dzieje starożytnego Rzymu

Alternatywny zapis:

trojgu najważniejszych bóstw (Jowisz, Junon, Minerwa) na Kapitolu straszny, okrutny władca spowodował upadek monarchii (został wygnany z miasta) • 753-509/508 p.n.e. - okres monarchii republika ➤ res publica → „rzecz publiczna" interes wspólnoty, nie tylko władcy REPUBLIKA RZYMSKA 1. instytucje republiki rzymskiej zgromadzenia ludowe ➤ mężczyźni, obywatele ➤ wybieranie urzędników ● uchwalanie/odrzucanie praw, uchwał ► system TAK / NIE urzędnicy ► edylowie i niżsi porządek w mieście ✰ nadzór prac budowlanych finansowanych ze środków publicznych organizacja igrzysk ★ kontrolowanie targowisk dostawy zboża do miasta ► kwestorzy finanse, podatki ★ nadzór nad kasą państwową wydatkowanie finansów cenzorzy dwoje urzędników ★ 5 lat kadencja ★ lista senatorów spisy ludności i ich majątków kontrola wydatków na cele publiczne ➤ pretorzy dwoje urzędników pomoc konsulom, zastępcy ✰ sądownictwo → rozstrzyganie niejednoznacznych sporów ★ IV w. p.n.e. → pretor miejski → władza cywilna na terenie Rzymu ➤ konsulowie dwoje urzędników * kadencja 1 rok ★ najwyższa władza cywilna/wojskowa ✰ nadzór rekrutacji, przewodnictwo armii ★ zwoływanie i przewodniczenie obradom senatu i zgromadzenia wykonanie decyzji ludu i senatu ● ● dyktator ● ➤ zawsze jedna osoba ➤ kadencja 6 miesięcy ● ➤ powoływany przez konsulów na wniosek senatu ➤ w razie kryzysu (np. wojna) ➤ władza absolutna, na czele armii trybuni ludowi ➤ obrona praw plebejuszy > przewodniczyli zgromadzeniami > prawo weta (łac. veto) wobec wyższych urzędników i senatorów senat ➤ funkcje doradcze ➤ opiniowanie ustaw ogarnianie prawodawstwa powoływanie dyktatora 2. zasady sprawowania urzędów > kult religijny ➤ przyznawanie dowództwa > wyznaczanie namiestników prowincji ➤ polityka zagraniczna ➤ do I w. p.n.e. 300 senatorów ➤ byli wyżsi urzędnicy → senatorzy ► dożywotnio ➤ najbardziej doświadczeni ➤ zapewniali ciągłość państwa > SPQR → senat i lud rzymski" ustrój kształtował się do III w. p.n.e. lud rzymski → władza w republice • 1 rok kolegialność urzędów → urząd sprawowany przez co najmniej dwie osoby • bez pensji" kolejność urzędów + wiek 3. plebejusze i patrycjusze • ludzie wolni ➤ obywatele rodzice obywatele związani małżeństwem mogli mieć obywatelstwo wyzwoleńcy i obcokrajowcy ● prawo głosowania w zgromadzeniach i wybieranie urzędników ★ patrycjusze → bogatsi, wyżsi, elita państwa → początki rodówczasy Romulusa → więcej praw →należała do nich większość ziem → (na początku) tylko oni spełniali władzę polityczną → zamknięta grupa → z czasem kryterium majątkowe utraciło znaczenie (bogatszy plebejusz patrycjusz) ★ plebejusze → biedniejsi, lud rzymski → najliczniejsza grupa społeczna → mniej praw → o wiele mniej ziem → przez długi czas brak praw politycznych konflikt patrycjuszy z plebejuszami → plebejusze domagali się nowego podziału ziem i zniesienia długów → elita plebejska (ci bogatsi) chcieli mieć dostęp do urzędów → plebejusze chcieli równouprawnienia politycznego → 494 p.n.e. → opuszczenie Rzymu przez plebejuszy → patrycjusze zostali zmuszeni^ do ustępstw → powołanie zgromadzenia plebejskiego i trybuna ludowego → brak powszechnie znanego i uznawanego prawa → plebejusze nadal narażeni na samowolę patrycjuszy → powołana komisja do spisania praw, lecz celowo opóźniana → ponowne opuszczenie Rzymu przez plebejuszy → Prawo XII tablic (449 p.n.e.)