Rozwój ruchu socjalistycznego w Polsce

Ruch socjalistyczny w Polsce rozpoczął swoją działalność w 1882 roku, kiedy to powstała pierwsza polska socjalistyczna partia polityczna - Wielki Proletariat, założona z inicjatywy Ludwika Waryńskiego. Na początku lat 90. XIX wieku polski socjalizm podzielił się na dwa główne nurty:

1. Nurt niepodległościowy, reprezentowany przez Polską Partię Socjalistyczną $PPS$ z Józefem Piłsudskim i Stanisławem Wojciechowskim na czele.
2. Nurt internacjonalistyczny, reprezentowany przez Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy $SDKPiL$ z Różą Luksemburg i Julianem Marchlewskim na czele.

Highlight: Polska Partia Socjalistyczna założyciele to m.in. Józef Piłsudski i Stanisław Wojciechowski, którzy reprezentowali nurt niepodległościowy w polskim ruchu socjalistycznym.

PPS program obejmował następujące postulaty:

• Niepodległa Polska jako republika demokratyczna
• Ustrój oparty na demokracji parlamentarnej
• Konieczność przeprowadzenia reform społecznych w niepodległym państwie
• Równość wszystkich obywateli
• Szerokie swobody obywatelskie, w tym wolność religii, słowa i druku
• Możliwość zakładania stowarzyszeń i partii politycznych
• Prawo robotników do strajku

Z kolei SDKPiL prezentowała odmienne podejście:

• Cele społeczne ważniejsze od narodowych
• Odrzucenie walki o niepodległość Polski
• Dążenie do obalenia caratu i utworzenia rosyjskiej republiki demokratycznej
• Współpraca rewolucjonistów z różnych państw
• Przygotowanie rewolucji proletariackiej i utworzenie ogólnoświatowej republiki socjalistycznej
• Likwidacja własności prywatnej

W Galicji powstała Polska Partia Socjaldemokratyczna Galicji i Śląska $PPSD$ na czele z Ignacym Daszyńskim, która również odegrała istotną rolę w kształtowaniu się polskiego ruchu socjalistycznego.

Ruch ludowy i rewolucja 1905 roku

Ruch ludowy w Polsce koncentrował się na poprawie sytuacji mieszkańców wsi galicyjskiej oraz rozszerzeniu praw wyborczych. W 1895 roku powołano Stronnictwo Ludowe, które było pierwszą partią chłopską. Później przekształciło się ono w Polskie Stronnictwo Ludowe $PSL$.

Highlight: W 1913 roku PSL podzieliło się na dwie frakcje: PSL-Lewica, skupiającą biedniejszych chłopów, oraz PSL-Piast, kierowaną przez Wincentego Witosa.

Wincenty Witos - biografia krótka: Wincenty Witos był jednym z najważniejszych działaczy ruchu ludowego w Polsce. Urodził się w 1874 roku w Wierzchosławicach, a zmarł w 1945 roku w Krakowie. Był trzykrotnym premierem II Rzeczypospolitej i liderem PSL "Piast".

Highlight: Wincenty Witos co zrobił dla Polski: Jako premier i lider ruchu ludowego, Witos walczył o prawa chłopów, reformę rolną i demokratyzację kraju. Był jednym z głównych orędowników niepodległości Polski i jej odbudowy po I wojnie światowej.

Rewolucja 1905 roku w Rosji objęła także Królestwo Polskie. Protesty robotnicze zostały krwawo stłumione, ale przyniosły pewne zmiany:

1. Polskie fabryki przyłączyły się do ogłoszonego w Rosji strajku powszechnego w październiku 1905 roku.
2. W latach 1905-1906 wybuchały strajki szkolne, podczas których młodzież żądała polonizacji szkół.
3. Władze zezwoliły na zakładanie stowarzyszeń i rozwój polskiego szkolnictwa prywatnego.
4. Poprawiły się warunki pracy robotników.
5. Wprowadzono tolerancję religijną $z wyjątkiem unitów$.

Podziały w ruchu socjalistycznym i orientacje polityczne

W 1906 roku doszło do podziału Polskiej Partii Socjalistycznej na dwie frakcje:

1. PPS-Frakcja Rewolucyjna $"starzy"$ - kierowana przez Józefa Piłsudskiego, wysuwała na pierwszy plan potrzebę odzyskania niepodległości i rozbudowywała Organizację Bojową, która podjęła walkę zbrojną.
2. PPS-Lewica $"młodzi"$ - popierała wyłącznie postulaty socjalne.

Na początku XX wieku wśród Polaków wykształciły się dwie główne orientacje polityczne:

1. Orientacja proaustriacka - reprezentowana przez działaczy PPS z Józefem Piłsudskim na czele.
2. Orientacja prorosyjska - reprezentowana przez zwolenników endecji pod przywództwem Romana Dmowskiego.

Highlight: Ruch socjalistyczny w Polsce przedstawiciele to m.in. Józef Piłsudski, Stanisław Wojciechowski, Ignacy Daszyński, Róża Luksemburg i Julian Marchlewski.

Organizacje niepodległościowe

Na początku XX wieku Polacy zaczęli tworzyć tajne organizacje patriotyczne, których celem było przygotowanie społeczeństwa do walki o niepodległą Polskę. Najważniejsze z nich to:

1. Związek Walki Czynnej - założony w 1908 roku we Lwowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Jego cele obejmowały: Wyszkolenie polskiej kadry dowódczej Przygotowanie powstania w zaborze rosyjskim
2. Związek Strzelecki - powstał we Lwowie pod przewodnictwem Władysława Sikorskiego.
3. Towarzystwo "Strzelec" - utworzone w Krakowie z Józefem Piłsudskim na czele.

Highlight: Ruch strzelecki stał się dla młodzieży szkołą patriotyzmu i sztuki wojskowej, przygotowując przyszłe kadry do walki o niepodległość Polski.

Działalność tych organizacji miała ogromne znaczenie dla przygotowania Polaków do walki o niepodległość w przededniu I wojny światowej i odegrała kluczową rolę w odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku.

Działalność polityczna na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku

W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zaczęły powstawać liczne partie polityczne, reprezentujące różne nurty ideologiczne i broniące interesów różnych grup społecznych i narodowych. Jednym z najważniejszych nurtów był ruch narodowy, reprezentowany przez Narodową Demokrację $ND, endecję$.

Highlight: Narodowa Demokracja głosiła hasło solidaryzmu narodowego, a jej głównym ideologiem był Roman Dmowski.

Program endecji, sformułowany przez Romana Dmowskiego w pracy "Myśl nowoczesnego Polaka", opierał się na następujących założeniach:

1. Naród jako najwyższa wartość
2. Odzyskanie niepodległości jako najważniejszy cel
3. Plan utworzenia państwa narodowego z Polakami jako dominującą nacją
4. Idea solidaryzmu narodowego, zakładająca współpracę Polaków we wszystkich trzech zaborach
5. Antysemityzm

Vocabulary: Solidaryzm narodowy - idea współpracy Polaków w trzech zaborach, mająca na celu wzmocnienie polskiej tożsamości narodowej i dążenie do niepodległości.

Endecy uważali, że największym zagrożeniem dla polskości jest germanizacja. W związku z tym proponowali związanie się z Rosją, która ich zdaniem była osłabiona kryzysem wewnętrznym, oraz jej sojusznikami, przewidując ich zwycięstwo w nadchodzącej wojnie.