Polska i świat po II wojnie światowej

Alternatywny zapis:

świat podzielił się na dwa bloki - zachodni (demokratyczny), prowadzony przez USA i wschodni (komunistyczny), prowadzony przez ZSRS. ● ● ● ● pomiędzy blokami panowała wrogość i różnice ustrojowe - dzieliła je żelazna kurtyna. ● w 1947 roku prezydent USA Harry Truman ogłosił, że Stany Zjednoczone mają obowiązek zniwelowanie komunizmu. tą politykę nazywano doktryną powstrzymywania (Trumana) zimna wojna - stan otwartej wrogości i rywalizacji (gospodarczej, militarnej i o wpływy) między USA i ZSRS z ich sojusznikami. ZACHODNI USA - Kanada - Islandia - Wielka Brytania - Francja - Portugalia - Hiszpania - Włochy - Belgia - Holandia - Luksemburg - RFN - Dania - Norwegia - Grecja - Turcja - Australia Nowa Zelandia BLOKI WSCHODNI ZSRS - Polska - NRD - Czechosłowacja - Węgry - Rumunia - Bułgaria - Albania przyczynami zimnej wojny były m.in. różnice ustrojowe, doktryna Trumana, plan ZSRS polegający na rozpowszechnianiu komunizmu i niemożliwość świata po II w.ś. na kolejną (zbrojną) wojnę USA postanowiły wesprzeć gospodarczo i militarnie Europę, w 1947 ogłoszono plan Marshalla mający na celu pomoc państwom (finansowo i materiałowo). Europa zachodnia przyjęła plan, natomiast wschodnia - pod przyciskiem Stalina - go odrzuciła. od 1949 współpracowały ze sobą gospodarczo w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego) - organizacja utworzona przez kraje demokratyczne w 1949 roku. Miała na celu ochronę przed ewentualną agresją sowiecką, Układ Warszawski - zawiązany w 1955 roku sojusz między państwami komunistycznymi z ZSRS na czele. • powstanie UW i NATO doprowadziło do wyścigu zbrojeń. po II wojnie światowej Niemcy znalazły się pod okupacją ZSRS, Francji, USA i UK (Berlin też został podzielony). nie mogli się jednak oni porozumieć co do przyszłości kraju, więc państwa demokratyczne postanowiły utworzyć ze swoich części jedno państwo. ● w odpowiedzi w czerwcu 1948 Stalin ogłosił blokadę zachodnich (okupowanych przez demokratów) sektorów Berlina. zamknięto drogi dojazdowe, połączenia kolejowe i kanały. ZSRS miało nadzieję na wycofanie się innych państw z Berlina, jednak jego próby były nieskuteczne. ● blokada Berlina skutkowała podziałem Niemiec i Berlina. w 1949 roku na terenach okupacji zachodniej (bez Berlina) Niemcy powołali państwo demokratyczne - RFN (Republike Federalną Niemiec). Miesiąc potem Sowieci postanowili utworzyć na swoich terenach komunistyczne NRD (Niemiecką Republike Demokratyczną). wschodnia część Berlina pełniła funkcję stolicy NRD, a zachodnia funkcjonowała jako osobne terytorium - Berlin Zachodni. w latach 1950-1953 trwałą wojna pomiędzy Korea Północną, wspieraną przez ZSRS i Koreą Południową, wspieraną przez Amerykę. działania wojenne zaprzestano, jednak zawieszenie konfliktów trwa do dziś. POWOJENNA POLSKA Powojenne granice Polski były ustalone przez USA, ZSRS i UK na konferencjach w Jałcie i Poczdamie. W wyniku tych ustaleń granice Polski drastycznie się zmieniły - jej obszar zmniejszył się o 20%, a w ramach, że Sowieci zabrali tereny wschodnie (w tym Wilno, Lwów i Stanisławów), zyskała tereny zabrane Niemcom na zachodzie (w tym Warmia i Mazury, Pomorze Gdańskie i Zachodnie, ziemia lubuska, Dolny i Górny Śląsk). przed wojną około 30% ludności Polskiej to były mniejszości narodowe - jednak w wyniku Holokaustu, migracji, zmiany granic, repatriacji (przesiedleń) i wysiedleń Niemców, Ukraińców i Białorusinów Polska stała się krajem niemal jednonarodowym. Ludność zmniejszyła się o ponad 10 mln osób (przez powody podane powyżej oraz terrory okupantów w czasie II w.