Poznać przeszłość Nowa Era notatki klasa 3

Alternatywny zapis:

i innych terenów Morza Czarnego, na jej agresję Turcja zareagowała wojną i z pomocą UK, Francji, Austrii i Królestwa Sardynii odparła atak Rosji. Przełomowy moment to zdobycie twierdzy Sewastopol + śmierć cara, który został zastąpiony przez Aleksandra II, który podpisał w 1856 traktat pokojowy w Paryżu i zajął się sytuacją wewnętrzną kraju - wszystkie reformy w kraju nazywane są odwilżą lub wiosną posewastopolską. W połowie XIX wieku we Włoszech wzrosły ruchy zjednoczeniowe. Premier rządu sardyńskiego Camillo Cavour chciał zjednoczyć północne Włochy pod patronatem króla Sardynii (bo było najbardziej rozwinięte i posiadało duże znaczenie polityczne) Wiktora Emanuela II. Związku z tym współpracował z Francją, która potem pomogła mu odebrać Austrii ziemie pół. Włoszech. Te zwycięstwa zachęciły poł Włochy do przyłączenia się po Królestwa Sardynii, w czym pomógł rewolucjonista Giuseppe Garibaldi, którego celem było zjednoczenie całych Włoszech - organizacja wyprawy "tysiąca czerwonych koszul". W 1861 powstało Królestwo Włoch - stolicą w Turynie, król Wiktor Emanuel II - bez Wenecji i Rzymu. Wencje odbili w 1866, po klęsce Austrii w wojnie prusko-austriackiej, gdzie Włochy wzięły stronę Prus. A Rzym odzyskali w 1870 wykorzystując konflikt fran-pruski, gdzie zdobyli go bo Francja opuściła Rzym. Rzym stał się stolicą. W państwach niemieckich podobnie jak włoskich od Wiosny Ludów nasilały się tendencje zjednoczeniowe. O wpływy rywalizowały Austria i Prusy. Reprezentowały odmienne koncepcje zjednoczonego królestwa. Austria chciała Wielkie Niemcy, gdzie Habsburgowie by władali, a Prusy chciały Małe Niemcy, gdzie nie byłoby monarchii Habsburgów. W 1861 na pruskim tronie zasiadł Wilhelm I, a rok później kanclerzem został Otto von Bismarck, który rozpoczął jednoczenie Niemiec "krwią i żelazem". W 1864 Prusy razem z Austrią odebrały dani niemieckie tereny, potem w 1866 Prusy odwróciły się od Austrii i pozbawiły ich wszelkich wpływów w Niemczech. W 1867 Prusy utworzyły Związek Północnoniemiecki. Potem Niemcy pokonały Francję (depesza emska), uzyskując południowe Niemcy i 18.01.1871 ogłosiły powstanie II Rzeszy niemieckiej - cesarz Wilhelm I. Habsburgowie tracili panowanie w Austrii po utracie wpływów W niemczech. Narody zamieszkujące cesarstwo domagały się autonomii, Austria zgodziła się tylko na Węgry. W 1867 powstało nowe dualistyczne państwo nazwane monarchią Austro-Węgierską. W USA w XIX w. ukształtował się system dwupartyjny: demokraci - rolnicze południe, każdy stan bardzo niezależny, i republikanie - przemysłowa północ, liczy się władza centralna. Największą różnicę pomiędzy tymi dwiema społecznościami stanowiła kwestia niewolnictwa. Stany północne zniosły niewolnictwo a południowe przy nim pozostały, ukształtował się ruch zwalczający niewolnictwo - abolicjonizm, a cała sytuacja prowadziła do konfliktu politycznego. W 1860, kiedy na prezydenta USA został wybrany republikanin Abraham Lincoln, stany południowe ogłosiły secesję (odłączenie się od Unii) w obawie przed likwidacją niewolnictwa. W 1861 utworzyły Skonfederowane Stany Ameryki z własną konstytucją i prezydentem Jeffersonem Davisem. W tym samym roku rozpoczęła się wojna secesyjna atakiem konfederatów (SSA). Na początku konfederaci mieli przewagę. W 1863 Lincoln ogłosił dekret o zniesieniu niewolnictwa w stanach południowych. W tym samym roku doszło do najbardziej