II Rzeczpospolita

Alternatywny zapis:

W związku z czym różniły się one poziomem rozwoju gospodarczego, infrastrukturą, prawem, walutą i sposobem organizowania administracji. b) Wyjątkowo trudna okazała się unifikacja systemu prawnego. Przez cały okres istnienia II Rzeczpospolitej występowały na tym tle różnice między jej poszczególnymi częściami (np. elementy prawa rodzinnego dotyczące małżeństwa). c) Obszary znajdujące się pod panowaniem Niemieckim były dobrze rozwinięte, natomiast te leżące w granicach byłego zaboru austriackiego i rosyjskiego były zacofane cywilizacyjnie. d) Odmienne zasady ruchu drogowego. e) Różnice w technologiach stosowanych w infrastrukturze kolejowej u zaborców. f) Ogromne zniszczenia podczas I wojny światowej. 4. Wizje odnowionej Polski Polityk Granica Wschodnia Granica zachodnia Społeczeństwo Rzeczypospolitej Koncepcja inkorporacyjna Roman Dmowski Należy włączyć do Polski ziemie zamieszkane w większości przez Polaków, a granicę wschodnią ustanowić wzdłuż rzeki Berezyny. Trzeba włączyć do Polski Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, Górny Śląsk i większość Prus Wschodnich. Rzeczpospolita powinna być państwem narodowym, w którym zdecydowaną większość stanowią Polacy. Ludność ukraińska, białoruska i litewska powinna zostać spolonizowana. Mniejszość niemiecką i żydowską należy skłonić do emigracji. Koncepcja federacyjna (jagiellońska) Józef Piłsudski Należy wyprzeć Rosjan poza granice przedrozbiorowej Rzeczypospolitej i stworzyć na tym terenie federację państw Europy Wschodniej (m.in. Litwy, Ukrainy i Polski) jako przeciwwagę dla Rosji. Ziemie wschodnie muszą być odzyskane w walce. Przebieg zachodniej granicy powinien być ustalony na drodze pokojowego porozumienia z Niemcami. Rzeczpospolita, podobnie jak przed wiekami, powinna być państwem wielonarodowościowym, w którym respektowane są prawa mniejszości. 5. Powstanie Wielkopolskie (27.12.1918 r. - 16.02.1919 r.). Po tym jak Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu przyjął uchwałę o włączeniu Wielkopolski do państwa polskiego, Niemcy powołali swój własny organ, który taką uchwałę odrzucił. 26 grudnia 1918 r. w tak napiętej sytuacji, do Poznania przybywa Ignacy Jan Paderewski. Hotel, w którym przebywa, zostaje ostrzelany przez Niemców. Rozpoczyna się powstanie. Partyzanckie oddziały zostają szybko przekształcone w Armię Wielkopolską - najpierw pod dowództwem kpt. Stanisława Taczaka, a następnie gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Niemcy przystąpili do kontrofensywy w połowie stycznia. Po stronie polskiej stanęła jednak Francja, która zagroziła zerwaniem pokoju z 11 listopada 1918 r. 16 lutego 1919 r. podpisano w Trewirze przedłużenie rozejmu na froncie zachodnim. Ustanowiono też przebieg granicy polsko-niemieckiej, która później została zatwierdzona przez traktat wersalski (przyłączono Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską - Polska powstanie wygrała). 