Sytuacja na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku

Rosja pod rządami Mikołaja I stanowiła jedno z najpotężniejszych mocarstw europejskich, jednak borykała się z poważnym kryzysem wewnętrznym. System samodzierżawia, czyli absolutnej władzy cara, prowadził do stagnacji gospodarczej i społecznej. Car wykorzystywał tajną policję i cenzurę do tłumienia wszelkich przejawów liberalizmu, a przeciwników politycznych zsyłał na Syberię.

Definicja: Odwilż posewastopolska - okres reform w Rosji po klęsce w wojnie krymskiej, zapoczątkowany przez cara Aleksandra II w celu modernizacji państwa.

Manifestacje patriotyczne w Królestwie Polskim rozpoczęły się jako pokojowe demonstracje, ale stopniowo przerodziły się w bardziej radykalne wystąpienia. Władze carskie początkowo szły na ustępstwa - utworzono Delegację Miejską w Warszawie, zezwolono na działalność Towarzystwa Rolniczego pod kierownictwem Andrzeja Zamoyskiego. Jednak narastające napięcie społeczne doprowadziło do wprowadzenia stanu wojennego.

Reformy Aleksandra Wielopolskiego, choć znaczące (utworzenie Szkoły Głównej w Warszawie, równouprawnienie Żydów, oczynszowanie chłopów), nie zaspokoiły aspiracji narodowych Polaków. Społeczeństwo podzieliło się na dwa obozy: umiarkowanych "białych" i radykalnych "czerwonych", którzy dążyli do powstania zbrojnego.

Powstanie Styczniowe i jego następstwa

Branka - przymusowy pobór do wojska rosyjskiego - stała się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego. Wielopolski zastosował brankę imienną, kierując do wojska przede wszystkim młodych konspiratorów, co przyspieszyło wybuch walk w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku.

Highlight: Powstanie styczniowe było największym polskim powstaniem narodowym, w którym przez cały okres walk wzięło udział około 100 tysięcy powstańców.

Powstanie charakteryzowało się działaniami partyzanckimi - małe oddziały powstańcze atakowały z zaskoczenia liczniejsze siły rosyjskie. Mimo początkowych sukcesów, dysproporcja sił była zbyt duża - przeciwko maksymalnie 30 tysiącom powstańców walczyło około 300 tysięcy żołnierzy rosyjskich.

Szczególnie istotna była kwestia chłopska - Tymczasowy Rząd Narodowy wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów, jednak car Aleksander II zniwelował jego znaczenie, wydając własny ukaz uwłaszczeniowy w 1864 roku. Czy polska ludność wspierała powstańców styczniowych? Postawy były zróżnicowane - część chłopów aktywnie walczyła w powstaniu, inni zachowywali bierność lub współpracowali z władzami carskimi.

Upadek powstania i represje

Ostatnim dyktatorem powstania był Romuald Traugutt, który próbował reorganizować siły powstańcze i zabiegał o pomoc zagraniczną. Jednak mocarstwa europejskie, mimo sympatii dla sprawy polskiej, ograniczyły się jedynie do protestów dyplomatycznych.

Przykład: Represje po powstaniu obejmowały: konfiskaty majątków, zsyłki na Sybir, likwidację autonomii Królestwa Polskiego, rusyfikację administracji i szkolnictwa.

Rewolucja 1905 w Rosji i na ziemiach polskich była kolejnym momentem przełomowym. Przyniosła pewne złagodzenie polityki rusyfikacyjnej i drobne ustępstwa w dziedzinie oświaty i kultury, jednak nie zmieniła zasadniczo położenia Polaków pod zaborem rosyjskim.

Skutki rewolucji 1905 na ziemiach polskich obejmowały częściową liberalizację życia społecznego i kulturalnego oraz wzrost świadomości narodowej wśród chłopów i robotników. Jednak główne postulaty niepodległościowe pozostały niespełnione aż do wybuchu I wojny światowej.

Przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich

Ziemie polskie w drugiej połowie XIX wieku przechodziły intensywny proces industrializacji, szczególnie w Królestwie Polskim. Rozwijał się przemysł włókienniczy, górnictwo i hutnictwo. Jednocześnie postępowały przemiany społeczne - formowała się klasa robotnicza i inteligencja.

Vocabulary: Rusyfikacja - polityka władz carskich zmierzająca do wynarodowienia Polaków poprzez narzucanie języka i kultury rosyjskiej.

Polska na przełomie 19 i 20 wieku charakteryzowała się znacznym zróżnicowaniem rozwoju gospodarczego w poszczególnych zaborach. Najbardziej rozwinięte gospodarczo było Królestwo Polskie i Wielkopolska, podczas gdy Galicja pozostawała regionem zacofanym i ubogim.

Mimo represji i rusyfikacji, rozwijało się tajne nauczanie i działalność kulturalna. Powstały nowe formy oporu społecznego, takie jak praca organiczna i praca u podstaw, które miały na celu wzmocnienie polskości poprzez rozwój gospodarczy i oświatę.

Sytuacja Polaków pod zaborami po powstaniu styczniowym

Po klęsce powstania styczniowego sytuacja Polaków znacząco się pogorszyła, szczególnie w zaborze rosyjskim. Aleksander II zlikwidował autonomię Królestwa Polskiego, wprowadzając podział na gubernie i zmieniając nazwę na Kraj Nadwiślański. Wprowadzono bezwzględną rusyfikację - język rosyjski stał się obowiązkowy w szkołach, urzędach i sądach. Zamknięto Szkołę Główną w Warszawie, wprowadzono cenzurę prasy i liczne represje.

Definicja: Rusyfikacja - proces narzucania języka rosyjskiego i kultury rosyjskiej na podbitych terenach w celu wynarodowienia miejscowej ludności.

W zaborze pruskim prowadzono intensywną germanizację. Usunięto język polski ze szkół i urzędów, wprowadzono kulturkampf mający podporządkować Kościół państwu. W 1885 roku rozpoczęto rugi pruskie - masowe wysiedlenia Polaków nieposiadających obywatelstwa pruskiego. Powołano też Komisję Kolonizacyjną mającą wykupywać polskie majątki.

Najlepsza sytuacja panowała w zaborze austriackim, gdzie Galicja otrzymała autonomię. We Lwowie działał Sejm Krajowy, język polski był językiem urzędowym, a namiestnikiem zawsze mianowano Polaka. Galicja stała się schronieniem dla Polaków z pozostałych zaborów.

Obrona polskości i rozwój gospodarczy

Polacy podejmowali różne formy oporu przeciw germanizacji. Symbolem stał się Michał Drzymała, który zamieszkał w wozie cyrkowym, gdy odmówiono mu pozwolenia na budowę domu. Wielki oddźwięk miał też strajk dzieci we Wrześni w 1901 roku, protestujących przeciw nauczaniu religii po niemiecku.

Przykład: Hasło "Swój do swojego po swoje" zachęcało Polaków do wspierania polskiej przedsiębiorczości i kupowania polskich produktów jako przejaw patriotyzmu.

W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich postępowała industrializacja i urbanizacja. W Królestwie Polskim rozwinął się przemysł włókienniczy (Łódź), metalowy i hutniczy. Galicja pozostała słabiej uprzemysłowiona, z wyjątkiem wydobycia ropy naftowej. Najbardziej rozwinięty przemysłowo był Górny Śląsk w zaborze pruskim.

Przemiany społeczne i rozwój świadomości narodowej

Wraz z rozwojem przemysłu pojawiły się nowe grupy społeczne: burżuazja, robotnicy i inteligencja. Burżuazja inwestowała w przemysł i bankowość, robotnicy pracowali w fabrykach w trudnych warunkach, a inteligencja, wywodząca się głównie ze zubożałej szlachty, pełniła rolę elit kulturalnych.