krwawego starcia, bitwy pod Gettysburgiem, gdzie armia południa poniosła klęskę. Wojska Unii przeszły do ofensywy i zastosowały taktykę "spalonej ziemi" - pustoszenie terytorium przeciwnika, w celu pozbawienia go zaopatrzenia. Na południu zapanował powszechny głód. Odtąd wojna miała charakter totalny i w 1865 poddały się ostatnie oddziały południa. skutki wojny secesyjnej: → polityczne: zniesienie niewolnictwa, nadanie im praw politycznych, osłabienie wpływów południa, jedność → społeczne: ogromne straty w ludziach, zniesienie niewolnictwa → gospodarcze: intensywny wzrost gospodarczy, USA potęgą ekonomiczną kolonializm, czyli podporządkowywanie sobie krajów o niższym poziomie rozwoju przez mocarstwa takie jak: UK, USA, Japonia, Rosja, Niemcy, Włochy, Francja, Hiszpania, Portugalia metropolia - kraj macierzysty, protektoraty - lokalne władze pod ścisłą kontrolą metropolii, półkolonie - gospodarczo uzależnione od metropolii, ale formalnie niepodległe, domina - autonomia i częściowo uzależnione od kolonii (Kanada) przyczyny ekspansji kolonialnej: → ekonomiczne: potrzeba zdobywania nowych ziem, bogactw naturalnych, szlaki handlowe, tania siła robocza, źródło dochodu, polityczne i militarne: umacnianie pozycji państwa, wojsko kolonialne społeczne i kulturowe: cle białego człowieka do pobicia ziem i rozpowszechniania europejskich norm społecznych, zm (wyższość europejczyków) Na samym początku Afryka nie wzbudzała większego zainteresowania wśród mocarstw, ze względu na trudny klimat i choroby, dlatego skolonizowane były tylko wybrzeża w postaci portów. Wszystko sie bardziej nasiliło po wynalezieniu leku na malarię. Rozpoczął się okres imperializmu - wyścig kolonialny. Na konferencji berlińskiej w 1884-5 wyznaczono granice kolonii na podstawie europejskiego systemu równowagi. Kolonizacja objęła również Azję, ale inaczej niż w Afryce, zachowano tam dotychczasowe władze, które utraciły suwerenność. Część krajów skutecznie opierała się kolonizatorom, np. Japonia. Kolonializm doprowadził się do rozprzestrzenienia się ludności europejskiej i ich zwyczajów po całym świecie. Najpierw używali ich jako terenów karnych, gdzie zsyłali przestępców, potem jako źródło dochodu i surowców. Rdzenni mieszkańcy mieszkańcy nie zawsze zgadzali się na warunki postawione przez kolonizatorów, ponieważ ingerowali w ich zwyczaje i religie, dlatego organizowali powstania, które były szybko tłumione represjami. Ludy afrykańskie traktowano jako dzikie, umacniali rasizm, stosowali eksterminację, te działania niszczyły lokalne kultury. Kolonializm przyczynił się do rozwoju podbitych terenów, osiągnięcia europejczyków były przekazywane podbitym terenom: leki, system szkolnictwa. Kolonizatorzy toczyli wojnę nie tylko z broniącymi swoich ziem i niezależności tubylcami, lecz także z innymi państwami kolonialnymi. W latach 80 i 90 na południu Afryki doszło do konfliktu między Burami a Brytyjczykami - klęska Burów. Najważniejsze osiągnięcia nauki i techniki: teoria ewolucji roślin i zwierząt - Charles Darwin podstawy genetyki, dziedziczność - Grzegorz Mendel szczepionka przeciwko wściekliźnie - Robert Koch odkrycie promieni X - Wilhelm Roentgen teoria względności i promieniowa - Albert Einstein opracowanie układu pierwiastków - Mendelejew odkrycie polonu i radu - Pierre Curie i Maria Skłodowska-Curie wynalezienie telefonu - Alexander Graham Bell skonstruowanie żarówki elektrycznej - Thomas Alva Edison pierwsza taśma