Polacy i ziemie polskie w 2. połowie XIX i na początku XX wieku

Alternatywny zapis:

cel unowocześnienie gospodarki, podniesienie poziomu rolnictwa i rozwój oświaty wśród chłopów. • MANIFESTACJE PATRIOTYCZNE W zaborze rosyjskim i Królestwie Polskim studenci, niżsi urzędnicy czy polscy oficerowie służący w armii rosyjskiej zaczęli tworzyć tajne organizacje. Początkowo ich uczestnicy uczyli się chociażby historii Polski, lecz później stopniowo zaczęli się przygotowywać do nowego powstania. Głównym ośrodkiem ruchu narodowego była Warszawa. Członkowie kółek patriotycznych dwukrotnie zorganizowali tam pokojowe manifestacje. Zdarzało się, że podczas manifestacji dochodziło do aresztowań, czy nawet publicznych zabójstw protestujących. W obawie przed radykalizacją nastrojów społecznych władze w lutym 1861 r. zgodziły się utworzyć przedstawicielstwo warszawskiej ludności - Delegację Miejską, która powstała z inicjatywy Leopolda Kronenberga oraz organizowała obywatelską straż strzegącą porządku. • REFORMY WIELOPOLSKIEGO ● @kaniem listopadowym. Jednakże, Pod wrażeniem kolejnych manifestacji, Aleksander II zgodził się na pewne ustępstwa. Opracowanie projektu reform powierzył Aleksandrowi Wielopolskiemu. Wielopolski postanowił wywalczyć gwarancje rozwoju polskiego szkolnictwa, a następnie stopniowo ubiegać się o przywrócenie Królestwu praw, które obowiązywały przed bojąc się o doprowadzenie swoimi pomysłami do wybuchu kolejnego powstania, dążył do zlikwidowania ośrodków patriotycznych. W 1861 r. doprowadził do rozwiązania Delegacji Miejskiej Warszawy i Towarzystwa Patriotycznego. To doprowadziło do kolejnych manifestacji. Wyrazem nastrojów społecznych stała się żałoba narodowa, która była pretekstem do fajnych manifestacji patriotycznych. STAN WOJENNY I SPÓŹNIONE REFORMY WIELOPOLSKIEGO Aby zapobiec kolejnym manifestacjom, władze carskie ogłosiły w 1861 r. stan wojenny w Królestwie Polskim i na Litwie. Wiązały się z tym zakaz urządzania zgromadzeń publicznych, noszenia żałoby narodowej oraz godzina policyjna. Powszechne oburzenie wywołało chociażby wypędzenie z katedry wiernych podczas patriotycznego nabożeństwa. Kościoły zostały zamknięte, co spowodowało wściekłość władz rosyjskich. W warunkach nieustannej wrogości Wielopolski uzyskał plenie na odrębny rząd dla Królestwa Polskiego oraz na polski samorząd w miastach i na prowincji. Wprowadził nową ustawę o szkolnictwie, a jednym z większych jego sukcesów było utworzenie w 1862 r. warszawskiej Szkoły Głównej. Doprowadził również do równouprawnienia Żydów i zastąpienia pańszczyzny czynszem. BIALI I CZERWONI Polityka rosyjskich władz sprawiała, ze coraz mniej osób stawało po stronie ugody z carem. W środowiskach aktywnych zachodziły spory o dalsze kierunki działań. Powstały dwa ugrupowania. Na czele białych stał m. in. Andrzej Zamoyski i Leopold Kronenberg. Uważali oni, że należy dalszymi pokojowymi manifestacjami wymuszać na władzach rosyjskich kolejne ustępstwa. Druga grupa skupiała tzw. radykalnych patriotów, których nazywano czerwonymi. Oni domagali się rozpoczęcia szybkiej walki o niepodległość, uważali, że powstanie musi się łączyć z uwłaszczeniem chłopów. Czerwoni dysponowali rozbudowaną konspiracją, a ich działaniami kierował Komitet Centralny Narodowy, planując powstanie na wiosnę 1863 r. ● 2. Powstanie styczniowe • BRANKA I WYBUCH POWSTANIA Od upadku powstania listopadowego Polacy byli siłą zaciągani do armii rosyjskiej. Dotychczas branka odbywała się na zasadzie losowania określonej liczby rekrutów spośród wszystkich mężczyzn uznanych za zdolnych