6. Traktat wersalski a sprawa polska. W podpisanym 28.06.1919 r. traktacie wersalskim znajdują się postanowienia dotyczące ziem należących do Rzeczpospolitej, takie jak: → Wielkopolska wraz z Pomorzem Gdańskim i ziemią chełmińską została przyłączona do niepodległej Polski. → Pomorze Gdańskie zostało przyznane Polsce bez Gdańska i Elbląga. Proces powrotu Pomorza do Polski zakończył się 10 lutego 1920 r. uroczystymi zaślubinami Polski z morzem. ⇒ Gdańsk stał się wolnym miastem, które znajdowało się pod opieką Ligii Narodów. Polska otrzymała kompetencje prowadzenia polityki Wolnego Miasta, korzystania z portu gdańskiego, a także utrzymywania polskich placówek pocztowych. ⇒ Na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu przeprowadzony miał zostać plebiscyt o przynależności tych ziem. 7. Powstania Śląskie a) I Powstanie Śląskie (16.08.1919 r. - 24.08.1919 r.) - przegrana powstańców. Powstanie przyśpieszyło przybycie na Śląsk międzynarodowej komisji, która miała nadzorować plebiscyt. b) Il Powstanie Śląskie (19.08.1920 r. - 25.08.1920 r.) - wygrana powstańców osiągnęli oni zamierzony cel - policja niemiecka opuściła teren plebiscytowy, a w jej miejsce utworzono policję plebiscytową, która miała w składzie zarówno Niemców, jak i Polaków. c) III Powstanie Śląskie (02.05.1921 r. - 05.07.1921 r.; lider: Wojciech Korfanty) - wygrana powstańców - nowy podział Górnego Śląska był dla Polski korzystniejszy niż ten zarządzony w plebiscycie. 8. Plebiscyty a) Plebiscyt na Górnym Śląsku - 20 marca 1921 r. Zakończył się zwycięstwem Niemców (60:40), którzy na Śląsk sprowadzili ponad 200 tys. dawnych emigrantów. Wyrok komisji międzynarodowej, który przyznał nieproporcjonalnie dużą część terenów Niemcom spowodował wybuch III powstania śląskiego. b) Plebiscyt na Śląsku Cieszyńskim - nie odbył się. W ramach postanowień rozejmu kończącego spór o Śląsk Cieszyński (walki zbrojne Czesi rozpoczęli 23 stycznia 1919 r.), na tych ziemiach przeprowadzony miał zostać plebiscyt. Polska strona, ze względu na krytyczny moment wojny polsko-bolszewickiej, zgodziła się na rezygnację z niego, a decyzję miała podjąć Rada Ambasadorów. Podział okazał się dla polski niekorzystny - Czesi otrzymali więcej terenu (w tym cały okręg przemysłowy). c) Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu - 11 lipca 1920 r. Przeprowadzony w niedogodnym terminie dla państwa polskiego (trwała wówczas ofensywa wojsk sowieckich na Warszawę), zakończył się sromotną klęską. Zaledwie 3,3% głosujących opowiedziało się za przyłączeniem do RP (przyłączono 3 wsie na Mazurach i 5 na Powiślu). 9. Wojna polsko-ukraińska (01.11.1918 r. - 16.07.1919 r.) Po przejęciu władzy przez bolszewików ukraińscy działacze ogłosili powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL), które po kilku dniach została zaatakowana państwo rosyjskie. Ukraina zwróciła się o pomoc do państw centralnych, a Niemcy odparli atak Rosjan i postawili w Kijowie podległy sobie rząd, który upadł po wycofaniu państwa centralnych. 9 lutego 1918 r. doszło do zwarcia traktatu brzeskiego pomiędzy państwami centralnymi a URL. Niemcy uznały w nim niepodległość Ukrainy i odstąpili jej ziemię chełmińską i część Podlasia, co wywołało oburzenie wśród Polaków. Na podstawie założeń traktatu Ukraińcy mieli zrzec się Galicji Wschodniej (wielokulturowy obszar; przewaga Ukraińców na wsi, a Polaków w miastach). W 1918 r. napięcia pomiędzy URL a Polską przerodziły się w otwarty konflikt. Za pomocą broni przekazanej przez Austriaków, Ukraińcom udało się opanować Lwów i proklamować utworzenie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Polacy stanęli do walki z przeciwnikiem (nie wojsko, a młodzież, weterani Legionów Polskich i nieliczni wojskowi) i odbili Lwów, a następnie utrzymali go do przybycia Błękitnej Armii gen. Hallera. Walki zakończyły się wyparciem Ukraińców za rzekę Zburcz - Zachodnioukraińska Republika Ludowa przestała istnieć, a jej terytorium włączono do Rzeczpospolitej. 