Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa

Ruch obrotowy Ziemi to obrót naszej planety wokół własnej osi. Pełny obrót Ziemi trwa 24 godziny, podczas których Ziemia obraca się o 360°. To oznacza, że w ciągu godziny Ziemia obraca się o 15°, a w ciągu 4 minut o 1°.

Jednym z kluczowych momentów dnia jest południe słoneczne - moment górowania Słońca, kiedy znajduje się ono najwyżej na niebie. Wtedy Słońce jest dokładnie po południowej stronie nieba, a cień pada na północ. Górowanie dotyczy całych południków i wyznacza dokładną połowę dnia.

Następstwa ruchu obrotowego Ziemi to m.in. pozorna wędrówka gwiazd, występowanie dnia i nocy, przemieszczanie się fali pływów oraz działanie siły Coriolisa. Ta ostatnia powoduje odchylanie się ciał będących w ruchu - na półkuli północnej w prawo, a na południowej w lewo.

Warto zapamiętać! Prędkość kątowa Ziemi wynosi 15° na godzinę wszędzie, ale prędkość liniowa jest różna - największa na równiku (ok. 1670 km/h), a na biegunach wynosi 0 km/h.

Czas słoneczny (lokalny/miejscowy) jest wyznaczany na podstawie wędrówki Słońca nad lokalnym południkiem. Pamiętaj, że na wschód czas jest wcześniejszy, a na zachód późniejszy - różnica wynosi 4 minuty na każdy stopień długości geograficznej.

Czas strefowy i urzędowy

Czas strefowy został wprowadzony, aby uporządkować różnice czasowe na Ziemi. Naszą planetę podzielono na 24 strefy czasowe, każda o szerokości 15° długości geograficznej. W całej strefie obowiązuje czas słoneczny środkowego południka tej strefy.

Podstawą światowej rachuby czasu jest czas uniwersalny - czas słoneczny południka zerowego w Greenwich. Sąsiednie strefy czasowe różnią się dokładnie o 1 godzinę.

Czas urzędowy to czas oficjalnie obowiązujący na terytorium danego państwa, ustalany przez władze. W Polsce obowiązują dwa czasy urzędowe:

• zimowy (środkowoeuropejski): czas strefy G+1 (południk 15°E)
• letni (wschodnioeuropejski): czas strefy G+2 (południk 30°E)

Jak to działa? Kiedy w Warszawie (21°E) jest godzina 10:20 czasu urzędowego zimowego, w Chełmie (23°E) też jest 10:20, choć czas słoneczny w tych miastach różni się o 8 minut.

Zmiana czasu z zimowego na letni (i odwrotnie) następuje w ostatnią niedzielę marca i października. To rozwiązanie pozwala lepiej wykorzystać światło dzienne i oszczędzać energię.

Linia zmiany daty

Linia zmiany daty przebiega wzdłuż południka 180°, który jako pierwszy na Ziemi rozpoczyna nowy dzień. To tutaj rozpoczyna się każda nowa data, a następnie wraz z ruchem obrotowym Ziemi "wędruje" ona na zachód.

Przekraczając linię zmiany daty, musimy zmienić datę w kalendarzu. Zasada jest prosta - podróżując ze wschodu na zachód (z półkuli E na W) zyskujemy jeden dzień, a z zachodu na wschód (z półkuli W na E) tracimy dzień.

Rozwiązując zadania z linią zmiany daty, pamiętaj, że przekraczamy właściwie dwie linie: południk 180° oraz moment przejścia przez godzinę 24:00. Za przekroczenie godziny 24:00 zawsze dodajemy dzień, a za południk 180° dodajemy lub odejmujemy dzień w zależności od kierunku.

Praktyczny przykład: Jeśli statek wypłynął dzisiaj i przekracza południk 180° ze wschodu na zachód, to "powtarza" datę (ma dwa razy ten sam dzień). Jeśli przekracza z zachodu na wschód, to "pomija" jeden dzień w kalendarzu.

Linia zmiany daty nie przebiega dokładnie po południku 180° - omija niektóre wyspy i archipelagi, aby w obrębie jednego państwa lub terytorium nie było różnych dat.

Praktyczne zastosowanie wiedzy o czasie

Znajomość stref czasowych i umiejętność obliczania czasu strefowego jest niezwykle przydatna podczas planowania podróży międzynarodowych. Pozwala uniknąć pomyłek w rozkładach lotów czy spotkaniach online z osobami z innych krajów.

Do określania położenia geograficznego i stref czasowych używamy map, takich jak mapa fizyczna Europy. Dzięki niej możemy łatwo zlokalizować południki, w tym ważny dla Europy południk 15°E, który wyznacza czas środkowoeuropejski.

Obliczanie czasu miejscowego wymaga znajomości długości geograficznej danego punktu. Pamiętaj o regule 15° = 1 godzina, 1° = 4 minuty. Idąc na wschód, czas jest wcześniejszy, a na zachód - późniejszy.

Przydatna wskazówka: Aby obliczyć różnicę czasu między dwoma miejscami, oblicz różnicę ich długości geograficznych i przelicz na godziny i minuty (każde 15° to 1 godzina, każdy 1° to 4 minuty).

Znajomość działania linii zmiany daty jest szczególnie ważna podczas podróży przez Ocean Spokojny, gdzie przebiega ona przez Cieśninę Beringa między Rosją a Alaską.