do służby wojskowej. Wielopolski natomiast zastapił ją branką imienną. W ten sposób do wojska mieli trafić określeni, wyznaczeni ludzie podejrzani o spiskowanie niepodległości. W tej sytuacji czerwoni przyspieszyli wybuch powstania. Miało ono rozpocząć się w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. Jednocześnie Komitet Centralny Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wygłosit manifest wzywający Polaków do walki. Ogłosił także dekret o uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Polskim i o przyznaniu ziemi bezrolnym chłopom, którzy wezmą udział w walkach. Później dołączyli się również biali. Wybuch powstania oznaczał klęske Wielopolskiego, który w 1863 r. wyjechał za granicę. • PRZEBIEG POWSTANIA Nie wszystkie oddziały powstańcze zdążyły się zebrać, do wielu nie dotarli dowódcy. Z tego względu nie można było zrealizować przygotowanego planu. Atakowano wroga na własną rękę - każdy oddział z osobna. Większość walk zakończyła się niepowodzeniem, a w lutym 1863 r. do powstania dołączyła Litwa. Stworzenie jednolitego dowództwa również zakończyło się klęską. Ludwik Mierosławski, który miał zostać dyktatorem powstania objął dowództwo jednego z oddziałów, ale prędko został pokonany. Porażką zakończyły się również działania kolejnego dyktatora - Mariana Langiewicza. W ciągu kilkunastu miesięcy stoczono ponad 1200 bitew i potyczek, a największe natężenie walk przypadło na okres od maja do sierpnia 1863 r. Oddziały powstańcze działałty z zaskoczenia i dobrze wykorzystywały znajomość terenu, jednak powstańcy nie byli w stanie pokonać armii rosyjskiej. • POWSTANIE A SPRAWA CHŁOPSKA Chłopi do powstania odnosili się różnie. Na niektórych terenach chłopi zasilali szeregi powstańcze, a na innych współpracowali z władzami rosyjskimi. Żeby zniechęcić chłopów do udział w powstaniu Aleksander II wydał w 1864 r. dekret o uwłaszczeniu na ziemiach Królestwa Polskiego. • SIŁY WALCZĄCYCH STRON Regularna armia polska nie istniała. Rosjanie natomiast na terenie Królestwa Polskiego utrzymywali ponad 100tys. żołnierzy i 200 oddziałów. Siły powstańcze w wybuchu walk miały zaledwie 6tys., z ktorych tylko część była uzbrojona w broń palną. Łącznie przez całe powstanie przewinęło się około 100tys. ludzi, lecz nawet w chwilach największej mobilizacji siły powstańcze nie przekraczały 30tys., podczas gdy u Rosji armia liczyła 10 razy więcej. • NADZIEJE NA POMOC Wobec braku szans na odniesienie zwycięstwa władze powstańcze zabiegały o wsparcie ze strony mocarstw europejskich. Powstańcza dyplomacja podkreślała, że ograniczanie swobód narodowych w Królestwie Polskim jest niezgodne z postanowieniami kongresu wiedeńskiego. Starała się również, aby Wielka Brytania i Francja uznały Polaków za @kaasjawitek państwa. Rząd Narodowy liczył na to, że wtedy te mocarstwa podejmą się interwencji dyplomatycznej w Petersburgu. suwerennego W lutym 1863 r. Prusy i Rosja zawarły umowę, na której podstawie oddziały rosyjskie mogły przekraczać granicę pruską, aby gonić powstańców. Walka powstańców cieszyła się dużą sympatią w Wielkiej Brytanii i Francji. Rządy tych państw wraz z Austrią złożyły w Petersburgu noty dyplomatyczne. Rosja jednak je odrzuciła, a mocarstwa nie były skłonne zaryzykować w obronie Polaków konfliktu z Petersburgiem. • DŁAWIENIE POWSTANIA Po wybuchu powstania władze rosyjskie wzmogły represje wobec Polaków. Na czele administracji i armii w Królestwie Polskim stanęli zwolennicy brutalnego tłumienia powstania. Na Litwie taką rolę odgrywał gubernator Michaił Murawiow. Palono dwory