10. Wojna polsko-bolszewicka (14.02.1919 r- 18.03.1921 r.) a) Po wycofaniu się Niemców z terenów Galicji Wschodniej, na tereny te zaczęła napływać armia bolszewicka, która chciała rozprzestrzenić rewolucję komunistyczną na całą Europę. Pomimo początkowych sukcesów (zajęcie Wilna) kontrofensywa Polaków wyparła Rosjan z terenów Litwy i Białorusi. Jesienią 1919 r. polskie natarcie zostało wstrzymane - Piłsudski najpierw próbował dojść do porozumienia z Białą Armią, a następnie z Czerwoną Armią. Obydwie próby zakończyły się klęską. b) W kwietniu 1920 r. naczelnik państwa polskiego zawarł sojusz z rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej (na czele Symon Petlura). URL uznała prawo Polski do Galicji Wschodniej, a Polacy mieli pomóc Ukrainie w walce z bolszewikami. c) 7 maja 1920 r. połączone wojska zajmują Kijów. Brak entuzjazmu ze strony Ukrainy - Petlura uważany za zdrajcę, który sprzedał Lwów. Mobilizacja Rosjan. d) Wielka ofensywa armii rosyjskiej: → Czerwiec 1920 r. - Armia Konna Siemiona Budionnego. → Początek lipca 1920 r. - Armia dowodzona przez Michaiła Tuchaczewskiego. ⇒ Koniec lipca 1920 r. - Strona rosyjska powołuje marionetkowe Tymczasowe Komitety Rewolucyjne Polski (Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski) e) 1 lipca 1920 r. - Utworzenie Rady Obrony Państwa. W jej skład weszli: członkowie parlamentu, rządu oraz władz wojskowych. Na czele stanął Józef Piłsudski. f) Wysłanie Grabskiego na konferencje w Belgii. Rząd zgodził się tam na: → Uznanie przez Polaków swojej wschodniej granicy na linii Curzona, → Oddanie Wilna vie, ⇒ Rezygnację z plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim, → Uznanie decyzji ententy w sprawie Galicji Wschodniej. Misja została uznana w Polsce za porażkę. g) Dymisja gabinetu Grabskiego. Powołanie Rządu Obrony Narodowej - na czele Wincenty Witos. h) Pertraktacje w Mińsku - ustalenia miały upokorzyć Polaków. Polska odrzuca ustalenia. i) 13.08.1920 r. - 15.08.1920 r. - Bitwa Warszawska (Cud nad Wisłą). Decydujące starcie wojny. Wojska polskie obroniły się przed naporem armii bolszewickiej (najważniejsze starcia - Radzymin, Ossowo). Następnie przystąpiono do kontrofensywy według planów Józefa Piłsudskiego i Tadeusza Rozwadowskiego. 31.08.1920 r. - Bitwa pod Komarowem. Pokonanie Armii Konnej Budionnego przez Polaków. j) k) 20.09.1920 r. - 28.09.1920 r. - operacja niemeńska. Rozbicie ostatnich czterech armii Michaiła Tuchaczewskiego. 11. Pokój Ryski (18 marca 1921 r.) - traktat oficjalnie kończący wojnę polsko- bolszewicką. Na jego mocy: → Granica polsko-rosyjska została utworzona na linii od Dźwiny przez Białoruś do Zbrucza i Dniestru, → Obie strony konfliktu zgodziły się na wymianę jeńców, ⇒ Polska i Rosja zapowiedziały, że nie będą wzajemnie ingerować w swoje sprawy wewnętrzne, → Rosja zobowiązała się do zwrotu polskich dzieł sztuki i archiwów zagrabionych w okresie caratu (nigdy nie wywiązała się z tej obietnicy), → Polska zrezygnowała z popierania Ukraińskiej Republiki Ludowej. 12. Konstytucja marcowa a) Luty 1919 r. - Sejm Ustawodawczy powołuje 30-osobową Komisję Konstytucyjną, której zadaniem jest opracowanie tekstu ustawy zasadniczej. b) 17 marca 1921 r. - Sejm Ustawodawczy przyjmuje konstytucję, zwaną od daty przyjęcia marcową. Na jej mocy Polska staje się państwem demokratycznym, a władza w państwie należy do narodu, który sprawuje ją poprzez swoich przedstawicieli. c) Konstytucja gwarantowała każdemu obywatelowi: → Wolność słowa, sumienia i wyznania, → Równouprawnienie kobiet i mężczyzn, ⇒ Tajność respondencji i brak cenzury, → Nienaruszalność własności prywatnej. d) Do czasu wyboru prezydenta Piłsudski sprawował rolę naczelnika państwa. 