Narodziny faszyzmu

Faszyzm to system polityczny, który wyłonił się w Europie po I wojnie światowej. Jego dwie główne odmiany to włoski faszyzm Benito Mussoliniego oraz niemiecki nazizm Adolfa Hitlera.

Ruchy te powstały na fali niezadowolenia społecznego, kryzysu gospodarczego i poczucia rozczarowania po wojnie. Przyciągały ludzi prostymi rozwiązaniami, obietnicą porządku i silnych rządów.

Ciekawostka: Słowo "faszyzm" pochodzi od włoskiego "fascio", oznaczającego wiązkę rózg - starożytny rzymski symbol władzy, który Mussolini przyjął jako symbol jedności i siły.

Faszyzm we Włoszech

Przyczyny powstania faszyzmu we Włoszech były złożone. Po I wojnie światowej kraj pogrążył się w kryzysie - wysokie bezrobocie, problemy gospodarcze i ogólne niezadowolenie społeczne tworzyły wybuchową mieszankę.

Włosi czuli się oszukani podczas konferencji pokojowej w Wersalu. Mimo udziału w zwycięskiej koalicji, otrzymali mniejsze zdobycze terytorialne, niż się spodziewali. Dodatkowo ogromne straty na froncie pogłębiały frustrację społeczeństwa.

Ta sytuacja stworzyła idealne warunki dla narodzin faszyzmu włoskiego i dojścia do władzy człowieka, który obiecywał przywrócić Włochom dawną chwałę.

Założenia faszyzmu włoskiego

Cechy faszyzmu włoskiego obejmowały kilka kluczowych elementów. Najważniejszym był skrajny nacjonalizm, czyli przekonanie, że naród stanowi najwyższą wartość, ważniejszą niż prawa jednostki.

Faszyzm charakteryzował się też ekspansjonizmem (dążeniem do podboju nowych terenów) oraz stosowaniem przemocy wobec własnych obywateli. Władzę sprawowała jedna partia polityczna, na której czele stał dyktator nazywany "wodzem".

Odrzucano demokratyczne wartości, sprzeciwiano się liberalizmowi i komunizmowi. Faszyzm dążył do pełnej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia obywateli.

Warto zapamiętać: Faszyzm włoski, w przeciwieństwie do niemieckiego nazizmu, nie opierał się początkowo na rasizmie, choć z czasem i ten element się pojawił.

Narodowa Partia Faszystowska

W 1919 roku powstały Związki Włoskich Kombatantów, zrzeszające weteranów I wojny światowej. Dwa lata później przekształcono je w organizację bojową znaną jako "Czarne koszule" - nazwa pochodziła od koloru ich mundurów.

"Czarne koszule" stosowały przemoc i zastraszanie, by eliminować politycznych przeciwników. Szybko stały się zbrojnym ramieniem ruchu faszystowskiego, którego przywódcą był Benito Mussolini.

Dzięki agresywnym działaniom i wykorzystaniu społecznego niezadowolenia, faszyści zdobywali coraz większe poparcie. Ich brutalność wobec przeciwników politycznych utorowała Mussoliniemu drogę do władzy.

Benito Mussolini - twórca faszyzmu

Benito Mussolini urodził się w 1883 roku w Dovia di Predappio we Włoszech. Był najstarszym z trojga rodzeństwa, synem nauczycielki i kowala, który był również socjalistycznym działaczem. Z czasem stał się twórcą włoskiego faszyzmu i premierem Włoch.

Co ciekawe, Mussolini nie był faszystą od początku - zaczynał jako socjalista z poglądami bliższymi komunistom. Dopiero później stworzył własną ideologię faszystowską i przyjął tytuł "duce" (wódz). Był pierwszym i jedynym teoretykiem założeń programowych faszyzmu.

Śmierć Mussoliniego nastąpiła pod koniec II wojny światowej, gdy próbował uciec do Austrii. Został rozpoznany, schwytany i rozstrzelany przez włoskich partyzantów. Jego ciało zostało powieszone głową w dół na stacji benzynowej w Mediolanie, gdzie tłum dokonał profanacji zwłok.

Ciekawostka: Mimo współpracy z Hitlerem, Mussolini nie zgodził się na pełną eksterminację włoskich Żydów, choć podziwiał zdecydowanie niemieckiego przywódcy.

Jak Mussolini doszedł do władzy

Marsz na Rzym był kluczowym momentem w dojściu faszystów do władzy. Ten faszystowski zamach stanu przeprowadzono w dniach 27-29 października 1922 roku, gdy tysiące "Czarnych koszul" ruszyło na stolicę Włoch.