ś.). Holokaust, migracje, zmiana granic, repatriacje, wysiedlenie, polityka okupantów podczas II w.ś. ujednarodowienie Polski, zmniejszenie się liczby ludności o ponad 10 mln oprócz strat ludnościowych Polska poniosła straszliwe straty materialne - kulturowe i gospodarcze. prawie 3 mln rodzin utraciło domy, okupanci zniszczyli i ograbili zabytki, biblioteki, archiwa i muzea. tysiące fabryk zostało zniszczonych, ponad 50% gałęzi przemysłu (np. górnictwo, hutnictwo) przestało istnieć. od września 1944 władze komunistyczne przeprowadzały w Polsce reformę rolną. duże prywatne majątki rolne podzielono pomiędzy najbiedniejszych chłopów. pozyskiwano w ten sposób ich przychylność. reforma rolna wpłynęła jednak negatywnie na rolnictwo. duże majątki produkowały dużą ilość żywności na sprzedaż, w małych gospodarstwach jednak wystarczały tylko na wykarmienie właścicieli, w wyniku tego było o wiele mniej produktów w sklepach. ● 1946 - przeprowadzenie przez komunistów nacjonalizacji (upaństwowienia zakładów przemysłowych) 1947 - bitwa o handel, władza nałożyła wysokie podatki na właścicieli sklepów utrudniając zakup towarów i doprowadzając do zamknięcia prawie wszystkich prywatnych sklepów. TWORZENIE PODSTAW WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ W POLSCE ● ● ● na konferencji w Jałcie ZSRS, USA i UK zadecydowały, że przyszłymi władzami w Polsce powinni być reprezentanci Rządu Tymczasowego (komuniści) i emigracyjnego (władze na uchodźctwie). rząd Polski w Londynie odrzucił propozycję, bał się o niepodległość. Jednak STANISŁAW MIKOŁAJCZYK (premier rządu na uchodźstwie) poszedł na współpracę z komunistami, zdawał sobie sprawę, że jest to nieuchronne. miał nadzieję jednak na ograniczenie ingerencji sowietów. pod koniec czerwca 1945 Rząd Tymczasowy stał się Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej (TRJN) TRJN: premier: EDWARD OSÓBKA-MORAWSKI wicepremierzy; STANISŁAW MIKOŁAJCZYK I WŁADYSŁAW GOMUŁKA (przywódca Polskiej Partii Robotniczej) - władza ustawodawcza; Krajowa Rada Narodowa (KRN), BOLESŁAW BIERUT stojący na czele i mający nieograniczoną władzę (zaufany człowiek Stalina) polscy komuniści, ze współpracą z doradcami ZSRS, rozbudowali aparat represji i terroru. jego podstawę stanowiło Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) tzw. bezpieka. powołano też do życia Milicję Obywatelską, która zastąpiła przedwojenną Policję Państwową. W JAKI SPOSÓB KOMUNIŚCI REPRESJOWALI?? funkcjonariusze MBP tworzyli areszty, więzienia i obozy, do których bez wyroków trafiali wrogowie nowego systemu" - tortury i mordowanie przeciwników - uprowadzenie w marcu 1945 szesnastu przywódców PPP przez NKWD - liczne wywózki ludności z Polski (żołnierzy AK, działaczy politycznych i społecznych) do ZSRS w latach 1944-1945 - obława augustowska - zatrzymanie w lipcu 1945 roku tysięcy osób podejrzanych o wrogość do komunizmu przez wojska sowieckie, Ludowe Wojsko Polskie i funkcjonariuszy UB, następnie wywiezienie 600 osób i ich zamordowanie ● ● zgodnie z ustaleniami z Jałty TRJN był zmuszony przeprowadzić w Polsce wolne wybory do parlamentu, obawiano się jednak, że komuniści mają zbyt małe poparcie oraz że stworzony przez MIKOŁAJCZYKA latem 1945 PSL wygra. urządzono