Highlight: W XIX wieku ukształtowała się nowoczesna świadomość narodowa Polaków, oparta na wspólnocie języka, kultury, historii i religii katolickiej.

W warunkach braku państwa szczególną rolę w zachowaniu polskości odgrywała rodzina, zwłaszcza kobiety wychowujące dzieci. Ważną rolę pełnił też Kościół katolicki, którego prześladowania przez zaborców wzmacniały jego związek z polskością.

Powstanie masowych ruchów politycznych

Pod koniec XIX wieku na ziemiach polskich zaczęły powstawać nowoczesne partie polityczne. W Galicji ukształtował się ruch ludowy, którego pionierem był Stanisław Stojałowski. W 1895 roku powstało Stronnictwo Ludowe (później PSL), reprezentujące interesy chłopów.

Definicja: Ruch ludowy - nurt polityczny reprezentujący interesy chłopów, dążący do poprawy ich sytuacji ekonomicznej i społecznej.

Równolegle rozwijał się ruch socjalistyczny, związany z klasą robotniczą. Pierwszą polską partią socjalistyczną był Proletariat założony przez Ludwika Waryńskiego w 1882 roku. Socjaliści organizowali kasy oporu i koła rewolucyjne, walcząc o prawa robotników.

Rozwój Ruchów Politycznych i Rewolucja 1905 na Ziemiach Polskich

Ziemie polskie na przełomie 19 i 20 wieku charakteryzowały się intensywnym rozwojem ruchów politycznych w warunkach braku własnej państwowości. Polski ruch robotniczy podzielił się na dwa główne nurty - niepodległościowy i marksistowski, co fundamentalnie wpłynęło na późniejsze wydarzenia historyczne.

Definicja: Polska Partia Socjalistyczna $PPS$ - najważniejsza partia nurtu niepodległościowego, założona w 1882 roku, łącząca postulaty społeczne z dążeniem do odzyskania niepodległości.

Nurt niepodległościowy, reprezentowany przez PPS, skupiał działaczy takich jak Józef Piłsudski i Stanisław Wojciechowski. W 1904 roku utworzono Organizację Bojową PPS, która prowadziła akcje zbrojne przeciwko rosyjskim instytucjom. Działalność ta doprowadziła do wewnętrznego podziału partii na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną. W zaborze austriackim działała legalnie PPSD pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego.

Ważne: Nurt marksistowski, reprezentowany przez SDKPiL, odrzucał walkę o niepodległość, uznając, że ziemie polskie są nieodwracalnie związane ekonomicznie z zaborcami.

Narodowa Demokracja i Rewolucja 1905

Równolegle do ruchów socjalistycznych rozwijał się ruch narodowodemokratyczny. Liga Polska, założona przez Zygmunta Miłkowskiego w 1887 roku, przekształciła się pod wpływem Romana Dmowskiego w Ligę Narodową, a następnie w Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe.

Przykład: Rewolucja 1905 rozpoczęła się w Petersburgu od "krwawej niedzieli", gdy wojsko carskie otworzyło ogień do pokojowej demonstracji robotników. Wydarzenia te zapoczątkowały falę strajków i protestów w całym Imperium Rosyjskim.

Manifestacje patriotyczne i strajki robotnicze w Królestwie Polskim były bezpośrednią odpowiedzią na wydarzenia w Rosji. Branka (przymusowy pobór do wojska) i represje carskie tylko wzmocniły opór społeczeństwa polskiego. Rewolucja 1905 roku miała ogromny wpływ na rozwój świadomości narodowej i klasowej Polaków.

Skutki rewolucji 1905 na ziemiach polskich obejmowały częściową liberalizację polityki carskiej, rozwój polskiego szkolnictwa i wzrost aktywności politycznej społeczeństwa.