szlacheckie, stosowano rewizje domowe i aresztowania, wobec podejrzanych stosowano tortury w śledztwie, a wieku schwytanych wieszano lub rozstrzeliwano. Wielu innych trafiało do więzień, których sprawy rozstrzygała komisja śledcza działająca w X pawilonie Cytadeli warszawskiej. • DYKTATURA TRAUGUTTA I KONIEC POWSTANIA Jesienią 1863 r. powstanie dogasło. W październiku 1863 r. posadę dyktatora przejął gen. Romuald Traugutt. Postanowił on na nowo skompletować powstańcze siły zbrojne. Żeby przyciągnąć chłopów do powstania nakazał wydać dekret o uwłaszczeniu. Miał on nadzieję na pomoc francuską. Wiosną 1864 r. Rosjanie rozbijali oddziały powstańcze. Te, które uniknęły klęski cofały się do Galicji. W kwietniu 1864 r. Traugutt i jego czterej ostatni współpracownicy zostali aresztowani. Pojedyncze oddziały walczyły do końca, najdłużej walczył dowodzony przez Stanisława Brzóskę. • PO KLĘSCE Po upadku powstania Aleksander II zlikwidował administrację Królestwa Polskiego i wprowadził podział administracyjny na gubernie. Nazwę ,,Królestwo Polskie" zamieniono na Kraj Nadwiślański. Stan wojenny utrzymywał się nadal przez najbliższe pięćdziesiąt lat. Sądy wydawały surowe wyroki, kościół katolicki również nie obszedł się bez kary. Konfiskowano majątki oraz zakazywano Polakom nabywania majątków ziemskich. 3. Sytuacja Polaków w zaborach: rosyjskim, pruskim i austriackim ZABÓR ROSYJSKI PO POWSTANIU STYCZNIOWYM W najgorszym położeniu byli Polacy z zaboru rosyjskiego. Po upadku powstania władze rosyjskie przeszły do bezwzględnej rusyfikacji ziem polskich. Najwyższą władzę w kraju Nadwiślańskim sprawował generat-gubernator warszawski. Więźniów w osadzano w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej, język rosyjski obowiązywał w szkolnictwie, administracji i sądownictwie. Zamknięto Szkołę Główną, wkroczyła cenzura prasy i represje. Kościołowi katolickiemu odbierano majątki, kasowano zakony, utrudniano zakładanie nowych parafii. Na Ziemiach Zabranych język polski całkowicie usunięto z życia publicznego. Wiele miast pozbawiono praw miejskich. Również zaczęto miasta polskie upodabniać do tych rosyjskich. GERMANIZACJA W ZABORZE PRUSKIM Ludność posługująca się językiem polskim zasiedlała różne części Rzeszy Niemieckiej: Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie, Górny Śląsk, Warmię i Mazury. Najpierw usunięto język polski ze szkół, urzędów i sądownictwa, tylko religia w szkołach mogła być prowadzona w języku ojczystym. W latach 70. XIX stulecia Polacy odczuli również skutki kulturkampfu. Była to próba podporządkowania przez władze niemieckie. Zmierzano do całkowitego podporządkowania kościoła państwu. Walka z polskością nasilała się w połowie lat 80., kiedy nastąpił odpływ niemieckiej ludności z rolniczych terenów Wielkopolski, Pomorza i Mazur do uprzemysłowionych zachodnich terenów Niemiec. W 1885 r. rząd wydał nakaz wydalenia poza granice Niemiec Polaków, którzy nie posiadali obywatelstwa pruskiego. W ramach tzw. rugów pruskich wydalano tysiące Polaków. W 1886 r. władze powołały do życia Komisję Kolonizacyjną. Działaniom germanizacyjnym we wschodnich prowincjach państwa służyła założona w 1894 r. nacjonalistyczna organizacja - Związek Wspierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich, potocznie nazywany Hakatą. W 1908 r. parlament niemiecki uchwalił ustawę, która nakazywała prowadzenie wszystkich obrad w języku niemieckim. • DZIAŁANIA W OBRONIE POLSKOŚCI Działalność Komisji Kolonizacyjnej nie przynosiła oczekiwanych skutków, dlatego władze wprowadziły możliwość przymusowego wykupu polskich