australijsko-nowozelandzki

Każdy z tych regionów charakteryzuje się specyficznymi warunkami klimatycznymi, glebowymi i kulturowymi, co wpływa na rodzaj uprawianych roślin i stosowane metody produkcji.

Highlight: Zróżnicowanie regionów rolniczych na świecie odzwierciedla adaptację rolnictwa do lokalnych warunków przyrodniczych i kulturowych.

Rośliny uprawne można podzielić ze względu na ich cechy biologiczne i wykorzystanie:

1. Zboża $np. pszenica, ryż, żyto$ - stanowią podstawę wyżywienia ludności na całym świecie.
2. Rośliny strączkowe $np. soja, fasola, soczewica$ - ważne źródło białka roślinnego.
3. Rośliny bulwiaste i korzeniowe $np. ziemniak, batat, maniok$ - istotne w diecie wielu regionów świata.
4. Warzywa i owoce - źródło witamin i składników mineralnych.
5. Używki $np. herbata, tytoń, kawowiec$ - uprawiane głównie w celach komercyjnych.
6. Przyprawy $np. pieprz, bazylia, cynamon$ - ważne w przemyśle spożywczym i gastronomii.
7. Rośliny przemysłowe: Cukrodajne $np. trzcina cukrowa, burak cukrowy$ Oleiste $np. rzepak, sezam, palma kokosowa, soja$ Włóknodajne $np. bawełna, len$ Kauczukodajne $kauczukowiec$

Vocabulary: Rośliny przemysłowe - rośliny uprawiane głównie na potrzeby przemysłu, a nie bezpośredniego spożycia przez ludzi.

Warto zauważyć, że w rolnictwie ekologicznym nie można wykorzystywać organizmów modyfikowanych genetycznie $GMO$, co ma wpływ na dobór odmian roślin uprawnych. Najczęściej modyfikowane genetycznie są kukurydza, soja i bawełna.

Example: Przykładem adaptacji rolnictwa do warunków regionalnych może być uprawa ryżu w regionie wschodnioazjatyckim, gdzie klimat monsunowy sprzyja tej wodolubnej roślinie, lub uprawa oliwek w regionie śródziemnomorskim, dostosowana do gorącego i suchego klimatu.

Zrozumienie różnorodności regionów rolniczych i rodzajów upraw jest kluczowe dla efektywnego planowania produkcji rolnej i zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego na poziomie globalnym.

Rolnictwo ekologiczne i podział roślin uprawnych

Rolnictwo ekologiczne to metoda produkcji rolnej, która:

• Nie wykorzystuje nawozów sztucznych, środków ochrony roślin ani hormonów
• Dąży do zwiększania urodzajności gleby
• Utrzymuje różnorodność biologiczną
• Dba o równowagę paszowo-nawozową

Highlight: W rolnictwie ekologicznym nie można wykorzystywać organizmów modyfikowanych genetycznie $GMO$.

Rośliny uprawne można podzielić ze względu na cechy biologiczne i wykorzystanie:

1. Zboża $np. pszenica, ryż, żyto$
2. Rośliny strączkowe $np. soja, fasola, soczewica$
3. Rośliny bulwiaste i korzeniowe $np. ziemniak, batat, maniok$
4. Warzywa i owoce
5. Używki $np. herbata, tytoń, kawowiec$
6. Przyprawy $np. pieprz, bazylia, cynamon$
7. Rośliny przemysłowe: Cukrodajne $np. trzcina cukrowa, burak cukrowy$ Oleiste $np. rzepak, sezam, palma kokosowa, soja$ Włóknodajne $np. bawełna, len$ Kauczukodajne $kauczukowiec$

Example: Uprawa roślin przemysłowych, takich jak bawełna czy trzcina cukrowa, często odbywa się w systemie plantacyjnym, który jest formą intensywnego rolnictwa towarowego.

Vocabulary: Systemy użytkowania ziemi w rolnictwie obejmują różnorodne metody uprawy, od ekstensywnych form rolnictwa pierwotnego po intensywne systemy produkcji przemysłowej.

Chów Zwierząt i Uprawy

Przedstawiono główne aspekty chowu zwierząt gospodarskich oraz rozmieszczenie upraw na świecie.

Definition: Chów to wszelka działalność człowieka związana z utrzymaniem zwierząt gospodarskich.

Example: Do przeżuwaczy zaliczamy m.in. bydło, kozy, owce i wielbłądy.

Highlight: Rozmieszczenie upraw zbóż i roślin bulwiastych jest zróżnicowane geograficznie i zależy od warunków klimatycznych.

Leśnictwo

Leśnictwo obejmuje kompleksową gospodarkę zasobami leśnymi.

Definition: Lesistość to udział lasów w ogólnej powierzchni danego obszaru.

Highlight: Wyróżnia się różne typy lasów: wilgotne lasy równikowe, lasy monsunowe, lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej oraz lasy północne iglaste.

Funkcje Lasów

Lasy pełnią różnorodne funkcje w środowisku i gospodarce.

Highlight: Funkcje przyrodnicze lasów obejmują pochłanianie CO2, produkcję tlenu i regulację stosunków wodnych.

Example: Funkcje społeczne lasów to m.in. edukacja ekologiczna, rekreacja i generowanie miejsc pracy.

Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Rozwój rolnictwa w Polsce zależy od wielu wzajemnie powiązanych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych. Do najważniejszych czynników przyrodniczych należą warunki klimatyczne, żyzność gleb oraz warunki wodne. Klimat ma kluczowe znaczenie, wpływając na długość okresu wegetacyjnego, nasłonecznienie, temperaturę powietrza oraz ilość i rozkład opadów. Żyzność gleby decyduje o jej zdolności do dostarczania roślinom wody, powietrza i składników mineralnych. Warunki wodne, w tym głębokość zalegania wód gruntowych i dostępność wód powierzchniowych, również odgrywają istotną rolę.

Wśród czynników pozaprzyrodniczych kluczowe znaczenie ma poziom rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, dostępność siły roboczej oraz poziom kultury rolnej. Istotne są także czynniki polityczne, takie jak uwarunkowania międzynarodowe $ceny płodów rolnych, kursy walut, umowy handlowe$ oraz krajowa polityka rolna. Struktura agrarna, czyli wielkość gospodarstw, również wpływa na efektywność produkcji rolnej.

Highlight: Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce obejmują zarówno aspekty przyrodnicze $klimat, gleby, woda$, jak i pozaprzyrodnicze $ekonomia, polityka, zasoby ludzkie$.

Vocabulary: Okres wegetacyjny - czas w ciągu roku, w którym warunki klimatyczne umożliwiają wzrost i rozwój roślin.

Struktura użytkowania ziemi w Polsce w 2017 roku pokazuje, że największy udział mają grunty orne $34,9$, następnie lasy i tereny zadrzewione $30,6$, a łąki i pastwiska stanowią 10,1% powierzchni kraju. Ta struktura odzwierciedla potencjał rolniczy Polski i wskazuje na dominującą rolę upraw polowych w krajowym rolnictwie.