Jak Stefan Batory został królem Polski?

Po ucieczce Henryka Walezego w 1574 roku, Rzeczpospolita stanęła przed koniecznością wyboru nowego władcy. Sytuacja była pilna ze względu na wewnętrzne spory i zagrożenie ze strony Tatarów. Jesienią 1575 roku zwołano sejm konwokacyjny, na którym rozważano kilku kandydatów, w tym cesarza Maksymiliana II, króla szwedzkiego, syna rosyjskiego cara oraz księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego.

Vocabulary: Sejm konwokacyjny - w I Rzeczypospolitej pierwszy sejm odbywający się w momencie nastania bezkrólewia, poprzedzający wolną elekcję.

Podwójna elekcja 1575 doprowadziła do kontrowersyjnej sytuacji. Prymas, opierając się wyłącznie na głosach senatu, ogłosił Batorego królem Polski. Wywołało to oburzenie szlachty, która nie chciała zaakceptować takiego lekceważenia zasad elekcji. W odpowiedzi obóz szlachecki zaproponował przekazanie tronu Annie Jagiellonce, siostrze Zygmunta Augusta, którą Batory miał poślubić.

Highlight: Małżeństwo Stefana Batorego z Anną Jagiellonką było kluczowym elementem jego drogi do tronu polskiego.

Ślub Batorego z Anną Jagiellonką odbył się wiosną 1576 roku, co umożliwiło jego koronację na króla Polski. To wydarzenie zakończyło okres bezkrólewia i rozpoczęło nowy rozdział w historii Rzeczypospolitej.

Definition: Pacta conventa - zobowiązania, które przyszły król musiał zaakceptować przed objęciem tronu.

Konflikt z Gdańskiem

Początek rządów Stefana Batorego został zdominowany przez konflikt z Gdańskiem, który miał swoje korzenie jeszcze w czasach Zygmunta Augusta. Spór dotyczył ograniczenia kompetencji rady miasta i zwiększenia uprawnień króla.

Highlight: Wojna z Gdańskiem była pierwszym poważnym wyzwaniem dla nowo koronowanego Stefana Batorego.

Gdańszczanie, którzy podczas elekcji popierali Maksymiliana II, odmówili uznania władzy Batorego. W odpowiedzi król zastosował wobec miasta dotkliwe restrykcje:

1. Sąd królewski skazał Gdańsk na karę infamii, pozbawiając go praw publicznych.
2. Nakazano prowadzenie bałtyckiego handlu Rzeczypospolitej przez konkurencyjny port w Elblągu.

W obliczu tych działań, Gdańsk zawarł sojusz z Danią dla obrony swoich interesów. Konflikt osiągnął punkt kulminacyjny w Bitwie pod Lubiszewem w 1577 roku, w której wojska gdańskie poniosły klęskę.

Example: Bitwa pod Lubiszewem była kluczowym momentem w konflikcie między Stefanem Batorym a Gdańskiem, demonstrując militarną przewagę króla.

Ostatecznie doszło do zawarcia porozumienia. Gdańsk zaakceptował władzę Batorego i musiał zapłacić kontrybucję. W zamian, po kilku latach, niekorzystne dla miasta prawa zostały zniesione.

Quote: "Konflikt z Gdańskiem 1576 pokazał determinację Stefana Batorego w umacnianiu swojej władzy oraz zdolność do osiągania kompromisów politycznych."

Piechota wybraniecka - innowacja militarna Batorego

Jedną z najważniejszych reform militarnych Stefana Batorego było powołanie piechoty wybranieckiej. Ta innowacyjna formacja wojskowa miała na celu wzmocnienie armii Rzeczypospolitej i uniezależnienie jej od niepewnego pospolitego ruszenia.

Kluczowe aspekty piechoty wybranieckiej:

1. Rekrutacja:

   • Żołnierze rekrutowani spośród chłopów z dóbr królewskich
   • Z każdych 20 łanów ziemi wybierano jednego żołnierza

2. Obowiązki i przywileje:

   • Regularne ćwiczenia wojskowe
   • Udział w wyprawach wojennych
   • Zwolnienie z pańszczyzny

3. Wsparcie społeczności:

   • Chłopi z pozostałych 19 łanów mieli obowiązek wyposażyć wybrańca
   • Dbanie o gospodarstwo wybrańca podczas jego służby

Highlight: Piechota wybraniecka stanowiła trzon nowoczesnej armii Stefana Batorego, przyczyniając się do jego sukcesów militarnych.