więc w czerwcu 1946 roku referendum. trzeba było odpowiedzieć na trzy pytania; czy znieść senat ● czy zaakceptować reformę rolną i nacjonalizację - czy uznać granice zachodnie - oficjalnie referendum wygrali komuniści, jednak wyniki zostały sfałszowane, jedynie wyniki z Krakowa były zgodne z prawdą. wyniki referendum zaniepokoiły komunistyczne władze, z tego powodu starano się utrudnić opozycji dużej ilości miejsc w parlamencie (np. unieważniano ich listy wyborcze, zastraszano kandydatów, a nawet mordowano ich) w styczniu 1947 odbyły się wybory, w których komuniści wygrali - oczywiście poprzez sfałszowanie wyników. zjawisko to nazwano ,,cud nad urną" oficjalnie wygrało PPR i prezydentem został BOLESŁAW BIERUT. pełnię władzy dostali ludzie związani z ZSRS, a o ważniejszych stanowiskach decydował Stalin. MIKOŁAJCZYK zagrożony aresztowaniem wyjechał z kraju i jego partia została zlikwidowana. w grudniu 1948 roku połączono PPS i PPR, stworzyły one Polską Zjednoczoną Partię Polityczną (PZPR) z BIERUTEM na czele. była ona partią wzorowaną na podobnej partii w ZSRS i była od niej uzależniona. RÓŻNE KONCEPCJE WALKI Z WŁADZĄ KOMUNISTYCZNĄ społeczeństwo polskie miało nadzieję na powojenną stabilizację - mimo niechęci do komunizmu. wiele zaangażowało się w odbudowę kraju i jego gospodarki, kultury i nauki. niektórzy jednak nie godzili się na tymczasową politykę komunizmu. mieli nadzieję, że demokratyczne państwa pokonają ZSRS i Polska odzyska suwerenność. w 1945 i 1947 władze komunistyczne ogłosiły amnestię dla żołnierzy, czyli darowanie kar za walkę z komunistami. zachęcano złożenie broni żołnierzom AK, NSZ, WIN i powrót Polskich Sił Zbrojnych, mówiono, że będą mogli normalnie żyć, jednak prawda okazała się inna - wielu żołnierzy zostało aresztowanych i uznanych za wrogów nowego ustroju. nowa sytuacja w Polsce doprowadziła do przekształcenia polskiego podziemia zbrojnego. teraz walczono z okupacją sowiecką i władzami Polski kolaborującymi z Sowietami. żołnierze bronili się też przed represjami. ● ● ● ● ● rozwiązano AK, więc wielu jej członków zaangażowała się w tajną działalność w antykomunistycznym podziemiu. ● w ramach nowopowstałych organizacji antykomunistycznych odradzały się oddziały partyzanckie. walczyły one z UB i Sowietami, starały się chronić ludność przed represjami i uwalniać aresztowanych członków podziemia. komunistyczni przywódcy walczyli z antykomunistami bezwzględnie - zabijali żołnierzy w walce bądź skazywali na śmierć przez II w.ś. Polska stała się krajem niemal jednowyznaniowym - ponad 90% ludności to byli katolicy. nawet jeśli rząd emigracyjny nie był uznawany przez inne państwa, dalej działał symbolizując ciągłość II Rzeczypospolitej. rząd na emigracji pomagał emigrantom, spajał emigrację polityczną i utrzymywał ducha polskości. przekazywał też nieocenzurowane informacje do Polski przez radio. ważną rolę w utrzymaniu ducha polskości na emigracji odgrywały też stytucje kultury i organizacje STALINIZM W POLSCE w związku z taką ilością wyznających katolicyzm na kościół katolicki spoczął obowiązek reprezentowania narodu wobec władzy narzuconej przez ZSRS i wzywania jej do poszanowania praw społeczeństwa, dobrze w tej roli odnalazł się arcybiskup STEFAN WYSZYŃSKI - w 1948 został prymasem Polski (głową kościoła w kraju) i prowadził rozważną politykę wobec komunistów. jego działania jednak nie podobały się władzom, które uważały kościół