13. Ustrój II Rzeczpospolitej na podstawie Konstytucji Marcowej. a) Władza ustawodawcza Parlament - dwie izby: sejm i senat. Jego członkowie wybierani byli na 5-letnią kadencję w pięcioprzymiotnikowych wyborach (bezpośrednich, równych, tajnych, powszechnych i proporcjonalnych). Zgromadzenie narodowe - połączone izby sejmu i senatu. Zwoływano je m.in. w celu wyboru prezydenta. Senat - miał prawo veta zawieszającego i wnoszenia poprawek do ustaw. Sejm - posiadał inicjatywę ustawodawczą. Mógł rozwiązać parlament przed końcem jego kadencji. b) Władza wykonawcza Prezydent - wybierany na siedmioletnią kadencję. Nie miał inicjatywy ustawodawczej, ale reprezentował Polskę na arenie międzynarodowej i był zwierzchnikiem sił zbrojnych. Posiadał prawo łaski. Prezydent wydawał akty prawne, które wymagały kontrasygnaty premiera bądź właściwego ministra. Rząd - powoływany przez prezydenta, zatwierdzany przez parlament. Był odpowiedzialny przed sejmem, który mógł udzielić wotum nieufności całej radzie ministrów lub jednemu z nich. c) Władza sądownicza Władzę sądowniczą sprawowały niezależne sądy. Sądy powszechne - rozstrzygały sprawy cywilne i karne. Najważniejszy był Sąd Najwyższy. Sądy administracyjne - orzekały o legalności aktów prawnych. Podlegały Najwyższemu Trybunałowi Administracyjnemu. Sądy wojskowe. 14. Prezydenci II RP → Gabriel Narutowicz (11.12.1922 r. - 16.12.1922 r.) - zastrzelony 5 dni po zaprzysiężeniu przez fanatycznego zwolennika endecji. → Stanisław Wojciechowski (20.12.1922 r. - 14.05.1926 r.) - podał się do dymisji w wyniku przewrotu majowego. ⇒ Ignacy Mościcki (04.06.1926 r. - 30.09.1939 r.) - jeden z najbardziej zaufanych współpracowników Piłsudskiego. Po śmierci marszałka rządził państwem wraz z gen. Edwardem Rydzem-Śmigłym. We wrześniu 1939 r. po agresji sowieckiej opuścił Polskę i został internowany do Rumunii. Następnie przekazał urząd prezydenta Władysławowi Raczkiewiczowi. 15. Pojęcia: a) Rządy parlamentarne - system rządów, w którym rząd z premierem na czele jest odwoływany i powoływany przez głowę państwa, a odpowiedzialność ponosi przed parlamentem. Polska scena polityczna dwudziestolecia międzywojennego była silnie rozdrobniona, co prowadziło do kryzysu rządów parlamentarnych. Polityków oskarżano o partyjniactwo. W kraju panowało bezrobocie, bieda i szybko zwiększającą się inflację. Spowodowało to spadek znaczenia Polski na arenie międzynarodowej. Nieudolność Polskich władz zachęcała Polaków do popierania koncepcji silnych rządów autorytarnych z Józefem Piłsudskim na czele, co ostatecznie znalazło odzwierciedlenie w przewrocie majowym, w wyniku którego prezydent i rząd złożyli dymisję. Premierem został wskazany przez marszałka Kazimierz Bartel, a prezydentem Ignacy Mościcki. b) Sanacja - okres rządów zwolenników Piłsudskiego. Rozpoczął się od przewrotu majowego i trwał do końca dwudziestolecia międzywojennego. Nazwa pochodzi z łaciny i odnosi się do głównego postulatu piłsudczyków, którym miała być naprawa polskiego życia politycznego. W rzeczywistości najważniejszym celem Marszałka było odsunięcie od władzy partii prawicowych i ukrócenie zjawiska