Wpływ zlodowaceń na środowisko nizin
Wpływ zlodowaceń na środowisko pojezierzy i nizin w Polsce był ogromny i ukształtował obecny krajobraz tych obszarów. Lądolód skandynawski w Polsce pokrywał pas nizin podczas zlodowaceń południowopolskich i środkowopolskich, formując pierwotną rzeźbę terenu. Zasięgi zlodowaceń w Polsce były różne dla poszczególnych epok lodowcowych.
Highlight: Podczas zlodowaceń północnopolskich rzeźba nizin została mocno przekształcona wskutek denudacji, w warunkach klimatu peryglacjalnego. Z tego powodu krajobraz nizin jest nazywany staroglacjalnym.
Charakterystyczne formy terenu ukształtowane przez zlodowacenia na obszarze nizin to:
- Wysoczyzny morenowe zbudowane z glin lodowcowych
- Piaszczysto-gliniaste wały moren czołowych
- Piaszczysto-żwirowe równiny akumulacyjne (sandry)
- Pradoliny ukształtowane przez wody z topniejącego lądolodu
- Szerokie doliny rzeczne o łagodnych zboczach
Vocabulary: Denudacja - proces niszczenia i wyrównywania powierzchni Ziemi przez czynniki zewnętrzne, takie jak woda, wiatr czy lód.
Zlodowacenia wpłynęły również na rodzaje gleb występujących na nizinach. Dominują tu:
- Gleby płowe - powstałe z glin równin staroglacjalnych
- Czarne ziemie - utworzone z najsilniej uwodnionych glin
- Czarnoziemy - lokalnie występujące na obszarach lessowych
- Gleby torfowe - powstałe na dnie pradolin i dolin rzecznych, gdzie płytko zalegają wody gruntowe
Example: Przykładem pradoliny ukształtowanej przez wody z topniejącego lądolodu jest pradolina warszawsko-berlińska.
Wody powierzchniowe na obszarze nizin również noszą ślady działalności lodowców. Przez obszar nizin przepływają prawie wszystkie większe polskie rzeki. Na wielu z nich wybudowano zapory oraz sztuczne zbiorniki, np. Jezioro Turawskie. Większość naturalnych jezior zanikła na skutek procesów denudacyjnych oraz wypełniania się niecek osadami jeziornymi i ich zarastania roślinnością torfotwórczą, co jest kolejną cechą krajobrazu staroglacjalnego.
Definition: Pradolina - szeroka dolina rzeczna utworzona przez wody płynące wzdłuż czoła lądolodu podczas zlodowacenia.
Klimat pasa nizin charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem, ale generalnie roczne sumy opadów należą do najniższych w kraju. Na Nizinie Śląskiej jest to 600-700 mm/rok, na Nizinie Mazowieckiej 500-600 mm/rok, a na Nizinie Południowopodlaskiej ok. 550 mm/rok.
Zlodowacenia miały również wpływ na budowę geologiczną nizin, co przyczyniło się do występowania bogatych złóż surowców mineralnych. Wśród nich można wymienić:
- Węgiel brunatny (z osadów paleogenu i neogenu)
- Węgiel kamienny (karbon)
- Łupki miedzionośne (perm)
- Gaz ziemny
- Sól kamienna i sól potasowo-wapienna (perm)
- Wapienie i margle
Quote: "Eksploatacja węgla brunatnego metodą odkrywkową doprowadziła do powstania wielu form antropogenicznych, m.in. zwałowisk czy odkrywek."
Podsumowując, wpływ zlodowaceń na środowisko nizin geografia 24 jest widoczny w wielu aspektach - od ukształtowania terenu, przez rodzaje gleb, aż po występowanie surowców mineralnych. Zrozumienie tych procesów jest kluczowe dla pełnego obrazu geografii Polski.