za wroga, nasilili represje, do więzień trafiło wielu duchownych, w tym sam WASZYŃSKI w 1953. mimo prześladowań, kościół pozostał instytucją niepodporządkowaną władzom. po wygraniu wyborów władze starały się w pełni upodobnić ustrój w kraju do modelu państwa stworzonego w ZSRS przez JÓZEFA STALINA. stopniowo wprowadzali już sowieckie rozwiązania w 1944, jednak od 1948 stosowali już je w każdej dziedzinie - od aparatu represji, przez gospodarkę, po życie kulturalne. stworzyli w ten sposób państwo o charakterze totalitarnym. OKRES 1948-1956 W POLSCE NAZYWANY JEST STALINIZMEM. jednym z jego symboli było mianowanie w 1949 na ministra obrony i marszałka w pełni posłusznemu Stalinowi KONSTANTEGO ROKOSSOWSKIEGO. w czasach stalinizmu nasilił się terror bezpieki. rozbudowywała sieć donosicieli (tajnych agentów), którzy informowali władze o krytyce rządów. ● ● ● aresztowano dawnych oficerów i żołnierzy AK, duchownych, inteligentnych i ziemian - pod fikcyjnymi zarzutami. bezpieka ich brutalnie przesłuchiwała i torturowała, a następnie byli skazywani albo na więzienie, albo na śmierć zastraszeniu społeczeństwa służyły procesy pokazowe, bezpieka zmuszała oskarżonych o przyznanie się do zmyślonych przestępstw przed publicznością. władze komunistyczne kładły szczególny nacisk na indoktrynację (wpajanie zasad komunizmu) młodzieży. np. w 1949 wprowadzono obowiązek nauki rosyjskiego. komuniści często używali propagandy, by pokazać, jak to jest lepiej" i łatwiej" dzięki nowemu ustrojowi, a za każde niepowodzenie obciążano ,,wrogów ludu" (faszystów, kapitalistów, obszarników). zmuszano ludność do uczestniczenia w manifestacjach i pochodach, by wznosili okrzyki na cześć Stalina i innych komunistycznych przywódców. kulturę też przyporządkowano propagandzie - przykładem tego jest socrealizm władze chcąc przekonać Polaków do swoich poglądów posługiwali się propagandą, której podporządkowano architekture, kulturę i sztukę. artyści mogli tworzyć tylko dzieła, które chwaliły i propagowały komunizm. jedynym uznawanym przez państwo kierunkiem artystycznym był socrealizm. tematyka obrazów była często związana z pracą robotników i chłopów po nacjonalizacji przemysłu władze wprowadziły gospodarkę centralnie sterowaną (kierowaną przez urzędników realizując narzucone plany). na wzór ZSRS wprowadzono plan sześcioletni na lata 1950-1955 - podstawą gospodarki miał być przemysł ciężki produkujący dla wojska. na wsiach rozpoczął się proces kolektywizacji - komuniści zmuszali chłopów do tworzenia wspólnych gospodarstw rolnych, tzw. spółdzielnie produkcyjne. rolnicy musieli oddawać spółdzielniom zwierzynę, ziemię i narzędzia. władze chciały w ten sposób mieć kontrolę nad produkcją żywności. polityka gospodarcza pogorszyła stan sytuacji życiowej Polaków - ceny poszły w górę, a robotnicy byli zmuszani do dodatkowej pracy. w 1952 komuniści uchwalili nową konstytucję, która mówiła o zmianie nazwy państwa na Polskę Rzeczpospolitą Ludową (PRL). dokument był zatwierdzony i poprawiony przez Stalina. w konstytucji państwo zostało określone jako ,,republika ludu pracującego". teoretycznie zapewniano Polakom prawa demokratyczne - wolność słowa, wolne wybory, swoboda zrzeszania się. jednak były to tylko puste obietnice. ZA ŻELAZNĄ KURTYNĄ w państwach zajmowanych przez Armię Czerwoną nie przeprowadzano wyborów demokratycznych, tylko tworzono rządy komunistyczne. W Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech, w