majątków, a także administracyjne utrudnienia w zakładaniu nowych gospodarstw rolnych. Zgody na zbudowanie domu nie uzyskał wielkopolski chłop Michał Drzymała. Zamieszkał w starym wozie cyrkowym, który codziennie przesuwał, aby władze nie uznały go za dom. Symbolem oporu przeciw germanizacji stał się strajk dzieci z Wrześni w 1901 r. W Wielkopolsce i na Pomorzu powstało wiele organizacji ekonomicznych i społecznych. Podtrzymywały one polskość i wspomagały działalność gospodarczą Polaków. Patronat nad tymi działaniami sprawowały polskie ziemiaństwo - szczególnie zasłużony był Maksymilian Jackowski oraz duchowieństwo. Propagowane hasło „Swój do swojego po swoje" zachęcało do kupowania polskich produktów jako przejaw patriotyzmu. Ostoją pozostawał Kościół katolicki, który był instytucją ponadzaborową. • POLACY NA POMORZU, ŚLĄSKU, WARMII I MAZURACH Działania podejmowane w celu pobudzenia polskiej świadomości mości narodowej nie zawsze przynosiły pożądany skutek. Na Górnym Śląsku Polacy dopiero po jakimś czasie zaczęli popierać polskich kandydatów w wyborach parlamentarnych. Polskość propagowali tam np. Karol Miarka, a także Wojciech Korfanty. Do krzewicieli na terenach Mazur i Warmii należeli Krzysztof Mrongowiusz oraz Gustaw Gizewiusz. • ZABÓR AUSTRIACKI W LATACH 1861-1914 Największym zakresem swobód mogli cieszyć się Polacy w zaborze austriackim. Przeprowadzono tam reformy ustrojowe, dzięki czemu Galicja otrzymała status autonomicznego kraju koronnego. We Lwowie, stolicy Galicji zaczął działać parlament - Sejm Krajowy. Wyborców podzielono między 3 kurie, uprzywilejowaną pozycję mieli ziemianie. Pod bezpośrednim nadzorem władz centralnych w Wiedniu pozostawały administracja, szkolnictwo średnie czy sądownictwo. Cesarza reprezentował w pozycji namiestnik, którym każdorazowo mianowano Polaka. Władze centralne odstąpiły od germanizacji, język polski stał się urzędowym. Galicja stała się w pewnym sensie schronieniem dla Polaków uciekających z dwóch pozostałych zaborów. grupa wyborców wyodrębniona na podstawie dochodu, wykształcenia lub wykonywanego KURIA - zawodu • NAPIĘCIA SPOŁECZNE I KONFLIKTY NARODOŚCIOWE W GALCIJI Zmian politycznych domagali się również Ukraińcy, stanowiący ponad 40% ludności Galicji. Postulowali oni demokratyzację ordynacji wyborczej do Sejmu Krajowego, zwiększenie liczby szkół z językiem ukraińskim, w tym utworzenie ukraińskiego uniwersytetu. Radykałowie żądali podziału Galicji na 2 części - polską z Krakowem i ukraińską ze Lwowem. Narastający konflikt ukraińsko-polski przybierał często ostre formy. Mniejszość żydowska, liczna w Galicji, zamieszkiwała miasta i miasteczka. Była to ludność zajmująca się przede wszystkim drobnym handlem. Na co dzień Żydzi posługiwali się językiem jidysz. JIDYSZ - język Żydów żyjących w Europie Środkowej, powstały z połączenia elementów niemieckich, hebrajskich i słowiańskich, zapisywany alfabetem hebrajskim lub łacińskim ROZWÓJ GOSPODARCZY ZIEM POLSKICH POD TRZEMA ZABORAMI W 2. połowie XX wieku na ziemiach polskich postępowały urbanizacja i industrializacja. Podstawę kształtowania się stosunków kapitalistycznych oraz rozwoju miast stworzyły reformy uwłaszczeniowe. Na rozwój ośrodków miejsko-przemysłowych wpływała też polityka gospodarcza władz zaborczych. W Królestwie Polskim przykładem takich zależności była Łódź, centrum przemysłu włókienniczego. W 1851 r. Mikołaj I zniósł granicę celną z Rosją. Kongresówka była jedną z najlepiej uprzemysłowionych części Cesarstwa Rosyjskiego. Rozwijał się tu przemysł metalowy, hutniczy i włókienniczy, zbudowano