Początki Rzymu i mit o jego założeniu

Rzym powstał w środkowej części Italii (Półwyspu Apenińskiego) nad rzeką Tyber. Według tradycji, miasto zostało założone w 753 roku p.n.e. Pierwotnie była to mała osada zamieszkana przez Latynów, a kraina nazywała się Lacjum. Z tego właśnie powodu język Rzymian nazywamy łacińskim.

Znasz legendę o powstaniu Rzymu? To fascynująca historia o bliźniakach - Romulusie i Remusie! Byli oni wnukami króla Lacjum, którego brat przejął władzę. Nowy władca, bojąc się rywali, wrzucił dzieci w koszu do rzeki Tyber. Na szczęście bliźniacy przeżyli, a na brzegu znalazła ich wilczyca, która ich wykarmiła. Później przygarnął ich pasterz.

Gdy Romulus i Remus dorośli, postanowili założyć miasto. Niestety, podczas wyznaczania granic doszło między nimi do kłótni. Romulus zabił Remusa, a nowe miasto nazwano Roma (Rzym) od imienia zwycięzcy.

Ciekawostka: Wilczyca kapitolińska to słynna rzeźba przedstawiająca legendarną wilczycę karmiącą Romulusa i Remusa. Możesz ją dziś zobaczyć w muzeum w Rzymie!

Od królestwa do republiki rzymskiej

Początkowo Rzymem rządzili królowie. Ale w 509 roku p.n.e. Rzymianie wypędzili ostatniego władcę i wprowadzili republikę. Słowo "republika" pochodzi z łaciny i oznacza "rzecz publiczną" (res publica). Państwo stało się wspólną własnością obywateli.

W republice rzymskiej władzę sprawowali wybrani magistraci (urzędnicy). Wybierano ich podczas zgromadzenia ludowego, w którym mogli uczestniczyć wszyscy obywatele płci męskiej. Kadencja urzędnika trwała zwykle rok.

Najważniejszym organem władzy był senat, składający się z byłych urzędników. To oni mieli największy wpływ na zarządzanie państwem.

Zapamiętaj! Republika rzymska trwała prawie 500 lat (509-27 p.n.e.) i była jednym z najciekawszych eksperymentów politycznych starożytności!

Walka o równość - patrycjusze i plebejusze

Na początku republiki nie wszyscy mieli równe prawa. Patrycjusze - członkowie bogatych i wpływowych rodów - mieli pełne prawa polityczne. Tymczasem plebejusze, choć byli ludźmi wolnymi, nie mogli sprawować urzędów ani zawierać małżeństw z patrycjuszami.

Plebejusze nie chcieli się z tym pogodzić! Zaczęli protestować przeciwko wykluczeniu ich z życia politycznego. Najpierw wywalczyli prawo wyboru własnych urzędników - trybunów ludowych, którzy bronili ich interesów.

Konflikt między patrycjuszami a plebejuszami trwał aż do III wieku p.n.e. Na szczęście zakończył się sukcesem - plebejusze zyskali dostęp do większości urzędów i faktyczną równość polityczną.

Ciekawostka: Gdy państwu groziło niebezpieczeństwo, Rzymianie powoływali dyktatora - osobę z nadzwyczajnymi uprawnieniami. Ale uwaga! Jego władza trwała tylko 6 miesięcy.

Od republiki do cesarstwa

Po 500 latach republiki, w I wieku p.n.e. Rzym przeżywał trudne czasy. Wojny domowe osłabiły państwo. Sytuację wykorzystał Gajusz Juliusz Cezar - słynny wódz, który podbił Galię (dzisiejszą Francję). Dzięki popularności i wiernym legionom zdobył ogromną władzę, a senat przyznał mu tytuł dożywotniego dyktatora.

Niestety, jego przeciwnicy nie chcieli takiej koncentracji władzy. W 44 roku p.n.e. Cezar został zabity przez spiskowców podczas posiedzenia senatu. Jednak ich plan przywrócenia republiki nie powiódł się.

W wyniku kolejnych walk wewnętrznych władzę zdobył Oktawian August. Był on sprytniejszy od Cezara - zachował pozory republiki, ale faktycznie skupił całą władzę w swoich rękach. Na cześć poprzednika przyjął tytuł "cezar" (od którego pochodzi nasze słowo "cesarz"). W 27 roku p.n.e. rozpoczął się nowy okres - cesarstwo rzymskie.