produkcyjna - Henry Ford samolot z silnikiem spalinowym - bracia Wright lampa naftowa - Ignacy Łukasiewicz radio, nagroda Nobla o 1901 Innowacje techniczne wpływały na wzrost poziomu życia ludzi. unowocześniono oświetlenie domów i ulic, wysokie budowle miały windy, centra handlowe ruchome schody, tramwaje konne zastąpiono elektrycznymi, powstało metro (Londyn), domy były wyposażone w lodówki. Do wysoko rozwiniętych miast dynamicznie napływała ludność ze wsi, co wpłynęło na urbanizację tych obszarów. Ogólna liczba ludności rosła przez poprawę jakości życia, rozwój medycyny i higieny oraz spadek śmiertelności. Wraz z rewolucją przemysłową i zmianami społecznymi poszerzał się w Europie Zachodniej zakres swobód obywatelskich - demokratyzacja ustrojowa (UK przoduje). Choć w XIX w. na kontynencie dominowały monarchie, powoli a wzór Stanów umacniał się ustrój republikański ideologia socjaldemokratyczna/socjalistyczna - ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, bazuje na marksizmie, równouprawnienie i sprawiedliwość społeczna, rozszerzenie praw robotniczych Robotnicy walczący o większe prawa, tworzyli związki zawodowe i partie polityczne (Partia Pracy), organizowali strajki i protesty. Rozwinęła się ideologia socjalistyczna oparta na marksizmie (Karol Marks), a na jej podstawie powstał silny ruch robotniczy - hasło: rewolucja socjalna. Z czasem zaczęły kształtować się dwie ideologie socjalistyczne: reformizm i rewolucjonizm. Odrębnym nurtem ruchu robotniczego był anarchizm, chcieli likwidacji państwa, które stanowiło źródło ucisku, dokonywali zamachów na władców i polityków. chrześcijański ruch społeczny - poszanowanie godności człowieka, solidaryzm społeczny, poprawa warunków pracy robotników, korporacjonizm (współpraca) nacjonalizm - naród najwyższą wartością, solidaryzm narodowy (priorytetem były sprawy narodowe), na początku znaczył odrębność kulturową czy religijną świadczącą o narodzie jako odrębnej jednostce, potem przerodził się w rywalizację pomiędzy narodami, pojawiły się rasistowskie i antysemickie poglądy, dyskryminacja mniejszości które nie mieściły się w ich idei syjonizm - nacjonalizm żydowski, zakładał że żydzi powinni założyć własne państwo Kobiety zaczęły walczyć o swoje prawa, tak zwane emancypantki - chciały dostępu do wykształcenia (dostały to najszybciej), praw wyborczych, zmian w prawie rodzinnym i równych uprawnień ekonomicznych. Najbardziej zaciętą walkę prowadziły sufrażystki, one zażądały prawa wyborczego. Były to początki feminizmu. W połowie XIX rozwinęła się w Europie filozofia pozytywizmu, która opierała się na poznawaniu świata na podstawie faktów i doświadczenia - nurty: realizm i naturalizm - jeden z pisarzy: Charles Dickens Następnie nastąpił przełom w dziedzinie sztuki i powstał impresjonizm. Potem powstały nowe kierunki: postimpresjonizm, kubizm, ekspresjonizm. Architekci wznosili budowle w stylu historyzującym, który nawiązywał do stylów minionych epok, choć pojawił się nowy styl secesja. W epoce pozytywizmu doszło do wytworzenia kultury masowej i upowszechnienia aktywnego odpoczynku. IV. ZIEMIE POLSKIE W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU Po klęsce w wojnie krymskiej Rosja weszła w okres odwilży posewastopolskiej. Polska pod zaborami Rosji odczuła pewne korzyści z tej sytuacji, co sprawiło że wśród Polaków obudziły się nadzieje na poprawę polityczną i społeczną w zaborze. Dalej klęska Austrii w wojnie z Francją i