- pierwszy rzymski zbiór praw → 287 p.n.e. → koniec konfliktu, uchwalenie prawa nadającego uchwałom zgromadzenia plebejskiego moc ustaw obowiązujących w całym państwie ➤ wyzwoleńcy byli niewolnicy, którzy zyskali wolność ★ nie mogli być wybierani na stanowiska urzędnicze * dopiero ich dzieci miały wszystkie prawa ➤ cudzoziemcy * wolni ludzie zamieszkujący terytoria należące do Rzymu, bez obywatelstwa niewolnicy > całkowicie pozbawieni praw ➤ zdani na łaskę swoich panów ➤ zagrożenie utraty życia i dysponowanie potomstwem przez panów 4. religia starożytnych Rzymian politeizm • początkowo → konkretność, praktyczność, wszystko miało bezosobowe bóstwo, brak pomników, świątyń - cześć oddawano na łonie natury/w domu • potem, pod wpływem Etrusków → kult państwowy, świątynie bogowie rzymscy ➤ Jowisz - najważniejszy bóg ► Junona - żona Jowisza, opiekunka rodzin ➤Minerwa - bogini sztuk i nauk ► Mars - bóg wojny, opiekun pól i urodzajów ► Janus- czuwał nad umowami, posiadał dwie twarze > Wenus - bogini miłości ➤ Westa - bogini ogniska domowego, jej kult szybko nabrał ogólnopaństwowego znaczenia ★ świętego ogniska w jej świątyni strzegło 6 westalek (kapłanek z najznakomitszych rodów) ● Neptun - bóg mórz Pluton - bóg podziemi • oddawanie czci bogom z zasadami i postępowanie tradycyjne → pobożność ➤ zwracanie się do bogów z ustalonymi formułami ➤ ofiarowanie bogom żywności/zwierzęcia wg. określonych zasad ► wróżby z lotu i zachowań ptaków/wnętrzności zwierząt składanych w ofierze PODBOJE RZYMU 1. podbój Italii IV-III w. p.n.e. • 396 p.n.e. → zdobycie miasta Weje • stopniowo ➤ Italia Środkowa ★ Samnici ➤ północ ➤ południe miasta Greckie Tarent → pomoc od króla Epiru Pyrrusa → wycofanie się Pyrrusa, kapitulacja • walki z plemionami → doświadczenie ● 264 p.n.e. → zajęcie Volsini i tym samym całej Italii ● ➤ obradowała na wzgórzu poświęconym Aresowi ➤stała na straży praw ► mogła sądzić urzędników organizacja panowania w Italii ► osobne układy z każdym z ludów ✰ sprzymierzeńcy Rzymian → bez obywatelstwa → dostarczali wojsk ► kolonie płacenie podatków służba wojskowa municypia ★ włączanie niektórych miast do rzymskiego państwa i narzucanie mieszkańcom swojego obywatelstwa ludność nie miała wszystkich praw płacenie podatków służba wojskowa > CEL: utrudnienie buntowi, większe posłuszeństwo > ZYSKI: wojsko, podatki 2. wojny punickie Kartagina >zajęcie Sycylii → konflikt ● I wojna punicka ⇒ 264 - 241 p.n.e. ➤ Kartagina - potęga na morzu ➤ Rzym - przewaga na lądzie ➤ Korsyka ➤ Sardynia > Sycylia II wojna punicka → 218 - 201 p.n.e. ► jedna z najbardziej krwawych wojen Rzymu > Hannibal najwybitniejszy wódz kartagiński ➤ przeprawa przez Alpy → atak z zaskoczenia słonie bojowe ➤ BITWA POD KANNAMI → 216 p.n.e. ogromna porażka Rzymian ● ➤ BITWA POD ZAMĄ → 202 p.n.e. ★ Rzym - Publiusz Korneliusz Scypio * ostateczna przegrana Kartaginy ✰ utracenie posiadłości w Afryce i płatność kontrybucji Kartaginy 3. podbój monarchii hellenistycznych Macedonia III wojna punicka → 149 - 146 p.n.e. ➤ Rzym - Katon Starszy ➤ potrzeba zniszczenia Kartaginy ► doszczętne zburzenie Kartaginy • Grecja wspierała Hannibala w czasie II wojny punickie ➤ najpierw podzielona na republiki ➤ potem prowincja rzymska • Syria, Egipt 4. organizacja terenów poza Italia ● Azja Mniejsza • PROWINCJE ● ➤ namiestnicy - rzymscy przedstawiciele ✰ konsulowie/pretorzy wyznaczani przez senat ★ na 1 rok ★ podatki ★ nadużycia KRYZYS REPUBLIKI RZYMSKIEJ 1. armia rzymska > brak sił zbrojnych ➤ przywożono