Wpływ budowy geologicznej na środowisko wyżyn jest zauważalny, zwłaszcza w pasie wyżyn, które obejmują zwarte obszary wznoszące się na wysokość ponad 200 m n.p.m. Średnie wartości temperatury powietrza są tam niższe o około 1°C, a roczne sumy opadów wynoszą 600-850 mm.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest zbudowana ze skał weglanowych, w których utworzyło się wiele form krasu powierzchniowego, takich jak doliny, wawozy, żłobki, skałki, leje, ostańce, ponory oraz wywierzyska, oraz podziemnego, czyli jaskinie, studnie, korytarze, szczeliny i różne formy naciekowe. Jej obszar powstał przez alpejskie ruchy górotwórcze na przełomie mezozoiku i kenozoiku. Ze względu na obecność skał powstałych w okresie jurajskim często nazywa się ją Jura Krakowsko-Częstochowską. Północną część objęły zlodowacenia południowopolskie i środkowopolskie.
Wyżyna Śląska
Wyżyna Śląska wyróżnia się swoim najwyższym punktem - Górą Świętej Anny (408 m n.p.m.). Podczas orogenezy hercyńskiej na jej obszarze utworzyło się zapadlisko, które później wypełniło się utworami skalnymi zawierającymi pokłady węgla kamiennego. Nad nimi powstały skały wapienne, z których są zbudowane współczesne wyżyny. Występują tu stosunkowo urodzajne gleby, z wapieni i gipsów wykształciły się rędziny, a z lessów wykształciły się gleby płowe.
Niecka Nidziańska
Niecka Nidziańska była obszarem zatoki morskiej w mezozoiku, w której osadzały się pokłady wapieni, piaskowców i margli. Rozwinął się tutaj kras gipsowy, a podczas zlodowaceń Wisty powstały pokrywy lessowe. Na tym obszarze występują także gipsy, wapienie i siarka, a wody mineralne chlorkowo-sodowe, bromowe, siarczanowe i siarkowe.
Wyżyna Lubelska z Roztoczem
Wyżyna Lubelska z Roztoczem pokryte są grubą warstwą lessu, z którego powstały gleby brunatne i żyzne czarnoziemy. Niecka jest zbudowana z utworów jurajskich, a we wschodniej części regionu występują karbońskie pokłady węgla kamiennego. Warstwy lessu i powstałe z nich gleby są mało podatne na niszczenie, jednak wskutek wycięcia lasów powstały liczne formy erozyjne, m.in. wawozy i parowy.
Podsumowując, związki między budową geologiczną a ukształtowaniem powierzchni Polski są niezaprzeczalne. Wpływ budowy geologicznej na środowisko wyżyn jest złożony i obejmuje wiele aspektów, takich jak rzeźba terenu, rodzaj gleby, występowanie surowców czy też zasoby wód powierzchniowych. Zrozumienie tych związków pozwala lepiej zrozumieć wpływ tektoniki na środowisko naturalne.