ponad 1,5tys. linii kolejowych. Do najważniejszych ośrodków poza Łodzią należały Zagłębie Dąbrowskie i Staropolskie. W Galicji rozpoczęła się eksploatacja miejscowych złóż ropy. Poza Zagłębiem Chrzanowskim oraz kopalniami soli w Wieliczce i Bochni nie rozwijał się na tych terenach przemysł. Wchodzący w skład Austrii Śląsk Cieszyński, ze swoimi hutami i kopalniami węgla kamiennego, należał do najbardziej rozwiniętych obszarów monarchii austro-węgierskiej. Wielkopolska - pełniła funkcję rolniczego zaplecza uprzemysłowionych regionów Niemiec. Gospodarka rolna stała się tu najwyższa spośród zaborców. Wykorzystywano tu maszyny, nawozy sztuczne, pogłowie bydła było wysokie i rozwinął się ruch spółdzielczy. Najbardziej uprzemysłowionym obszarem był Górny Śląsk - ośrodek szybko rozwijającego się hutnictwa. • PRZEMIANY SPOŁECZNE W TRZECH ZABORACH Wraz z procesem industrializacji we wszystkich trzech zaborach pojawiły się nowe grupy społeczne. Pierwszą z nich była burżuazja, która inwestowała swoje pieniądze np. w bankowość, kopalnie i kolej. Wznosili okazałe pałace, kupowali majątki ziemskie. Polska burżuazja wywodziła się w dużej mierze z dawnego bogatego mieszczaństwa i szlachty, lecz niektórzy wywodzili się spośród lokalnych Żydów, tak jak Leopold Kronenberg. z rozwojem przemysłu związane były narodziny polskiej klasy robotniczej. Kolejną grupą była inteligencja, która w większości wywodziła się z rodzin szlacheckich. Pozostali to ziemianie, którzy byli właścicielami folwarków, większości wywodzili się ze szlachty, jednak coraz częściej w tej grupie pojawiali się bogaci mieszczanie. 4. Masowe ruchy polityczne na ziemiach polskich • POZYTYWIZM WARSZAWSKI I KONSERWATYŚCI W ZABORZE ROSYJSKIM Po klęsce powstania styczniowego upadły nadzieje na odzyskanie niepodległości. W takich warunkach ukształtował się w zaborze rosyjskim pozytywizm. Głosili go głównie zaangażowani społecznie warszawscy inteligenci, którzy programowo rezygnowali z działaności politycznej. Pozytywiści odwołując się do koncepcji pracy organicznej, opowiadali się za harmonijną współpracą wszystkich grup społecznych. Czołowi polscy pisarze tego okresu - Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa - propagowali ideały pozytywistyczne w swoich książkach i na łamach pracy. Niestety ich wysiłki przynosiły znikome rezultaty. Niewiele również osiągneli konserwatyści, którzy liczyli na stopniowe złagodzenie polityki antypolskiej w zaborze rosyjskim. SPORY POLITYCZNE W GALICJI Przez pierwszych dwadzieścia lat funkcjonowania autonomii w Galicji ścierały się tak dwa główne ugrupowania: liberałowie i konserwatyści. Ci pierwsi chcieli uzyskania przez Polaków takiej samej pozycji w monarchii habsburskiej, jaką mieli Węgrzy. Takiej działaności przeciwni byli krakowscy konserwatyści. Przestrzegali oni przed wybuchem kolejnego powstania. Wśród polityków ugodowych popularne stało się hasło trójlojalizmu, czyli porzucenia walki o niepodległość i rozwijania współpracy z władzami zaborczymi. • FORMOWANIE SIĘ NOWOCZESNEJ ŚWIADOMOŚCI NARODOWEJ POLAKÓW W XIX wieku zaczęła się formować wśród Polaków nowoczesna świadomość narodowa. Upadek państwa postawił przed Polakami nowe wyzwania: jak zachować własną tożsamość i przetrwać jako naród bez wsparcia instytucji państwa. Dobrze obrazują to słowa Mazurka Dąbrowskiego autorstwa Józefa Wybickiego. Ważnym wyzwaniem stało się pozyskanie obojętnych dotąd mas chłopskich dla sprawy narodowej. Tradycyjnie ośrodkami polskiej kultury były dwory szlacheckie. Ważną rolę odgrywały polska szkoła i nauczyciele, a