Góry zrębowe powstają w wyniku wypiętrzania się warstw skalnych poprzecinanych uskokami. Proces ten obejmuje potrzaskanie warstw skalnych, ich pękanie i przesuwanie się wzdłuż uskoków, nawet o setki kilometrów w poziomie i kilka kilometrów w pionie. W efekcie tworzą się zręby tektoniczne i rowy tektoniczne.

Vocabulary: Zręb tektoniczny to wypiętrzony blok skalny ograniczony uskokami, natomiast rów tektoniczny to obniżony blok skalny między dwoma uskokami.

Przykład: Góry zrębowe w Polsce to między innymi Góry Świętokrzyskie.

Góry wulkaniczne powstają w wyniku wypływania lawy i wydostawania się innych materiałów z głębi Ziemi. Mogą występować zarówno na lądach, jak i na oceanach jako wyspy, często na granicach płyt litosfery.

Highlight: Góry wulkaniczne są wynikiem plutonizmu i wulkanizmu, procesów związanych z aktywnością magmową Ziemi.

Ruchy epejrogeniczne $lądotwórcze$ to długotrwałe i bardzo powolne pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Są one spowodowane przemieszczaniem się magmy w litosferze.

Definicja: Ruchy epejrogeniczne to powolne, pionowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do zmian w ukształtowaniu powierzchni Ziemi.

Skutkiem ruchów epejrogenicznych jest zmiana przebiegu linii brzegowej. Ląd może się obniżać, co prowadzi do zalewania przez morze, lub wznosić, co powoduje wycofywanie się morza i odsłanianie coraz większej powierzchni lądu.

Przykład: Ruchy epejrogeniczne przykłady obejmują ruchy obniżające u wybrzeży Holandii oraz ruchy wznoszące w pobliżu Zatoki Neapolitańskiej.

Plutonizm obejmuje wszystkie procesy geologiczne wewnątrz litosfery związane z gromadzeniem się magmy, jej przemieszczaniem i krzepnięciem. Głęboko pod powierzchnią ziemi gorąca magma tworzy formy zwane intruzjami magmatycznymi.

Definicja: Plutonizm to zespół procesów geologicznych związanych z aktywnością magmową wewnątrz litosfery.

Intruzje magmatyczne powstają w wyniku wciskania się magmy w pęknięcia, szczeliny skalne i pomiędzy warstwy skał, a następnie powolnego ochładzania i krzepnięcia magmy. Mogą być one odsłonięte na powierzchni ziemi wskutek erozji otaczających je skał.

Vocabulary: Intruzje magmatyczne to formy skalne powstałe w wyniku zakrzepnięcia magmy wewnątrz skorupy ziemskiej.

Przykłady intruzji magmatycznych obejmują:

1. Batolity - duże masy skalne powstałe z zakrzepłej magmy.
2. Dajki - pionowe lub prawie pionowe intruzje przecinające warstwy skalne.
3. Lakolity - intruzje w kształcie grzyba, które unoszą nadległe warstwy skalne.

Highlight: Intruzje zgodne i niezgodne to dwa główne typy intruzji magmatycznych. Intruzje zgodne $np. sille$ układają się równolegle do warstw skalnych, podczas gdy intruzje niezgodne $np. dajki$ przecinają te warstwy.

Plutonizm i związane z nim procesy mają istotny wpływ na kształtowanie się struktur geologicznych i form ukształtowania terenu. Wraz z ruchami górotwórczymi i ruchami epejrogenicznymi stanowią one kluczowe mechanizmy kształtujące powierzchnię naszej planety.

Highlight: Plutonizm i wulkanizm są ściśle powiązanymi procesami. Podczas gdy plutonizm dotyczy procesów magmowych zachodzących pod powierzchnią Ziemi, wulkanizm obejmuje zjawiska związane z wydostawaniem się magmy na powierzchnię w postaci lawy i innych materiałów wulkanicznych.

