Początki absolutyzmu: Ludwik XIII i kardynał Richelieu

Wszystko zaczęło się w 1589 roku, gdy na tron wstąpił Henryk IV Burbon. Wprowadził on tolerancję religijną i rozpoczął centralizację władzy, likwidując feudalne pozostałości. Zamiast zwoływać Stany Generalne, kontrolował prowincje przez intendentów i stworzył nową grupę społeczną - szlachtę urzędniczą.

Po śmierci Henryka IV w 1610 roku, władzę przejął jego 9-letni syn Ludwik XIII. Początkowo regencję sprawowała jego matka Maria Medycejska, której rządy doprowadziły do kryzysu władzy królewskiej. Dopiero w 1624 roku kardynał Richelieu został pierwszym ministrem i wzmocnił władzę Burbonów.

Richelieu miał jasny cel - podporządkować wszystko racji stanu. Najpierw pokonał hugenotów, zdobywając ich twierdzę La Rochelle (1628) i odbierając im przywileje polityczne. Następnie zajął się arystokracją, reformując istniejące instytucje i przekazując większą władzę intendentom oraz ministrom. Wprowadził też politykę merkantylizmu, rozwijając manufaktury, handel i flotę.

Warto zapamiętać! Kardynał Richelieu działał zgodnie z zasadą, że wszystko musi być podporządkowane interesowi państwa. Dzięki jego reformom Francja stała się najpotężniejszym państwem w Europie.

Rządy kardynała Mazarina i początki absolutyzmu Ludwika XIV

Po śmierci Richelieu (1642) i Ludwika XIII (1643), władzę w imieniu 4-letniego Ludwika XIV przejęła regentka Anna Austriaczka wraz z kardynałem Mazarinem. Ich rządy nie były łatwe - w latach 1643-1645 wybuchły powstania chłopskie spowodowane nowymi podatkami na wojnę trzydziestoletnią.

W 1648 roku wybuchła Fronda parlamentarna - bunt przeciwko rządom kardynała. Parlament paryski domagał się reform politycznych, podobnie jak wcześniej w Anglii. Po stłumieniu tego buntu wybuchła Fronda Książąt - bunt arystokracji, który również zakończył się porażką. Mimo wewnętrznych problemów, Mazarin osiągnął sukcesy w polityce zagranicznej, zwyciężając w wojnie z Hiszpanią i podpisując korzystny pokój pirenejski w 1659 roku.

Po śmierci Mazarina w 1661 roku, 22-letni Ludwik XIV przejął pełnię władzy, deklarując: "Państwo to ja". Zbudował pałac w Wersalu, gdzie zgromadził arystokrację w "złotej klatce", kontrolując ich wpływy. Stworzył sprawny system administracji centralnej z Wysoką Radą, Radą Finansów i Radą Depesz, a prowincjami zarządzali intendenci.

Czy wiesz? W 1685 roku Ludwik XIV zniósł edykt nantejski, co zmusiło wielu hugenotów do opuszczenia Francji. Mimo to jego słowa "państwo to ja" najlepiej oddają istotę absolutyzmu we Francji.

Rozwój gospodarczy i polityka zagraniczna

Jean-Baptiste Colbert, generalny kontroler finansów od 1665 roku, zrewolucjonizował gospodarkę Francji. Uważał, że dochody państwa można zwiększyć przez rozwój produkcji przemysłowej, dlatego wspierał manufaktury, ograniczał import i zniósł cła wewnętrzne. Te działania nazwano później kolbertyzmem.

Colbert rozbudował francuską flotę i rozpoczął ekspansję zamorską. Francuzi zajęli tereny w Indiach, na Madagaskarze i założyli kolonię w Luizjanie. Zainicjował też budowę kanału południowego łączącego Atlantyk z Morzem Śródziemnym. Niestety, jego protekcjonistyczna polityka doprowadziła do wojen celnych z Anglią i Holandią.

W drugiej połowie XVII wieku Francja dominowała w Europie, prowadząc agresywną politykę zagraniczną. Ludwik XIV próbował opanować zachodnie obszary Rzeszy, Niderlandy Południowe i Holandię. W latach 1667-1668 wybuchła wojna dewolucyjna, a po niej konflikt z Republiką Zjednoczonych Prowincji.

W latach 80. XVII wieku Francja prowadziła politykę reunionów (przyłączania ziem), co doprowadziło do utworzenia antyfrancuskiej Ligi Augsburskiej w 1686 roku. Wojna zakończyła się traktatem w Rijswijk (1697), w którym Ludwik XIV zgodził się na ustępstwa, zrzekając się Lotaryngii i Luksemburga.

Pamiętaj! Absolutyzm we Francji był możliwy dzięki zjednoczonemu terytorialnie państwu, sprawnej administracji, ograniczeniu roli parlamentu i korzystnej sytuacji gospodarczej, która gwarantowała wpływy z podatków.

Warunki powstania i funkcjonowania absolutyzmu

Absolutyzm we Francji nie wziął się znikąd. Potrzebne były konkretne warunki, które umożliwiły jego powstanie i utrwalenie. Najważniejszym fundamentem było zjednoczone terytorialnie państwo z obywatelami połączonymi wspólną tradycją historyczną i kulturą.

Władza królewska musiała opierać się na jednej grupie społecznej - najlepiej średniej szlachcie czy mieszczaństwie - która stanowiłaby przeciwwagę dla niechętnej wzmocnieniu władzy królewskiej arystokracji. Właśnie dlatego Ludwik XIV tak chętnie wspierał szlachtę urzędniczą kosztem starej arystokracji.

Kluczową rolę odegrała rozbudowa administracji państwowej, która pozwoliła skutecznie rządzić i jednocześnie ograniczyć system zależności feudalnej. Równie ważne było ograniczenie roli parlamentu jako politycznego przedstawicielstwa stanowego oraz podporządkowanie Kościoła władzy świeckiej.

Absolutyzm wymagał także korzystnej sytuacji gospodarczej, która gwarantowała stały dopływ podatków niezbędnych do opłacenia administracji, utrzymania armii i prowadzenia aktywnej polityki zagranicznej. To właśnie dlatego reformy gospodarcze Colberta były tak istotne dla umocnienia władzy absolutnej.

Ciekawostka! W okresie rewolucji francuskiej, która obaliła absolutyzm we Francji, królem był Ludwik XVI z dynastii Burbonów - prawnuk Ludwika XIV. Uporządkowanie chronologiczne sposobów sprawowania władzy we Francji pokazuje, jak gwałtownie zakończył się system budowany przez ponad sto lat.