Warto wiedzieć! Oktawian August rządził aż 41 lat (27 p.n.e. - 14 n.e.) i doprowadził do rozkwitu państwa. Za jego czasów Rzymianie mówili, że "zastał Rzym ceglany, a zostawił marmurowy".

Imperium Rzymskie - droga do potęgi

Jak Rzym stał się supermocarstwem starożytności? Przez stulecia Rzymianie prowadzili wojny, stale powiększając swoje terytorium. W III wieku p.n.e. podbili całą Italię, a później zajęli greckie kolonie na Sycylii.

Największym rywalem Rzymu była Kartagina - potężne miasto-państwo w północnej Afryce. Rzymianie stoczyli z Kartaginą trzy długie wojny. W 146 roku p.n.e. odnieśli ostateczne zwycięstwo i zniszczyli miasto, a jego terytoria włączyli do swojego państwa jako prowincję Afryka.

Rzym nieustannie się rozrastał! Do I wieku n.e. pod jego panowanie dostały się: Grecja, Azja Mniejsza, Syria i Egipt. Na zachodzie Rzymianie zajęli Hiszpanię, a na północy Galię oraz Brytanię. Granice państwa sięgały rzek Ren i Dunaj, gdzie zbudowano system umocnień zwanych limesami.

Pomyśl: Czy wiesz, że w okresie największej świetności Imperium Rzymskie obejmowało tereny wokół całego Morza Śródziemnego? Rzymianie nazywali je nawet "Mare Nostrum" - "Nasze Morze"!

Tajemnica rzymskiej potęgi - legiony

Podstawą siły Rzymu była jego armia. Dzieliła się ona na legiony - oddziały liczące około 4 tysięcy ciężkozbrojnych żołnierzy, głównie plebejuszy.

Rzymski legionista był świetnie wyposażony! Jego uzbrojenie stanowiły:

• ciężki oszczep do walki na odległość
• miecz noszony przy pasie
• pancerz z metalowych płytek
• hełm chroniący głowę, policzki i szyję
• drewniany tarcza z metalowym okuciem

Legioniści używali też katapult do obrzucania murów miast. A pomagali im łucznicy uzbrojeni w łuki.

Dzięki podbojom Rzymianie stworzyli ogromne państwo zwane Imperium Rzymskim. Aby utrzymać kontrolę nad prowincjami, stacjonowały tam legiony, a ludność płaciła podatki.

Od nastania cesarstwa (I w. p.n.e.) na terenie imperium zapanował długi okres pokoju nazywany pax romana. W zdobytych prowincjach wznoszono budowle na wzór rzymski, a część podbitej ludności uległa romanizacji - przyjęła język i kulturę Rzymu.

Ciekawostka o starożytnym Rzymie: Rzymski legionista niósł na plecach sprzęt ważący nawet 30 kg! Mimo tego potrafił przemaszerować dziennie ponad 30 kilometrów.

Podział i upadek cesarstwa rzymskiego

Od III wieku n.e. cesarstwo miało coraz więcej problemów. Zagrażały mu plemiona barbarzyńskie, głównie germańskie. Utrzymanie armii kosztowało bardzo dużo, a podatki były wysokie, co prowadziło do buntów. W państwie dochodziło do ciągłych walk o władzę.

Rzym tracił na znaczeniu, a zyskiwał Konstantynopol - miasto założone przez cesarza Konstantyna Wielkiego, które stało się nową stolicą cesarstwa.

Następcom Konstantyna coraz trudniej było bronić granic i zarządzać rozległym terytorium. W 395 roku n.e. podzielono państwo na dwie części: cesarstwo wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i cesarstwo zachodniorzymskie ze stolicą w Rzymie.

W V wieku n.e. plemiona germańskie, uciekające przed Hunami, przekroczyły granice cesarstwa. Rozpoczęła się wielka wędrówka ludów. Cesarstwo zachodniorzymskie było za słabe, by się obronić. W 476 roku n.e. ostatni cesarz zachodniorzymski - Romulus Augustus - został pozbawiony władzy. Ten rok uznaje się za koniec cesarstwa zachodniorzymskiego i koniec starożytności.

Warto wiedzieć! Cesarstwo wschodniorzymskie przetrwało prawie 1000 lat dłużej! Historycy nazywają je Bizancjum, a upadło dopiero w 1453 roku, gdy Turcy zdobyli Konstantynopol.