zjednoczenie Włoch, tknęła Polaków i odżyły idee niepodległościowe. Ukształtowały się dwa stronnictwa polityczne: Białych - stawiali na legalną działalność i kompromis z zaborcami, Czerwonych - byli za zbrojnym powstaniem. Aleksander Wielkopolski, premier Rządu Cywilnego, dążył do przywrócenia Królestwu Polskiemu praw sprzed powstania listopadowego, robił to stopniowo i w porozumieniu z Rosją. Niektórzy widzieli w nim zdrajcę, dlatego Czerwoni dokonali próby zamachu na jego życie. Czerwoni dalej planowali powstanie, czego świadomy był Wielkopolski, dlatego aby przeciwdziałać temu, zarządził pobór do wojska carskiego - brankę - w formie imiennych listów, do tych którzy byli podejrzani o działania spiskowe. Wiadomość wcześniej dotarła do powstańców, udało im się uciec z Warszawy i branka nie przyniosła oczekiwanych skutków. Te działania Rządu sprawiły, że Komitet Centralny Narodowy postanowił rozpocząć powstanie. Przekształcony w Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił manifest, wzywający wszystkich polaków do walki, tak rozpoczęło się powstanie styczniowe 22.02.1863. Powstanie rozpoczęło się w bardzo niekorzystnym okresie - zimą, brakowało im również broni i doświadczonych przywódców. Oddziały Czerwonych były bardzo małe, ponieważ nie wszyscy wzięli udział, na szczęście przetrwali trudny okres zimowy i na wiosnę oddziały i sam zryw przybrał na sile. Walki przyjęły formę wojny partyzanckiej - w całym Królestwie polski dochodziło do małych bitew i potyczek. Biali przyłączyli się do powstania, mieli dobrych dowódców i środki. W maju Tymczasowy Rząd Narodowy przekształcił się w Rząd narodowy i powołał polskie państwo podziemne. Dzięki temu społeczność polska się umocniła i zebrała potrzebne środki na powstanie, dlatego latem powstanie osiągnęło największe sukcesy i rozprzestrzeniło się poza granice Królestwa Polskiego. Mimo wielu zabiegów dyplomatycznych żadne mocarstwo nie udzieliło realnej pomocy powstańcom. Sposoby tłumienia powstania: represje, kary, sprawiły że jesienią 1863 zapał Polaków do wojny osłabł. Jednak dzięki Romualdowi Trauguttowi powstanie przetrwało kolejną zimę, jego śmierć w sierpniu 1864 przyczyniła się do upadku powstania. Była to militarna i polityczna klęska. Za jej główną przyczynę podaje się nie pozyskanie chłopów, którzy stanowili większość społeczeństwa. Chłopi nie byli zainteresowani współpracą z polską szlachtą. Jednak powstanie stało się symbolem walki polaków o niepodległość i umocniło patriotyczną postawę i poczucie jedności. Powstanie zabajkalskie wybuchło w 1866 na Syberii. Brali w nim udział zesłani tam powstańcy i nie tylko. Rozbroili nadzorujących ich Rosjan. Chcieli uwolnić jak najwięcej polaków i przedostać się do Chin. Car Aleksander II wobec polaków zastosował okrutne kary i represje, rozstrzelano, zsyłano na Syberię. W dodatku car całkowicie wcielił Królestwo Polskie do Rosji. Rozpoczął się proces rusyfikacji, obowiązkowym językiem w szkołach stał się rosyjski. Rosjanie umownie nazywali dawne Królestwo Polskie Krajem Nadwiślańskim. Powstańcy aby uniknąć represji wyemigrowali - Hotel Lambert i Zjednoczenie Emigracji Polskiej. Pomimo represji i rusyfikacji polacy starali się zachować polskość. Prowadzili tajne szkolnictwo zwane tajnymi kompletami, gdzie uczyli his, geo i polskiego. Utworzyli Uniwersytet Latający. Do tego czcili pamięć o powstaniach narodowych, mimo narzuconej im cenzury ze sprytem omijali ją i stosowali