Artykuły henrykowskie i Pacta Conventa

Podczas pierwszej wolnej elekcji wprowadzono dwa kluczowe dokumenty, które miały ogromny wpływ na ustrój Rzeczypospolitej: Artykuły henrykowskie zasady ustrojowe oraz Pacta Conventa umowy królewskie szlacht.

Definition: Artykuły henrykowskie - zbiór najważniejszych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej, określających prawa i obowiązki króla oraz szlachty.

Artykuły henrykowskie zawierały następujące postanowienia:

1. Tron polski pozostawał elekcyjny.
2. Senat miał decydujący wpływ na politykę zagraniczną.
3. Król musiał uzyskać zgodę sejmu na nakładanie nowych podatków.
4. Król nie mógł tworzyć nowych urzędów bez zgody sejmu.
5. Gwarantowano wolność religijną.
6. Szlachta miała prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi (rokosz).

Definition: Pacta Conventa - indywidualna umowa zawierana przez szlachtę z królem, zawierająca osobiste obietnice królewskie.

Pacta Conventa stanowiły uzupełnienie Artykułów henrykowskich i zawierały zobowiązania konkretnego władcy wobec szlachty.

Panowanie Henryka Walezjusza trwało zaledwie 5 miesięcy. W czerwcu 1574 roku, dowiedziawszy się o ciężkim stanie zdrowia swojego brata, króla Francji, opuścił Polskę. Szlachta postawiła mu ultimatum:

Quote: "Władca miał wrócić do maja 1575 roku, w przeciwnym razie zagrożono mu detronizacją - pozbawieniem władzy królewskiej."

Gdy Henryk Walezjusz nie powrócił w wyznaczonym terminie, został pozbawiony tronu polskiego, co zapoczątkowało kolejne bezkrólewie i nową elekcję.

Proces elekcji i wybór Henryka Walezjusza

Proces wyboru nowego władcy Polski składał się z kilku kluczowych etapów. Pierwszym z nich był Sejm konwokacyjny, zwołany w styczniu 1573 roku. Podczas tego sejmu podjęto szereg istotnych decyzji:

Definition: Sejm konwokacyjny - zgromadzenie zwoływane przez prymasa w celu ustalenia zasad przeprowadzenia elekcji.

1. Ustalono czas, miejsce i sposób przeprowadzenia elekcji.
2. Wprowadzono zasadę elekcji viritim, umożliwiającą udział całej szlachty w wyborze króla.
3. Podjęto uchwałę w sprawie pokoju religijnego, gwarantującą wolność wyznania (akt konfederacji warszawskiej).

Następnie odbył się Sejm elekcyjny, podczas którego przeprowadzono głosowanie na wytypowanych kandydatów. Pierwsza wolna elekcja Polski 1573 miała miejsce w kwietniu i maju 1573 roku, gromadząc około 40 tysięcy szlachciców.

Highlight: Na władcę wybrano Henryka Walezjusza, którego poparła Anna Jagiellonka.

Ostatnim etapem był sejm koronacyjny, który odbywał się w Krakowie w katedrze wawelskiej. To wydarzenie oficjalnie kończyło okres bezkrólewia i wprowadzało nowego władcę na tron Polski.