zboże, kosztowności, dzieła sztuki, szlachetne kruszce i niewolników do Rzymu ➤ mieszkańcy traktowani jak poddani Rzymu ★ zmuszani do świadczeń finansowych na wzór armii greckiej (na początku) wojsko obywatelskie • potem (IV-III w. p.n.e.) za wynagrodzenie głównie ciężkozbrojna piechota legiony > konsulowie - dowódcy legionów, każdy z nich po dwa ➤ 4500 żołnierzy ➤ 300 jeźdźców ➤ w II p.n.e. → podzielony na manipuły o 120 żołnierzy ➤ w I p.n.e. → podzielony na 10 kohort po 480 żołnierzy ► skutecznie ▸ piechota, kawaleria, inżynieria (budowa przepraw przez rzeki i oblężenia miast i twierdz) itd. ➤ przejmowanie uzbrojenia i rozwiązań od ludów, z którymi walczyli duża dyscyplina ➤ kary decymacja - co dziesiąty nagrody * awanse ★ medale ★ dla wodza - triumf (uroczysty wjazd do Rzymu na czele swoich wojsk) formacje legionów ➤szyk żółw" * umożliwiał oddziałowi chronienie się przed łucznikami > trzy rzędy z przodu słabi, z tyłu zaawansowani ★ Sprawa doszła do trzeciego rzędu" ➤ uzbrojenie ★ wytrzymałe ★ stalowy hełm wzorowany na Galach → napoliczniki wiązane pod brodą (ochrona twarzy) →nakarczek osłaniający kark → ozdobne pióropusze podczas parad dwa oszczepy ★ pancerz → chronił korpus i ramiona → odzież i chusty zapobiegały zadrapaniom blachą tarcza - kwadratowa → lekko wygięta → pośrodku → stalowy guz - umbo krótki stalowy miecz ★ sandały ➤ welici lekkozbrojni, piesi ★ hełm, miecz, oszczep, okrągła tarcza ➤ hastaci ● najmniej doświadczeni * w pierwszym rzędzie * dwa oszczepy, miecz ➤ principes ● bardziej doświadczeni ● * w drugim rzędzie podobnie do hastagów, kolczugi ► triarii najbardziej doświadczeni * ostatni rząd ★ włócznie ➤ ekwici 2. kryzys republiki • II-I p.n.e. osób ★ jeźdźcy wspierali piechotę spór o własność ziemi ➤ latyfundium - wielki majątek ziemski służący do upraw/hodowli gospodarka ➤ napływ taniego zboża → bardziej opłacalne winne latorośle/owoce/hodowla • PROLETARIAT - najbiedniejsi utrzymujący się z pracy na rzecz innych sprzymierzeńcy domagali się równouprawnienia 90-88 p.n.e. → powstanie ✰ przegrana sprzymierzeńców ★ lecz stopniowe zaczęcie przyznawania im praw dotychczasowe zarządzanie przestaje się sprawdzać • trudności w armii weterani walk tracili ziemię, majątek i pracę > trudny nabór do armii napływ niewolników z Italii ➤ u bogatych rzymian ➤ powstania niewolników 73 p.n.e. → powstanie Spartakusa • 133 p.n.e. → Tyberiusz Grakch ➤ propozycja reformy rolnej →nowy podział gruntów publicznych ► 125 hektarów dla bogatych, reszta - dla najbardziej potrzebujących • wojny domowe 3. wojny domowe w I w. p.n.e. rywalizacja wodzów ➤ Sulla → dyktator na czas nieokreślony vs Gajusz Mariusz ✰ ogłoszenie przez Sullę listów proskrypcyjnych (spis osób skazanych na śmierć) ● ● reformowanie ustroju SPQR, wzmocnienie senatu kosztem innych zgromadzeń i trybunałów ludowych pierwszy triumwirat ➤ „tres" - trzy + „wir" - mężczyzna > trzej politycy ➤ 60 p.n.e. ➤ Pompejusz + Krassus () + Juliusz Cezar ★ konflikt ● → Pompejusz otrzymał prawię nieograniczoną władzę → senat żądał od Cezara rezygnacji → odmowa Cezara → 49 p.n.e. → PRZEKROCZENIE RUBIKONU wywołanie wojny wygrał Juliusz Cezar → 48 p.n.e. → BITWA POD FARSALOS decydująca bitwa Cezar wygrał ✪ Alea iacta es“ - „Kości zostały rzucone", właśnie podjęto nieodwracalną decyzję ➤ rządy Cezara → 44 p.n.e. ★ dożywotni dyktator podbił całą Galię ★ reformy → obywatelstwo mieszkańcom prowincji → wprowadził przedstawicieli arystokracji