wyrażenia zrozumiałe przez rodaków. Po zakończeniu procesu zjednoczenia Niemiec i upadku powstania styczniowego Polacy w zaborze pruskim zostali potraktowani germanizacją - Kulturkampf (walka o kulturę) polega na podporządkowaniu Kościoła katolickiego centralnej władzy świeckiej, zwalczaniu polskiego osadnictwa i przedsiębiorczości, także szkolnictwa i języka. Wprowadzili rugi pruskie, czyli wysiedlenia polaków pochodzących z innych zaborów. Utworzyły Komisję Kolonizacyjną, która przesiedliła na tereny polaków niemców. Wprowadzili także ustawę kagańcową, gdzie wszystkie zgromadzenia miały być po niemiecku. Wieloletnie zmagania Polaków z germanizacją nazywano najdłuższą wojną nowoczesną Europy. Kościół aktywnie bronił polskości, doszło do strajku dzieci we Wrześni, podobnie zrobiła Wielkopolska, symbolem oporu wobec germanizacji stał się chłop Michał Drzymała. Polacy w zaborze austryjackim cieszyli się większą autonomią niż ich rodacy z zaboru Pruskiego i Rosyjskiego. W Galicji działał Sejm Krajowy i Rada Szkolna Krajowa, a polscy politycy zajmowali najwyższe stanowiska we władzach w Wiedniu W Galicji polonizacji zostały poddane szkolnictwo, sądownictwo i administracja. Autonomia galicyjska sprzyjała także rozwojowi polskiej kultury. W latach 60 i 70 XIX wieku na znaczeniu zyskało hasło pracy organicznej - naród przypomina żywy organizm dla którego ważne jest właściwe funkcjonowanie wszystkich części ciała, tak dla narodu ważny jest równomierny rozwój wszystkich warstw społecznych rozwój rolnictwa w trzech zaborach: •pruski - najlepsze warunki, ponieważ w wyniku Wiosny Ludów dokonano całkowitego uwłaszczenia chłopów, wysoki poziom wiedzy rolniczej, modernizacja, wzrost wydajności • rosyjski - • austryjacki - najgorsza sytuacja, ubogo, duże rozdrobnienie, przeludniona, przemysł się szybko rozwinął więc brakowało miejsc pracy poza rolnictwem W drugiej połowie XIX wieku nastąpiła dynamiczna industrializacja ziem Królestwa Polskiego. Szczególnie ważne stały się dwa okręgi przemysłowe: Łódzki i Warszawski. Sama Łódź w ciągu kilkudziesięciu lat stała się wielkim przemysłowym miastem (polski Manchester, przemysł włókienniczy). W zaborze pruskim najintensywniejszy wzrost przemysłu występował na Górnym Śląsku, gdzie powstawały liczne kopalnie węgla kamiennego, huty, koksownie, walcownie i zakłady maszynowe. Ziemie zaboru austriackiego były gospodarczo zacofane, choć prowadzono tu wydobycie ropy naftowej. W drugiej połowie XIX wieku na znaczeniu zyskały nowe grupy społeczne: arystokracja (najbogatsza szlachta) > ziemiaństwo (dawna szlachta średnia), buržuazja (zamożna część dawnego mieszczaństwa), drobnomieszczaństwo (najbiedniejsi mieszkańcy miast, mniej zamożni kupcy i rzemieślnicy), inteligencja (urzędnicy, nauczyciele, lekarze, prawnicy, artyści, duchowni) i robotnicy (proletariat), służba domowa. W tym samym czasie rozwijał się ruch emancypacyjny i proces asymilacji Żydów. W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zaczął rozwijać się ruch socjalistyczny. Pod koniec wieku wyodrębniły się w nim dwie główne partie: Polska partia Socjalistyczna (PPS) i Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPIL). największą różnicę pomiędzy organizacjami stanowiło ich podejście do kwestii odzyskania przez Polskę niepodległości. W 1893 z inicjatywy krajowych działaczy Ligi Polskiej powstała na ziemiach Królestwa Polskiego tajna Liga Narodowa, której przewodził Roman Dmowski. W 1897 