tam gdzie zaborca nie pozwalał nauczać w języku polskim - edukacja pozaszkolna. Obowiązek wychowania nowych pokoleń świadomych Polaków spadł na rodziny, zwłaszcza na kobiety, zajmujące się tradycyjnie wychowaniem dzieci. Do wzrostu poczucia odrębności narodowej przyczyniały się w Prusach i Rosji prześladowania Kościoła katolickiego, ponieważ polskość zaczęto kojarzyć z katolicyzmem. W warunkach braku państwa, nasilonej germanizacji i rusyfikacji oraz w związku z zamieszkiwaniem na terytoriach mieszanych etnicznie i religijnie upowszechniło się wśród Polaków przekonanie, że naród polski stanowi wspólnotę ludzi mających wspólnych przodków, własny język, obyczaje i historię oraz wyznających głównie katolicyzm. WPŁYW PRZEMIAN SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH NA POWSTANIE NOWYCH RUCHÓW POLITYCZNYCH Od końca lat 80. XX wieku na ziemiach polskich zaczęły kształtować się nowoczesne partie polityczne. Przyczyniły się do tego procesy industrializacji karbanizacji. W ich wyniku doszło do powstania nowych klas społecznych oraz olbrzymich różnic w poziomie życia. Po wkroczeniu nowego pokolenia, które nie pamiętało powstania styczniowego ani brutalnych represji, dotychczasowe organizacje zaczęły działać wśród nielicznych grup, więc straciły na znaczeniu. Zyskały natomiast pod tym względem ruchy odwołujące się do szerokich rzesz społeczeństwa. RUCH LUDOWY Już w latach 70. XX wieku zaczęły kształtować się partie ludowe (chłopskie). Ten proces rozpoczął się w Galicji, a sprzyjała mu autonomia i swoboda organizowania ugrupowań politycznych, a z drugiej strony napięcia społeczne występujące między chłopami. Pionierem ruchu chłopskiego w Galicji był Stanisław Stojałowski. Polską świadomość narodową na wsi starali się również rozbudzić Bolesław i Maria Wysłouchowie. W 1895 r. na zjeździe chłopskim powstała pierwsza na ziemiach polskich partia chłopska pod nazwą Stronnictwo Ludowe, przekształcona później w Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Jednym z jego liderów stał się Wincenty Wios. W 1913 r. doszło do rozłamu PSL. Cześć działaczy z Wincentym Wiosem funkcjonowała jako PSL-Piast, a bardziej radykalni jako PSL-Lewica. • POCZĄTKI RUCHU SOCJALISTYCZNEGO Powstanie partii socjalistycznych wiązało się ścisłe z urbanizacją i industrializacją, a co za tym idzie - z pojawieniem się klasy robotniczej. Ci którzy mieli szczęście i znaleźli pracę w fabrykach, musieli się godzić na niskie płace i trudną sytuację bytową. DWA NURTY W POLSKIM RUCHU SOCJALISTYCZNYM Pierwszą polską marksistowską partią polityczną była Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariał, założona w 1882 r. przez Ludwika Waryńskiego. Działacze Proletariatu organizowali wśród robotników kasy oporu i koła rewolucyjne. Na ziemiach polskich ruch robotniczy rozwijał się w specyficznej sytuacji - wśród Polaków pozbawionych własnej państwowości. Pojawiło się pytanie, czy walkę klasową należy łączyć z wysiłkami na rzecz odzyskania niepodległości? Ta kwestia stała się podstawą podziału polskiego ruchu robotniczego na dwa nurty - niepodległościowy i marksistowski. Pierwszy z nich reprezentowała Polska Partia Socjalistyczna (PPS), założona w 1882 r. z inicjatywy zjazdu polskich socjalistów w Paryżu, wśród nich Bolesława Limanowskiego. Z czasem część działaczy partii, np. Józef Piłsudski oraz Stanisław Wojciechowski zaczęła koncentrować się głównie na działaności niepodległościowej. Z ich inicjatywy w 1904 r. powołano Organizację Bojową, która przygotowywała napady na rosyjskie instytucje czy kasy. Te