Procesy geologiczne takie jak ruchy górotwórcze, ruchy epejrogeniczne i plutonizm odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu powierzchni Ziemi. Każdy z tych procesów ma swoje unikalne cechy i skutki:

1. Ruchy górotwórcze prowadzą do powstawania różnych typów gór: Góry fałdowe powstają w wyniku fałdowania i wypiętrzania skał, często na granicach płyt tektonicznych. Góry zrębowe są wynikiem pękania i przesuwania się bloków skalnych wzdłuż uskoków. Góry wulkaniczne formują się w wyniku aktywności wulkanicznej.

Highlight: Góry fałdowe w Polsce, takie jak Karpaty, są przykładem gór powstałych w wyniku kolizji płyt kontynentalnych.

2. Ruchy epejrogeniczne to powolne, pionowe ruchy skorupy ziemskiej, które mogą prowadzić do: Podnoszenia się lub obniżania dużych obszarów lądowych. Zmian w przebiegu linii brzegowej.

Przykład: Ruchy epejrogeniczne gdzie występują można zaobserwować m.in. w Skandynawii, gdzie ląd podnosi się po ustąpieniu lądolodu.

3. Plutonizm obejmuje procesy związane z aktywnością magmową wewnątrz litosfery: Prowadzi do powstawania intruzji magmatycznych, takich jak batolity, dajki i lakolity. Jest ściśle powiązany z wulkanizmem, choć dotyczy procesów zachodzących pod powierzchnią Ziemi.

Vocabulary: Intruzje zgodne i niezgodne to dwa główne typy intruzji magmatycznych, różniące się sposobem ułożenia względem otaczających skał.

Wszystkie te procesy są ze sobą powiązane i wspólnie kształtują krajobraz naszej planety. Zrozumienie tych procesów jest kluczowe dla geologii i geografii fizycznej, pomagając wyjaśnić obecne ukształtowanie powierzchni Ziemi oraz przewidywać przyszłe zmiany.

Highlight: Ruchy izostatyczne, będące rodzajem ruchów epejrogenicznych, są związane z dążeniem skorupy ziemskiej do równowagi po zmianach obciążenia, np. po ustąpieniu lądolodu.

Plutonizm to zespół procesów geologicznych związanych z magmą wewnątrz litosfery. Intruzje magmatyczne powstają w wyniku wciskania się i krzepnięcia magmy w skorupie ziemskiej.

Definition: Co to plutonizm - procesy związane z przemieszczaniem i krzepnięciem magmy pod powierzchnią Ziemi.

Example: Batolity, dajki i lakolity są przykładami intruzji zgodnych i niezgodnych.

Highlight: Plutonizm skutki obejmują formowanie się różnorodnych struktur geologicznych w skorupie ziemskiej.

Ruchy górotwórcze to procesy geologiczne prowadzące do powstania obszarów górskich. Mogą one polegać na fałdowaniu skał i ich wypiętrzaniu, co prowadzi do powstania gór fałdowych, lub na pękaniu skał wzdłuż uskoków i wypiętrzaniu spękanych skał, co skutkuje powstaniem gór zrębowych. Innym procesem jest tworzenie się gór wulkanicznych wskutek wydostawania się materiałów wulkanicznych na powierzchnię ziemi.

Definicja: Ruchy górotwórcze to procesy geologiczne prowadzące do powstania obszarów górskich poprzez fałdowanie, wypiętrzanie lub działalność wulkaniczną.

Góry fałdowe mogą powstawać na dwa sposoby:

1. W wyniku subdukcji, gdzie osady skalne zgromadzone na powierzchni płyty oceanicznej są zdzierane na krawędzi płyty kontynentalnej, a następnie ulegają sfałdowaniu i wypiętrzeniu.

Przykład: Przykładami gór fałdowych powstałych w wyniku subdukcji są Kordyliery i Andy.

2. W wyniku zderzenia dwóch płyt kontynentalnych, gdzie osady morskie zgromadzone na dnie morza między tymi płytami zostają sfałdowane i wypiętrzone.

Przykład: Himalaje, Karpaty i Atlas są przykładami gór fałdowych powstałych w wyniku zderzenia płyt kontynentalnych.

Highlight: Góry fałdowe w Polsce to przede wszystkim Karpaty, które są częścią alpejskiego systemu górskiego.