działacze Ruchu Narodowego utworzyli nową partię - Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. Dla jej działaczy najważniejszą wartością był naród, a głównym celem odzyskanie niepodległości. Pod koniec XIX w. na ziemiach polskich ukształtował się ruch ludowy. Zwieńczeniem wysiłków jego działaczy było utworzenie w 1895 Stronnictwa Ludowego, które w 1903 przekształciło się w Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). W 1905 roku w Rosji wybuchła rewolucja socjalistyczna, która wkrótce dotarła na znajdujące się pod zaborem rosyjskim ziemie polskie. W Królestwie Kongresowym doszło do strajków i powstań robotniczych oraz buntów nauczycieli i uczniów. Na przełomie lat 60 i 70 I XIX w. miejsce idei romantycznych zajęły hasła pozytywistyczne. Pozytywiści głosili hasła pracy organicznej i praca u podstaw. Do najwybitniejszych należeli np.: Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa i Aleksander Świętochowski. W tym okresie wielką popularnością cieszyły się również literatura i malarstwo historyczne. Do najsłynniejszych dzieł utworzonych ku pokrzepieniu serc należały powieść Henryka Sienkiewicza Trylogia i Krzyżacy oraz obrazy Jana Matejki. Pod koniec XIX w. coraz większą popularność zaczął zyskiwać nowy kierunek w sztuce, zwany w Europie modernizmem, a na ziemiach polskich Młodą Polską. Literatura tego okresu jest określona mianem neoromantyzmu. Jego przedstawicielami byli m.in.: Jan Kasprowicz i Stanisław Wyspiański (poeta i malarz), Stefan Žeromski, Władysław Reymont (Chłopi). Hasło "sztuka dla sztuki" - sztuka jako wartość nadrzędna. Ważne motywy: indywidualizm, mistycyzm i historycyzm. Klimat literatury: liryzm, pesymizm, poczucie nadchodzącej katastrofy. Na przełomie XIX i XX w. polscy naukowcy i artyści święci triumfy zarówno w ojczyźnie jak i na świecie. V. PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KONFLIKTU belle epoque - era stabilizacji politycznej, okres rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego Europy największe państwo w historii ludzkości to imperium brytyjskie - w 1914 należało do niego 4 świata Cesarz Wilhelm II wprowadził w Niemczech Weltpolitik - polityka globalna, której celem było zdobycie kolonii i mocarstwowej pozycji zaczęły kształtować się dwa bloki polityczne: trójprzymierze (państwa centralne) - 1882 - Austro-Węgry, Niemcy i Włochy trójporozumienie (ententa) - 1904 - Francja, UK, Rosja(1907) w 1904 doszło do konfliktu zbrojnego między Rosją a Japonią o wpływy w Korei - Rosją poniosła ogromną klęskę - pokój podpisano w 1905 Na Półwyspie Bałkańskim w 1912-1913 toczyły się dwie wojny. Ze względu na sytuację polityczną, w którą było zaangażowane dużo państw nazwano ten obszar "Kotłem Bałkańskim". W wyniku wojen Turcja utraciła większość swoich europejskich posiadłości. do wybuchu światowego konfliktu brakowało niewiele, pretekstem okazał się zamach na następcę tronu AW - Franciszka Ferdynanda Habsburga - 28.06.1914 w Sarajewie, ten konflikt między AW a Serbią stał się miesiąc później (28.07) bezpośrednią przyczyną wybuchu I wś., nowy układ bloków: państwa centralne: AW, Niemcy, Turcja, Bułgaria ententa: Francja, UK, Rosja, Japonia, Serbia, Rumunia, Grecja, USA, Włochy Na początku Niemcy posługiwali się planem wojny błyskawicznej - atak na Francję z terytorium Belgii, miało być to szybkie podbicie Francji a potem skierowanie się na Rosję, ta jednak szybko wsparła Francję i zaatakowała na terytorium