partyjniactwa. Pomimo wygranych wyborów przez Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (premier - Walery Sławek), objęcie rządów nie przyniosło uzdrowienia polskiej sceny politycznej. Pod pozorem pełnej demokracji przedstawiciele sanacji wprowadzali w kraju rządy autorytarne. c) Nowela sierpniowa (02.08.1926 r.) - akt prawny uchwalony przez parlament, który wprowadzał zmiany do konstytucji marcowej - głownie dotyczące uprawnień prezydenta (mógł on wydawać rozporządzenia z mocą ustawy i rozwiązać parlament przed upływem jego kadencji). Był to pierwszy krok do wprowadzenia w Polsce rządów autorytatnych. d) Centrolew - sojusz partii lewicowych i ludowych powstałe po zwycięstwie BBWR-u w 1928 r. Zwołał on w 1930 r. Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu, na którym bojkotowali władzę i nawoływali do destabilizacji państwa. Skutkiem było aresztowanie głównych przeciwników obozu rządzącego - Wincentego Witosa i Wojciecha Korfantego. Przeprowadzono wybory (zwane brzeskimi), które wygrał BBWR. W latach 1931-1932 odbywał się proces brzeski, w którym 10 politykom opozycji zarzucono udział w planowaniu zamachu stanu i skazano na karę więzienia. e) Rządy autorytarne - system rządów bez kontroli społecznej, który powstał w opozycji do rządów demokratycznych z powodu ich niedowładu. Było to typowe zjawisko w Europie dwudziestolecia międzywojennego - w Polsce odbywało się jednak w sposób wyjątkowy. Opozycja wprawdzie w Polsce istniała, ale nie miała żadnego wpływu na władzę ani możliwości jej zdobycia. W porównaniu z opresyjnymi reżimami totalitarnymi i autorytarnymi była to łagodna dyktatura, ukryta dodatkowo za fasadą demokracji. f) Bereza Kartuska - obóz dla więźniów politycznych założony przez władze sanacyjne na Polesiu. Osadzeni byli tam kierowani na mocy decyzji administracyjnej, a nie wyroku sądowego. Wśród więźniów byli głównie działacze Obozu Narodowo-Radykalnego, komuniści oraz nacjonaliści ukraińscy. Pretekstem do założenia obozu był zamach na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego, który zorganizowali członkowie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. 16. Konstytucja kwietniowa (24.04.1935 r.) - wprowadzała system rządów prezydenckich i odejście od trójpodziału władzy. Zwiększała znacząco uprawnienia prezydenta: → Był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Elektorów lub w wyborach powszechnych, → Mógł mianować lub odwołać premiera, prezesa Sądu Najwyższego i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, → Mógł rozwiązać Sejm i Senat, → Miał prawo łaski, → Wydawał dekrety, Miał prawo weta zawieszającego ustawy sejmowe, → Reprezentował Polskę na arenie międzynarodowej, → Decydował o wojnie i pokoju (w razie wojny mógł mianować zastępcę). 17. Śmierć Marszałka Józefa Piłsudskiego - 12 maja 1935 r. W wyniku śmierci Piłsudskiego obóz rządzący rozpadł się na trzy grupy ⇒ ,,grupa zamkowa" skupiona wokół prezydenta Ignacego Mościckiego, → Środowisko płk. Józefa Becka, → Grupa Edwarda Rydza-Śmigłego BBWR został rozwiązany w 1935 r., a dwa lata później płk. Adam Koc, po akceptacji marszałka Rydza-Śmigłego, powołał Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN), zwany popularnie Ozonem, które propagowało istnienie Polski jako państwa autorytarnego. 