Rumunii Bułgarii, NRD, Jugosławii i Albanii prowadzono ustrój polityczny bazowany na stalinowskim, zniesiono wolność słowa, zlikwidowano wolność zgromadzeń, prześladowano, więziono, wysyłano i mordowano przeciwników systemu, brutalnie tłumiono wszelkie oznaki społecznego sprzeciwu. ● ● w krajach podporządkowanych ZSRS wprowadzano ustrój społeczno- gospodarczy, też bazowany na sowieckim - kolektywizacja, nacjonalizacja, rozbudowa przemysłu ciężkiego. najważniejsze decyzje i nominacje partyjne musiały być zatwierdzone przez władze ZSRS. wszędzie w krajach za żelazną kurtyną promowano kult Stalina JÓZEF STALIN ZMARŁ W MARCU 1953 ROKU. na czele partii staną NIKITA CHRUSZCZOW, który potępiał kult Stalina i wprowadził czas odwilży - złagodzenia systemu politycznego. wypuszczano ludzi z łagrów i ich rehabilitowano. nie doprowadziła jednak ta destalinizacja do zmiany ustroju, podstawowe zasady zostały zatrzymane. odwilż w ZSRS umożliwiła zmiany w innych państwach bloku wschodniego. po śmierci Stalina Węgry zaczęły się domagać zmian. pod koniec października w 1956 roku w Budapeszcie doszło do demonstracji, które przerodziły się w walki uliczne, wybuchło antysowieckie powstanie, które trwało kilka tygodni. niszczono symbole sowieckiej dominacji, doszło do zmiany władzy - premierem został uchodzący na komunistę IMRE NAGY. wprowadził do rządu niekomunistycznych ministrów i żądał m.in. odłączenia się od UW i wycofania Armii Czerwonej. ZSRS jednak to się nie spodobało i krwawo stłumili powstanie, następnie zainstalowali posłuszne im władze. powstańcy nie otrzymali pomocy z zachodu, zginęło kilka tysięcy osób, tysiące trafiło do więzień i setki tysięcy wyemigrowało. Nagy został aresztowany i skazany na śmierć do prób wyzwolenia można zaliczyć też wydarzenia w Czechosłowacji w 1968. w czechosłowackiej partii komunistycznej do władzy doszli zwolennicy demokracji, którzy zaproponowali reformy pod hasłem „socjalizm z ludzką twarzą". znieśli cenzurę, wprowadzili wolność zrzeszania się, nawiązali bliższe kontakty z państwami zachodnimi. zachowali jednak dominującą rolę partii komunistycznej. nowi rządzący z ALEKSANDERM DUBCZEKIEM na czele cieszyli się ogromnym poparciem. reformy przeprowadzono w Pradze głównie wiosną 1968, dlatego nazywa się je PRASKĄ WIOSNĄ. jednak znowu nie spodobało się to ZSRS. przywódca ZSRS (LEONID BREŻNIEW) i liderzy państw zależnych wywarli presję na Dubczeka, aby zahamował reformy. 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1952 1950 1953 1955 1956 1968 skutkiem odmowy było wejście wojsk całego UW do Czechosłowacji w sierpniu 1968, zatrzymanie reform i wymienienie władz, a zwolenników Praskiej Wiosny dotknęły represje. po tych wydarzeniach BREZNIEW ogłosił, że ZSRS ma prawo interwencji w krajach bloku wschodniego, jeśli będzie zagrożony komunizm. • 09 - reforma rolna • 03 - porwanie 16. przywódców PPP : 06 - powstanie TRJN; 06 - powstanie ONZ: 07 - obława augustowska • 06 - sfałszowanie referendum; nacjonalizacja w Polsce • 01 - sfałszowane wybory do Sejmu Ustawodawczego: plan Marshalla ; doktryna Trumana; bitwa o handel 06 blokada Berlina ; 12 - powstanie PZPR utworzenie NATO; Konstanty Rokossowski ministrem obrony uchwalenie konstytucji PRL zaczęcie wojny koreańskiej zawieszenie wojny koreańskiej; 03 - śmierć Stalina utworzenie Układu Warszawskiego (UW) 10 powstanie węgierskie głównie wiosną - Praska Wiosna