Życie w Wiecznym Mieście

Rzym przeżywał największą świetność w dwóch pierwszych wiekach naszej ery. Miasto liczyło wtedy około miliona mieszkańców i było największe na świecie! Powstawały tam wspaniałe teatry, świątynie, bazyliki i inne okazałe budowle. Popularne były termy - publiczne łaźnie z basenami i salami sportowymi.

Najważniejsze budynki znajdowały się wokół Forum Romanum, czyli rzymskiego rynku. Był to główny plac w centrum miasta, gdzie mieszkańcy spotykali się, rozmawiali i wymieniali nowinami. Tam też ogłaszano zarządzenia władz. Rzymianie byli tak dumni ze swojego miasta, że wierzyli, iż będzie ono trwało wiecznie - stąd nazwa "Wieczne Miasto".

Jak żyli starożytni Rzymianie? Bogaci patrycjusze mieszkali w wygodnych willach z wewnętrznymi dziedzińcami. Niewolnicy pracowali tam jako służba. Zamożni Rzymianie posiadali też rezydencje na wsi. Uwielbiały ucztować i bawić się! Natomiast plebejusze mieszkali w wielopiętrowych kamienicach, a najbiedniejsi gnieździli się w piwnicach lub małych izbach.

Ciekawostka ze starożytnego Rzymu: Rzymianie jedli leżąc! Podczas uczt goście układali się na specjalnych sofach wokół stołu i jedli potrawy, używając głównie palców.

Wynalazki Rzymian, z których korzystamy do dziś

"Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu" - to stare powiedzenie nie wzięło się znikąd! Rzymianie byli mistrzami w budowie kamiennych dróg, które łączyły stolicę z najdalszymi zakątkami cesarstwa.

Jak budowano rzymskie drogi? Najpierw usuwano ziemię i układano warstwy kamieni, co zabezpieczało drogę przed deszczem. Drogi te były tak trwałe, że niektóre używane są do dziś! Przy drogach stawiano kamienie milowe, które wskazywały odległość od Rzymu.

Rzymianie mieli też wspaniałą literaturę! Po podboju Grecji zachwycili się jej kulturą, a patrycjusze uczyli się języka greckiego. Rozkwit literatury łacińskiej przypadł na przełom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. W tym okresie tworzył poeta Wergiliusz. Jego największe dzieło - "Eneida" - nawiązuje do tradycji greckiej i opowiada dzieje Eneasza, uciekiniera z Troi, który dotarł do Italii i stał się przodkiem legendarnych założycieli Rzymu.

Do najwybitniejszych poetów należał też Horacy. Zasłynął jako autor pieśni zwanych odami - wierszowanych utworów o tematyce biesiadnej, religijnej lub okolicznościowej.

Dziedzictwo starożytnego Rzymu jest wszędzie wokół nas! To nie tylko drogi i literatura, ale także kalendarz, system numeracji, zasady prawa czy architektura. Nawet nasze polskie słowa, jak "szkoła" czy "tablica", pochodzą z łaciny!

Niezwykłe budowle starożytnego Rzymu

Rzymianie byli wybitnymi architektami! Ich budowle zachwycają nas do dziś. Przyjrzyjmy się kilku z nich:

Panteon to świątynia poświęcona wszystkim bogom. Ma ogromną kopułę z otworem na środku, przez który wpada światło. To prawdziwy cud architektury!

Forum Romanum było głównym placem Rzymu. Tu odbywały się najważniejsze wydarzenia polityczne i religijne.

Circus Maximus był gigantycznym cyrkiem o długości około 600 metrów. Odbywały się tam wyścigi rydwanów, które mogło oglądać nawet 250 tysięcy widzów!

Kolumna Trajana została wzniesiona w 113 roku n.e. dla uczczenia zwycięstwa cesarza Trajana nad barbarzyńskimi Dakami. Jest ozdobiona płaskorzeźbami opowiadającymi o wojnie.

Koloseum to ogromny amfiteatr, w którym odbywały się walki gladiatorów oraz walki z dzikimi zwierzętami. Co ciekawe, arenę można było zalać wodą, aby organizować bitwy morskie!

Łuk Triumfalny to budowla w kształcie bramy, ozdobiona płaskorzeźbami, wznoszona dla uczczenia zwycięstw wojennych.

Ciekawostka: Koloseum mogło pomieścić około 50 000 widzów! To prawie tyle, ile mieści dzisiejszy Stadion Narodowy w Warszawie.