Nowy układ sił i powstanie ONZ

Po II wojnie światowej nastąpiła znacząca zmiana w układzie sił na arenie międzynarodowej. Wzrosła światowa pozycja ZSRR, co doprowadziło do powstania układu dwubiegunowego z dwoma supermocarstwami: USA i ZSRR.

Jednym z najważniejszych efektów kształtowania powojennego świata było powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Oto kluczowe fakty dotyczące powstania tej organizacji:

1. ONZ miała zastąpić Ligę Narodów, która nie spełniła swojego zadania po I wojnie światowej.
2. Idea stworzenia ONZ pojawiła się w 1941 roku w Karcie atlantyckiej oraz w Deklaracji waszyngtońskiej z 1942 roku.
3. Za pomysłodawcę uznaje się prezydenta USA Franklina D. Roosevelta.
4. Konferencja założycielska ONZ rozpoczęła się 25 kwietnia 1945 roku w San Francisco, z udziałem 46 państw.
5. 26 czerwca 1945 roku uchwalono Kartę Narodów Zjednoczonych, której celem było utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
6. Oficjalnie ONZ zostało powołane do życia 24 października 1945 roku.

Highlight: Struktura ONZ:

• Na czele stoi sekretarz generalny, wybierany przez Zgromadzenie Ogólne na 5-letnią kadencję
• Głównym organem decyzyjnym jest Rada Bezpieczeństwa, składająca się ze stałych członków (USA, Francja, Wielka Brytania, ZSRR, Chiny) oraz członków rotacyjnych
• Siedziba ONZ znajduje się w Nowym Jorku

W tym okresie doszło również do wojny domowej w Grecji (1946-1949), która była konfliktem między komunistyczną Demokratyczną Armią Grecji (DSE) a wojskami podległymi rządowi. Konflikt zakończył się zwycięstwem sił wiernych królowi.

Okupacja Niemiec i procesy norymberskie

Powojenna odbudowa obejmowała również okupację i denazyfikację Niemiec oraz Austrii. Oba kraje zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, sowiecką, brytyjską i francuską. Podobny podział zastosowano w Berlinie i Wiedniu.

Jednym z najważniejszych elementów rozliczenia z nazistowską przeszłością były procesy norymberskie. Oto kluczowe informacje:

1. Główny proces rozpoczął się w listopadzie 1945 roku i trwał 10 miesięcy.
2. Oskarżono 22 najważniejszych nazistowskich zbrodniarzy.
3. W latach 1946-1949 odbyło się kolejnych 12 procesów.
4. Nazistowskie organizacje NSDAP, SS, SD i Gestapo uznano za zbrodnicze.

Highlight: Najważniejsze wyroki w procesie norymberskim:

• Kara śmierci: Julius Streicher, Hermann Göring, Joachim von Ribbentrop, Alfred Jodl, Ernest Kaltenbrunner, Hans Frank
• Kara pozbawienia wolności: Baldur von Schirach (przywódca Hitlerjugend)
• Uniewinnienie: Franz von Papen (polityk i dyplomata)

Odbyły się również procesy lekarzy (siedem wyroków śmierci, m.in. dla Karla Brandta) oraz przemysłowców (m.in. Friedrich Flick skazany na 7 lat).

Definition: Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze był sądem powołanym przez aliantów w celu osądzenia głównych zbrodniarzy nazistowskich po II wojnie światowej.

Doktryna Trumana, plan Marshalla i komunizm w Europie

W ramach kształtowania powojennego świata, Stany Zjednoczone podjęły działania mające na celu powstrzymanie rozprzestrzeniania się komunizmu i odbudowę gospodarczą Europy:

1. Doktryna Trumana (12 marca 1947 r.) - polityka udzielania finansowej, wojskowej i politycznej pomocy krajom zagrożonym komunizmem.

2. Plan Marshalla (czerwiec 1947 r.) - program pomocy gospodarczej dla Europy, oficjalnie nazwany Europejskim Planem Odbudowy.

Highlight: W ramach planu Marshalla:

• Utworzono w Paryżu Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej
• W programie wzięło udział 16 państw zachodnich
• Państwa bloku sowieckiego na żądanie Stalina musiały się wycofać; w zamian ZSRR zaoferował tzw. plan Mołotowa

Jednocześnie w Europie Wschodniej postępowało umacnianie się komunizmu:

• Komuniści przejęli władzę w bloku sowieckim w latach 1944-1948
• Stosowano tzw. "taktykę salami", czyli stopniowe, ale konsekwentne odsuwanie od władzy opozycji

Vocabulary: Taktyka salami - metoda stopniowego przejmowania władzy przez komunistów, polegająca na eliminowaniu przeciwników politycznych "plasterek po plasterku".

Powojenna odbudowa Polski i innych krajów Europy Wschodniej odbywała się pod silnym wpływem Związku Radzieckiego, co doprowadziło do powstania bloku komunistycznego i podziału Europy na dwa obozy.

Straty wojenne i konferencja w Poczdamie

Powojenna odbudowa świata rozpoczęła się od oszacowania ogromnych strat wojennych. W II wojnie światowej wzięło udział ponad 50 państw, a liczba ofiar przekroczyła 50 milionów ludzi. Europa poniosła najcięższe straty demograficzne i materialne.

Highlight: Najpoważniejsze skutki wojny to:

• Masowe straty wśród ludności cywilnej, w tym niemal całkowita zagłada europejskich Żydów
• Zniszczenie wielu miast i wysiedlenia ludności
• Straty kulturalne
• Kryzys gospodarczy
• Zniszczona infrastruktura
• Choroby i głód

Kluczowym wydarzeniem kształtującym powojenny ład była konferencja w Poczdamie, która odbyła się od 19 lipca do 2 sierpnia 1945 roku. Jej najważniejsze postanowienia to:

1. Okupacja Niemiec i Austrii
2. Zapobieganie odrodzeniu nazizmu w Niemczech
3. Wprowadzenie zasady 4D: demilitaryzacja, demokratyzacja, decentralizacja, denazyfikacja
4. Utrata części terytorium przez Niemcy na rzecz Polski (część Prus Wschodnich oraz ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej)
5. Przesiedlenie Niemców
6. Obarczenie Niemców winą za wywołanie wojny
7. Nałożenie na Niemcy obowiązku wypłaty reparacji wojennych i odszkodowań
8. Ukaranie nazistowskich zbrodniarzy

Definition: Reparacje wojenne to odszkodowania, które państwo przegrane w wojnie musi zapłacić zwycięzcom za poniesione straty.