wydarzenia doprowadziły do podziału partii PPS na Lewicę i Frakcję Rewolucyjną. W tej ostatniej skupili się ci, którzy odbudowę państwa polskiego stawiali na pierw a pierwszym miejscu. W nurcie niepodległościowym mieściły się również PPS-zaboru pruskiego oraz działająca legalnie w zaborze austriackim Polska Partia Socjalistyczno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD) pod przywództwem m. in. Ignacego Daszyńskiego. Drugi nurt, marksistowski, sprzeciwiał się idei walki o niepodległość. W 1893 r. zwolennicy takiego poglądu założyli Socjaldemokrację Królestwa Polskiego (SDKP), przekształconą wkrótce w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPIL). Przywódcy tego ugrupowania - Róża Luksemburg, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski - uważali, że ziemie polskie nieodwracalnie zrosły się pod względem ekonomicznym z państwami zaborczymi. NARODOWA DEMOKRACJA (ENDENCJA) W 1887 r. Zygmunt Miłkowski założył w Szwajcarii tajną organizację pod nazwą Liga Polska. Stawiała ona sobie za cel aktywizację polityczną narodu polskiego, obronę przed wynarodowieniem i przygotowanie do walki zbrojnej o niepodległość. W 1893 r. grupa młodych działaczy na czele z Romanem Dmowskim przejęła rządy w Lidze i przekształciła tę organizację w Ligę Narodową. W 1897 r. jej przywódcy powołali Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, działające szczególnie aktywnie w zaborze rosyjskim. w ten sposób ukształtował się kolejny ruch - narodowodemokratyczny, zwany endeckim. Należy go zaliczyć do nurtu nacjonalistycznego. 5. Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim REWOLUCJA W ROSJI 1905-1907 W styczniu 1905 r. w Petersburgu demonstracja mieszkańców miasta chciała wręczyć carowi petycję z prośbą o poprawę warunków pracy. Wojsko jednak otworzyło niespodziewanie ogień do manifestantów. W zajściach zostały ranne lub zabite setki bezbronnych osób. Te wydarzenia, zwane krwawą niedzielą, zapoczątkowały rewolucję w Rosji. Wybuchły tam strajki i bunty chłopskie. • SYTUACJA W ZABORZE ROSYJSKIM W PIERWSZYCH LATACH XX W. Na początku sytuacja w Królestwie Polskim dojrzewała do protestów. W listopadzie 1904 r. demonstracja zorganizowana przez PPS ruszyła na ulice Warszawy. Do radykalizacji nastrojów przyczynił się kryzys gospodarczy, spowodowany m. in. zablokowaniem rynków wschodnioazjatyckich dla polskich towarów. Nastroje społeczne dodatkowo pogarszały bezwględna polityka rusyfikacyjna i represje ze strony carskiej policji. REWOLUCJA W KRÓLESTWIE POLSKIM W LATACH 1905-1907 Na wieść o petersburskiej krwawej niedzieli doszło w Kongresówce na początku 1905 r. do masowych protestów i strajków. Domagano się reform politycznych, skrócenia cz czasu pracy do 8 godzin i podwyżki płac. Bojówki robotnicze organizowały zamachy urzędników czy wojskowych. W lutym 1905 r. zastrajkowała także młodzież szkolna. Chłopi również domagali się zmian. Do szczególnie burzliwych manifestacji doszło podczas pochodów 1 maja 1905 r., a następnie w czerwcu. W starciach z wojskami rosyjskimi zginęło masę osób. W październiku 1905 r. doszło do strajku powszechnego. Antyrosyjskim występom przeciwstawiała się endecja, której działacze chcieli wykorzystywać ustępstwa caratu do podjęcia legalnej pracy parlamentarnej i współpracy z Rosją. • USTĘPSTWA CARATU I KONSEKWENCJE REWOLUCJI Rewolucja sprawiła, że carat poszedł na częściowe ustępstwa. Zniesiono cenzurę, zezwolono na naukę w języku polskim czy zalegalizowano związki zawodowe. Wydarzenia z lat 1905-1906 spowodowały aktywizację polskiego społeczeństwa. Jednak