Wojna krymska (1853-1856) rozpoczęła się od żądań cara Mikołaja I wobec Imperium Osmańskiego dotyczących opieki nad miejscami świętymi w Palestynie. Po odrzuceniu tych żądań przez sułtana, wybuchł konflikt zbrojny. Przeciwko Rosji wystąpiły połączone siły Wielkiej Brytanii, Francji i Królestwa Sardynii, wspierające Imperium Osmańskie.

Definicja: Wojna krymska była pierwszym nowoczesnym konfliktem zbrojnym w Europie, w którym wykorzystano kolej żelazną i broń parową.

Proces zjednoczenia Włoch (1859-1870) przebiegał etapowo pod przewodnictwem Królestwa Sardynii. Kluczowe wydarzenia to wojna francusko-piemoncka (1859), przyłączenie środkowych państw włoskich (1860), wyprawa tysiąca czerwonych koszul Garibaldiego (1861) oraz zdobycie Wenecji (1866) i Rzymu (1870). Głównymi architektami zjednoczenia byli Camillo Cavour, Wiktor Emanuel II oraz Giuseppe Garibaldi.

Zjednoczenie Niemiec dokonało się "krwią i żelazem" pod przewodnictwem kanclerza Otto von Bismarcka. Proces ten obejmował trzy wojny: z Danią (1864), Austrią (1866) oraz Francją (1870-1871). Skutkiem tych konfliktów było utworzenie Związku Północnoniemieckiego, a następnie II Rzeszy Niemieckiej.

Ważne: Zjednoczenie Włoch i Niemiec fundamentalnie zmieniło układ sił w Europie, tworząc dwa nowe silne państwa narodowe.

Rozwój Stanów Zjednoczonych w XIX wieku charakteryzował się dynamicznym wzrostem terytorialnym i demograficznym. Kluczowym wydarzeniem była wojna secesyjna (1861-1865) między uprzemysłowioną Północą a rolniczym Południem, zakończona zwycięstwem Unii.

Druga połowa XIX wieku to okres intensywnej ekspansji kolonialnej mocarstw europejskich. Podczas konferencji berlińskiej (1884-1885) dokonano formalnego podziału Afryki między największe potęgi: Wielką Brytanię, Francję, Belgię, Portugalię, Włochy i Niemcy.

Przykład: Kolonializm przyczynił się do powstania rozległych imperiów. Największe z nich - brytyjskie - obejmowało terytoria na wszystkich kontynentach.

W Azji kolonizacja przybrała formę pośrednią - zachowano lokalne władze, ale pozbawiono je rzeczywistej suwerenności. Rywalizacja o kolonie objęła także nowe potęgi pozaeuropejskie: Stany Zjednoczone i Japonię.

Druga połowa XIX wieku przyniosła przełomowe wynalazki techniczne. Do najważniejszych należały: lampa naftowa Ignacego Łukasiewicza (1853), telefon Alexandra Grahama Bella (1876), żarówka Thomasa Edisona (1879) oraz radio Guglielmo Marconiego (1895).

Słownictwo: Wynalazki te zapoczątkowały tzw. drugą rewolucję przemysłową, charakteryzującą się wykorzystaniem elektryczności i nowych form komunikacji.

W dziedzinie medycyny dokonano przełomowych odkryć: Robert Koch zidentyfikował prątki gruźlicy (1882), Louis Pasteur opracował szczepionkę przeciwko wściekliźnie (1885), a Wilhelm Roentgen odkrył promienie X (1895). Polski wkład w rozwój medycyny reprezentowali Edmund Biernacki i Kazimierz Funk.

W XIX wieku nastąpił rozwój nowych ideologii i ruchów społecznych. Szczególne znaczenie miało stopniowe wprowadzanie powszechnego prawa wyborczego dla mężczyzn - najpierw we Francji (1848), później w kolejnych krajach europejskich.

Definicja: Internacjonalizm propagował ideę międzynarodowej współpracy i przyjaźni między narodami, przeciwstawiając się nacjonalizmowi.

Ukształtowały się nowe nurty ideologiczne: socjaldemokratyzm (postulujący równouprawnienie i sprawiedliwość społeczną) oraz chrześcijański ruch społeczny (promujący solidaryzm społeczny i poprawę warunków pracy robotników). Te ideologie znacząco wpłynęły na rozwój nowoczesnych społeczeństw europejskich.

Druga połowa XIX wieku przyniosła znaczące zmiany w myśli politycznej i społecznej Europy. Szczególnie istotny był rozwój dwóch przeciwstawnych ideologii: nacjonalizmu i anarchizmu. Europa i świat w drugiej połowie XIX wieku doświadczyły intensywnego rozwoju ruchów narodowych, które kształtowały mapę polityczną kontynentu.

Definicja: Nacjonalizm to ideologia stawiająca naród jako najwyższą wartość i najważniejszą formę organizacji społecznej. Opiera się na solidaryzmie narodowym i dążeniu do utworzenia państwa narodowego.

Nacjonalizm charakteryzował się przedkładaniem interesów narodowych ponad wszelkie inne cele. Zwolennicy tej ideologii dążyli do utworzenia państw narodowych, w których mogłyby być realizowane aspiracje poszczególnych narodów. Szczególny nacisk kładziono na rozwój kultury narodowej, pielęgnowanie tradycji oraz budowanie silnej tożsamości narodowej. Te idee miały ogromny wpływ na procesy zjednoczenia Włoch i Niemiec.

Przykład: Anarchizm, w przeciwieństwie do nacjonalizmu, postulował całkowitą likwidację państwa, władzy i własności prywatnej. Anarchiści dążyli do zerwania z tradycją i religią, proponując organizację społeczeństwa w formie dobrowolnych wspólnot.

Równolegle z rozwojem ideologii politycznych, Europa w pierwszej połowie XIX wieku była świadkiem stopniowego rozszerzania praw wyborczych, szczególnie w odniesieniu do kobiet. Proces ten rozpoczął się w 1893 roku w Nowej Zelandii, a następnie rozprzestrzenił się na inne kraje. W latach 1902-1920 prawa wyborcze dla kobiet wprowadzono w większości państw europejskich, w tym w Polsce (1918), Niemczech (1919) i Francji (1944).

Ważne: Wprowadzanie praw wyborczych dla kobiet było procesem rozłożonym w czasie:

• 1893: Nowa Zelandia (pierwszy kraj na świecie)
• 1906: Finlandia (pierwszy kraj w Europie)
• 1918: Polska (wraz z odzyskaniem niepodległości)
• 1944: Francja
• 1971: Szwajcaria

Ten długotrwały proces emancypacji politycznej kobiet odzwierciedlał stopniową demokratyzację społeczeństw i był jednym z najważniejszych osiągnięć ruchów na rzecz równouprawnienia w XIX i XX wieku.