Król Wiktor Emanuel III, zamiast użyć armii do zatrzymania marszu, zaprosił Mussoliniego do utworzenia rządu. Tak rozpoczęły się rządy faszystów we Włoszech, które stopniowo przekształciły kraj w państwo totalitarne.

Istotnym elementem utrwalenia władzy Mussoliniego było zawarcie traktatów laterańskich z papieżem Piusem XI w 1929 roku. Zakończyły one długoletni spór między państwem włoskim a Kościołem katolickim oraz doprowadziły do powstania nowego państwa - Watykanu.

Nazizm w Niemczech

Nazizm, czyli narodowy socjalizm, był niemiecką odmianą faszyzmu. Choć wyrastał z podobnych korzeni co faszyzm włoski, miał własne, specyficzne cechy.

W przeciwieństwie do włoskiego faszyzmu, nazizm kładł ogromny nacisk na kwestie rasowe. Niemcy mieli być według tej ideologii "rasą panów", a inne narody - zwłaszcza Żydzi i Słowianie - były uważane za podludzi.

Podobnie jak we Włoszech, nazizm znalazł podatny grunt w społeczeństwie dotkniętym kryzysem i poczuciem krzywdy po przegranej wojnie.

Przyczyny powstania faszyzmu w Niemczech

Narodziny faszyzmu w Europie, a szczególnie nazizmu w Niemczech, miały podobne podłoże jak we Włoszech. Po I wojnie światowej Niemcy znalazły się w tragicznej sytuacji gospodarczej, a traktat wersalski nakładał na nich ogromne odszkodowania wojenne.

Niemcy czuli się upokorzeni klęską i warunkami pokoju. Hiperinflacja zniszczyła oszczędności klasy średniej, a bezrobocie osiągnęło rekordowe poziomy. Do partii nazistowskiej chętnie wstępowali weterani wojenni, którzy nie mogli odnaleźć się w powojennej rzeczywistości.

Adolf Hitler obwinił za problemy Niemiec Żydów i komunistów. Twierdził, że to oni odpowiadają za "cios w plecy" zadany armii niemieckiej oraz za narzucenie znienawidzonego systemu demokratycznego - Republiki Weimarskiej.

Uwaga: Hitler i naziści wykorzystali trudną sytuację gospodarczą i społeczną, by skierować gniew ludzi przeciwko "wrogom wewnętrznym" - mniejszościom narodowym i przeciwnikom politycznym.

Cechy faszyzmu niemieckiego

Nazizm charakteryzował się rasizmem - wiarą w wyższość narodu niemieckiego nad innymi, szczególnie nad Żydami i Słowianami. Ten element odróżniał go od włoskiego faszyzmu, który pierwotnie nie był ideologią rasistowską.

Podobnie jak we Włoszech, w Niemczech panował nacjonalizm, militaryzm (kult wojska i wojny) oraz monopartyjność (rządy tylko jednej partii - NSDAP). Na czele państwa stał wódz (Führer) Adolf Hitler, którego wola była prawem.

Naziści prowadzili politykę ekspansjonizmu, dążąc do zdobycia "przestrzeni życiowej" dla Niemców. Wprowadzili też interwencjonizm państwowy w gospodarce, realizując wielkie projekty infrastrukturalne, jak budowa autostrad czy fabryk zbrojeniowych.

Adolf Hitler

Adolf Hitler urodził się 20 kwietnia 1889 roku w Braunau am Inn na terenie ówczesnych Austro-Węgier. Był jednym z sześciorga dzieci Aloisa Hitlera i Klary Pölzl. Stał się przywódcą Niemiec, kanclerzem Rzeszy i głównym ideologiem narodowego socjalizmu.

Hitler wykorzystał niestabilność polityczną i kryzys gospodarczy, by dojść do władzy. Jako przywódca III Rzeszy rozpoczął zbrojenia, łamał postanowienia traktatu wersalskiego i rozpoczął politykę ekspansji, która doprowadziła do II wojny światowej.

W obliczu nieuchronnej klęski, w kwietniu 1945 roku, Hitler popełnił samobójstwo w bunkrze w Berlinie. Jego polityka doprowadziła do śmierci milionów ludzi, w tym sześciu milionów Żydów w Holocauście.

Ciekawostki o Hitlerze: Miał trudności z czytelnym pisaniem, był hipochondrykiem, uwielbiał muzykę Wagnera i akrobacje cyrkowe. Przed wojną posiadał własną małą salę kinową, gdzie oglądał filmy zakazane w Niemczech.