prowincji do senatu → przebudowa Rzymu → podatki → kalendarz juliański veni, vidi, vici" przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem ★ 15.03.44 p.n.e. → IDY MARCOWE CESARSTWO RZYMSKIE → ,et tu, Brute, contra me?" - I ty Brutusie przeciwko mnie?" 1. Dojście Oktawiana Augusta do władzy przybrany syn Cezara → zemsta 43 p.n.e. drugi triumwirat ► Oktawian + Antoniusz + Lepidus zachód →→ Oktawian wschód Antoniusz Afryka Lepidus ● ➤ 31 p.n.e. - BITWA POD AKCJUM rozwód Antoniusza z siostrą Oktawiana na rzecz Kleopatry VII bitwa morska ★ wygrana Oktawiana ★ ucieczka Antoniusza z nową żoną do Egiptu, potem ich samobójstwo ➤ 27 p.n.e. - zrzeknięcie się chwilowe rządów ✰ senat nadał mu tytuł August - wywyższony, dostojny ★ Oktawian zaczął tworzyć nowy ustrój - cesarstwo princes senatus ★ imperator 2. ustrój pryncypatu • 27 p.n.e. - ~284 n.e. • princes senatus → pierwszy w senacie, tytuł Oktawiana • władza należała do cesarza, princepsa uprawnienia wielu urzędów > trybun ludowy nietykalność osobista ➤ prawo inicjatywy ustawodawczej ➤ prawo weta cesarz najwyższym kapłanem, kierował wymiarem sprawiedliwości • kontrola nad wojskiem armia zawodowa + zabezpieczenie starości dla weteranów • brak zgromadzenia senat pozostał ważnym organem ➤ administracja częścią prowincji ➤ funkcje trybunały postanowienia senatu miały moc ustaw nowe urzędy ➤ prefekt pretorianów stał na czele gwardii pretoriańskiej ✰strzegł bezpieczeństwa władcy i jego rodziny • komedia republiki" ➤ nie było dyktatora/króla 3. obszar imperium rzymskiego do III w. • obrzeża Morza Śródziemnego granice naturalne ● ➤ w teorii wybór następcy do senatu, w praktyce cesarz sobie wybierał następcę ➤ pozory republiki cesarz od „Cezar" ● ► łatwiejsza obrona góry, rzeki, pustynie, morze ► jeśli ich brak sztuczne fortyfikacje wał Hardiana → dwa kamienne mury ► LIMES-graniczny system fortyfikacji, umocnienia * obozy wojskowe → trzon pomiędzy obozami, funkcje obronne i obserwacyjne wieże strażnicze drewniane palisady, wały ziemne, wykopywanie fos ★ mury kontrolowanie osób i towaru PAX ROMANA → I-II w., pokój rzymski ➤ pryncypat spowodował zakończenie się czasów wojen > trzy stulecia pokoju, rozwoju i dobrobytu 4. romanizacja i urbanizacja • ROMANIZACJA - rozpowszechnianie rzymskiej kultury i systemu politycznego w podbitych prowincjach rozszerzanie się rzymskiej kultury, języka itd. ➤ bardzo w zachodniej części ➤ Hiszpański, Francuski, Włoski → języki ROMAŃSKIE 212-EDYKT CESARZA KARAKALLI ➤ ukoronowanie długotrwałego procesu nadawania obywatelstwa mieszkańcom prowincji ➤ wszyscy mieszkańcy cesarstwa obywatelami • URBANIZACJA - rozwój miast → na wzór EDYKT - rozporządzenie prawne odnoszące się do całego imperium/jednej prowincji/miasta Rzymu ➤ plac otoczony kolumnami, centrum życia miejskiego → FORUM ROMANUM ► świątynia na podium I DZIEDZICTWO RZYMIAN OSIĄGNIĘCIA 1. miasta rzymskie • FORUM ROMANUM → place, rynek, centrum świątynia ku czci bóstw rzymskich/romy/Augusta • tuk triumfalny ➤ upamiętnienie władcy, wygranej posągi (najczęściej władcy, ważne osobistości) ➤ z brązu > z kamienia (marmur) ➤ władcy, ważne osobistości ● bazylika ● ➤ duży budynek publiczny ➤ w każdym mieście ► transakcje handlowe ➤ posiedzenia sądów ➤ potem sakralne łaźnie - termy ► relaks ➤ higiena ➤ baseny (czasem podgrzewane) ► sauny ► masażyści ➤ za darmo/grosze nago ► określone godziny/dni dla kobiet • amfiteatr ➤ Koloseum ➤ kształt elipsy ► oglądanie walk gladiatorów → arena ★ na śmierć i życie publiczność decyduje o śmierci z dzikimi zwierzętami też walki morskie w większych ★ zaawansowana i dopracowana scenografia cyrk - circus ➤ podłużne tory wyścigowe ► otoczone trybunami ➤ zakręt ► spina (murek) ➤ wyścigi rydwanów • akwedukt ● teatr ➤ bardzo podobne do Greckich ➤ większa scena i tło ➤ miejsce spotkań publicznych ➤ rozrywka 2. drogi rzymskie ► doprowadzanie wody do miasta ➤ funkcja mostu czasem solidne, kilkuwarstwowe • kamienne • rowy odpływające • sieć na całym imperium ► ok. 80 000 km ➤ Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu" udogodnienia ► szybsze, bezpieczniejsze ➤milemilomierze co pewien czas gospody ► mapy (z przystankami) • przez stulecia wykorzystywane ● 3. prawo rzymskie • Prawo XII Tablic - 449 p.n.e. ➤ pierwszy spisany zbiór praw rzymskich ➤ prawo zwyczajowe, niepisane stanowione, pisane ➤na 12 spiżowych tablicach postawione publicznie • Kodeks Justyniana - IV w. > bizancjum > kodeks prawa cywilnego ➤ wzór prawa europejskiego sentencje prawne ► klarowne ► do dziś używane ► dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo > lex petro non agit - prawo nie działa wstecz in dubio pro reo 4. architektura, budownictwo • tuki • mosty - ➤ podpora ➤ uniwersalne, korzystane dużo ● • „beton" silna zaprawa • masywne budowle ► mocarne, do dziś niektóre stoją Panteon wątpliwości tłumaczy się na korzyść oskarżonego ➤ kopuła ➤ świątynia wszystkich bogów ► okrągła ► oculus otwór w kopule ★ światło ➤ brak okien ► często naśladowane POWSTANIE I ROZWÓJ CHRZEŚCIJAŃSTWA 1. sytuacja w Palestynie w I w. Palestyna miejsce zamieszkania Żydów > miejsce narodzin chrześcijaństwa ► wrogość do rzymian ► oczekiwanie na mesjasza ★ przywódca polityczny ★ uwolni od rzymian ★ Jezus 2. działalność Jezusa • ~7 p.n.e. - I w. duchowy, religijny Mesjasz nie powstaniom ➤ pokojowy ➤ walka z grzechami, nie z Rzymem fajny Bóg ● ● ● ● niesurowy kochający ojciec oskarżony o próbę przejęcia władzy ➤ niektórzy do niego wrogo nastawieni ➤ mieszał ludziom w głowach" 3. rozwój chrześcijaństwa ● posiadał uczniów ➤ najważniejsi → apostołowie ★ wiara w jego zmartwychwstanie wiara w zmartwychwstanie wyznacznik wiary ► tak → chrześcijanie - od „Chrystus" (mesjasz) ważny uczeń → św. Paweł Tarsu ► można przekazywać religię dalej ► otwarcie chrześcijaństwa na świat wspólnoty → gminy chrześcijańskie ➤ w miastach przywódca → biskup potem z pomocnikami → prezbiter → diakon 4. prześladowania chrześcijan rozwój chrześcijaństwa ➤ wizja miłosiernego Boga ➤ nadzieja na życie po śmierci ► sposób funkcjonowania ✰ traktowanie jak rodzinę poczucie równości, wsparcia wzajemna pomoc niechęć do chrześcijaństwa ➤ nieuznawanie bogów i boskości cesarza → odrzucenie tradycji i kultu władcy * gniew bogów i konsekwencje ▸ strach przed nowościami ➤ politycznie możliwość buntu ✰ cesarz traci autorytet • prześladowania > surowo karani wierzący 5. edykt • 313, Konstantyn Wielki równouprawnienie z innymi religiami chrześcijaństwo religią uprzywilejowaną prawie wszyscy władcy potem to chrześcijanie • 392 → chrześcijaństwo religią państwową najważniejsi → apostołowie wiara w jego zmartwychwstanie ● najpierw połowa III w. ➤ wznowienie na początku IV w. ★ wznowił Dioklecjan mediolański 6. symbole pierwszych chrześcijan ● <>< - ryba, symbolizowała Chrystusa • R- Chrystogram → chi [x] + ro [P] Chrystus był też przedstawiany jako Dobry Pasterz ➤ Chrystus+ owieczka