18. Obóz Narodowo-Radykalny - organizacja prawicowo-nacjonalistyczna utworzona w 1934 r. Szybko podzieliła się ona na dwa stronnictwa: ONR-ABC i ONR- Falanga. Przedstawiciele tego drugiego ugrupowania sympatyzowali z faszyzmem i głosili hasła antysemickie oraz antysanacyjne. Chcieli obalenia systemu demokratycznego i wprowadzenia totalitaryzmu. Organizacja była przez sanację stanowczo zwalczana. Partię zdelegalizowano, a część jej działaczy spotkały surowe represje w Berezie Kartuskiej. 19. Osiągnięcia gospodarcze II RP → Reforma walutowa - w całym kraju wprowadzono jedną walutę, czyli polski złoty. → Zwiększenie dochodów państwa poprzez: O Wdrożenie specjalnego podatku dla najbogatszych osób, o Ograniczeniu niektórych wydatków państwa, Podniesieniu części opłat (np. za bilety kolejowe) → Częściowo wprowadzona reforma rolna polegająca na skupowaniu gruntów od właścicieli ziemskich po cenie rynkowej, a następnie odsprzedanie jej chłopom. → Budowa portu morskiego w Gdyni, która stała się Polskim oknem na świat. ⇒ Realizacja czteroletniego planu gospodarczego Eugeniusza Kwiatkowskiego, który zakładał zbudowanie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zbudowano na jego terenie ponad 100 zakładów, a do najważniejszych inwestycji należały: Zakłady Lotnicze w Mielcu, fabryka broni w Starachowicach, kombinat metalurgiczny w Stalowej Woli, fabryka samochodów ciężarowych w Lublinie. → W COP rozwijał się przemysł wydobywczy ropy, gazu ziemnego, rud żelaza, miedzi i pirytu. → Kwiatkowski przygotował także piętnastoletni plan gospodarczy - nie został on jednak zrealizowany przez wybuch II wojny światowej. 20. Reforma Jędrzejewicza W Polsce w okresie międzywojennym przeprowadzono dwie reformy szkolnictwa. Pierwszą z nich była reforma Grabskiego z 1924 r., która miała na celu naukę języka polskiego osoby innych narodowości - w praktyce okazała się je dyskryminować. Druga reforma została przeprowadzona w 1932 r. przez ministra Janusza Jędrzejewicza. W jej wyniku edukacja została podzielona na trzy etapy: → Etap 1 - sześcioletnia szkoła powszechna, obowiązkowa dla wszystkich uczniów. ⇒ Etap II - sześcioletnia szkoła ogólnokształcąca podzielona na: czteroletnie gimnazjum, zakończone tzw. małą maturą, i dwuletnie liceum ogólnokształcące, zawodowe lub pedagogiczne (trzyletnie), po któryr zdawano tzw. dużą maturę. → Etap II - studia na jednej z wyższych uczelni. Reform Jędrzejewicza podniosła poziom kształcenia nauczycieli, a także rozwój szkolnictwa zawodowego. 21. Osiągnięcia polskiej nauki dwudziestolecia międzywojennego. → W świecie matematyki szczególne znaczenie miała szkoła lwowska, specjalizująca się w analizie funkcjonalnej, kierowana przez Stefana Banacha i Hugona Steinhausa. Lwowscy matematycy publikowali w piśmie ,,Studia Mathematika". → Trzech poznańskich matematyków: Marian Rajewski, Henryk Zygalski, Jerzy Różycki, słynęli w świecie kryptologii - to oni podczas II wojny światowej złamali szyfr Enigmy. → Międzynarodowym uznaniem w dziedzinie filozofii i logiki cieszyła się szkoła lwowsko-warszawska. → Ludwik Hirszfeld wprowadził oznaczenia grup krwi, za co nominowany był do Nagrody Nobla. ⇒ Okres dwudziestolecia wojennego przyniósł także wysyp prac związanych z polską kulturą i językiem. Do najwybitniejszych badaczy polskiej literatury należał Juliusz Kleiner. → W dziedzinie techniki zasłynęli polscy konstruktorzy samolotów: O Stanisław Rogalski, Stanisław Wigura i Jerzy Drzewiecki zaprojektowali serię samolotów sportowych RWD, o Zespół konstruktorów Jerzego Dąbrowskiego opracował projekt bombowca PZL 37 ,,Łoś".