po stłumieniu rewolucji władze rosyjskie zaczęły powoli wycofywać się ze swoich decyzji. Likwidowano stowarzyszenia i prywatne szkoły polskie, językiem nauczanym w szkołach czy w urzędach pozostał rosyjski. • POLACY WOBEC ZBLIŻAJĄCEJ SIĘ WOJNY Na początku XX wieku coraz częściej dochodziło do kryzysów narodowych. Wybuch wojny między zaborcami stawał się coraz bardziej realny. Zmusiło to Polaków do zajęcia stanowiska wobec zbliżającego się konfliktu zbrojnego, który dawał nadzieje na odzyskanie niepodległości. W Galicji w 1908 r. powstał Związek Walki Czynnej, którym kierował bliski współpracownik Piłsudskiego - Kazimierz Sosnkowski. Ta organizacja miała za zadanie przygotować wybuch powstania w Kongresówce. W 1912 r. polskie partie polityczne z Galicji utworzyły Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. 6. Polska kultura i nauka przełomu XIX i XX stulecia • POZYTYWIZM I MŁODA POLSKA Klęska powstania Styczniowego oznaczała kres epoki romantyzmu w kulturze polskiej. Na kolejne trzy dekady głównym nurtem w polskiej kulturze stał się pozytywizm. Głosił on konieczność aktywnego zaangażowania się w przemiany społeczne i pracę organiczną. Do głównych twórców polskiego pozyływizmu zaliczamy Marię Konopnicką, Elizę Orzeszkową, Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza i Aleksandra Świętochowskiego. W tym czasie do najwybitniejszych polskich przedstawicieli malarstwa realistycznego należeli Józef Chełmoński oraz bracia Maksymilian i Aleksander Gierymscy. Na przełomie XIX i XX wieku pod wpływem modernizmu w sztuce Europy na ziemiach polskich zaczęła się kształtować nowa formacja kulturowa określana mianem Młodej Polski. Rownolegle w kulturze Młodej Polski następowało odrodzenie narodowych tradycji romantycznych. Jednym z czołowych artystów młodopolskich był dramaturg i malarz Stanisław Wyspiański. Z wybitnych poetów tego okresu można wymienić: Jana Kasprowicza, Kazimierza Przerwę-Tetmajera, Stanisława Przybyszewskiego i Leopolda Staffa. W dziedzinie malarstwa inspiracja impresjonizmem ujawniła się w twórczości Olgi Boznańskiej i Władysława Podkowińskiego. Przedstawicielami symbolizmu byli Józef Mehoffer i Jacek Malczewski. Jednym z najwybitniejszych pisarzy przełomu wieków był Władysław Reymont. Kwestiom zacofania i nierówności społecznych sporo uwagi poświęcił Stefan Żeromski. Z kolei Gabriela Zapolska w swoich dramatach krytykowała wady polskiego społeczeństwa. Trwające od czasów romantyzmu dyskusje na temat konieczności oddania w sztuce ducha narodowego doprowadziły w latach 80. XIX stulecia do rozkwitu stylów historycznych w polskiej architekturze. Na ziemiach polskich rozwijała się także architektura i sztuka secesyjna. ● POWIEŚCI I MALARSTWO HISTORYCZNE „KU POKRZEPIENIU SERC" Olbrzymią rolę w dziele zachowania tożsamości narodowej przez Polaków odgrywały powieści i malarstwo o tematyce historycznej. Czołowym polskim autorem był Henryk Sienkiewicz. Do innych pisarzy tego nurtu można zaliczyć, tworzącego już w 1. połowie XIX wieku Józefa Ignacego Kraszewskiego. Podobną rolę w malarstwie polskim odgrywał Jan Matejko. • NARODZINY KULTURY MASOWEJ NA ZIEMIACH POLSKICH Usługu dziewiętnastego wieku na ziemiach polskich zaczęła się rozwijać kultura masowa. Jednym z przejawów tego zjawiska była popularność kina. Na ekranie starano się przenosić z różnym skutkiem popularne powieści Żeromskiego Orzeszkowej czy Sienkiewicza. Właśnie w tym okresie swoją karierę filmową rozpoczęła najsłynniejsza gwiazda światowa kina niemego Barbara Apolonia Chałupiec, znana pod pseudonimem Pola Negri.