Niemców, bo zostawili tam mało wojsk. Rozegrała się tam bitwa pod Tannenbergiem (sierpień 1914), gdzie Niemcy z łatwością odbili atak. Niemcy walczyli na dwa fronty. Francja wykorzystała okazję i umocniła swoją pozycję i odparła atak Niemiec nad rzeką marną z pomocą UK i Belgii na początku września 1914. Następnie rozpoczął się okres wojny pozycyjnej - dwa niezmienne fronty (Niemcy i Francja), pomiedzy ziemia niczyja, ciągłe próby przełamania frontu z użyciem najnowszej techniki (gazy, czołgi). Dwa najważniejsze starcia to bitwa pod Verdun (jedna z najbardziej krwawych bitew) i nad rzeką Sommą (oba 1916) W tym czasie Rosja toczyła walki z AW, gdzie Rosja nieustannie przegrywała. Wojna tam przybrała formę wojny manewrowej - wojska często się przemieszczają w celu uzyskania jak najlepszej pozycji do ataku przeciwnika. Potem wybuchła rewolucja w Rosji i na tym froncie wygrały państwa centralne, podpisano pokój w Brześciu. Rewolucje w Rosji: Kolejne porażki poniesione przez Rosję w Wielkiej wojny doprowadziły do zapaści gospodarczej, społecznej i politycznej. W zakładach pracy zaczęły wybuchać strajki i protesty, rady delegatów robotniczych organizowały demonstracje. Następne doszło do protestów ulicznych, w których najpierw uczestniczyły kobiety, potem też robotnicy, następnie nawet żołnierze (nie chcieli już strzelać do ludu), przeciw carowi Mikołajowi II wystąpiła nawet Duma Państwowa. To wszystko zmusiło cara do abdykacji (15.03), jego rządy przejął Rząd Tymczasowy(15.03). te wydarzenia nazwano Rewolucja lutową - wybuch 8.03.1917 Po obaleniu caratu w kraju ukształtowały się dwa ośrodki władzy: Rząd Tymczasowy (premier Aleksander Kiereński) i Tymczasowy Komitet Wykonawczy (reprezentował Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich). Duży wpływ na decyzje Rady mieli członkowie partii socjalistycznych - duże poparcie mieli bolszewicy (Włodzimierz Lenin), byli za wycofaniem się z wojny i daniu chłopom ziemi - związku z czym wydał tezy kwietniowe aby przejąć władzę w państwie. W nocy 6/7 listopada 1917 wybuchła rewolucja październikowa, podczas której bolszewicy siłą przejęli władzę w Rosji. Utworzyli Radę Komisarzy Ludowych (Lenin), potem uchwalono Dekret pokoju i Dekret o ziemi oraz przeniesiono stolicę z Piotrogrodu (Petersburgu) do Moskwy. Bolszewicy podpisali traktat brzeski, co oznaczało wycofanie się z wojny, zrzekli się też terenów Europy Środkowej (w tym Polski), następnie utworzono ZSRS. Przejęcie władzy przez bolszewików nie podobało się wszystkim obywatelom ZSRS. Doprowadziło to do wojny domowej, w której Biała Gwardia (wojska generałów, która pozostała wierna przywódcom z armii carskiej) i państwa ententy (nie uznali Rady Komisarzy Ludowych) wystąpili zbrojnie przeciwko bolszewikom. Bezwzględność komunistów (bolszewików) doprowadziła ich do zwycięstwa w 1920. Po zwycięstwie bolszewicy wprowadzili zmiany ustrojowe i prawne - dyktaturę proletariatu: zniesienie swobód obywatelskich, zdelegalizowanie wszystkich partii oprócz bolszewickiej, polityka antyreligijna i prześladowanie duchownych, pozbawienie robotników prawa do strajku. Od walki z kontrrewolucją była komisja Czeka - główna metoda masowy terror, co tłumiło wszelkie opór przeciwko decyzjom władzy. Potem władza się ustabilizowała i powstało ZSRS. Wojna na morzach: na początku wojny siły brytyjskie zaczęły blokować Niemcy i AW od dostaw surowców, aby utrudnić im przemysł zbrojeniowy. Aby zmniejszyć przewagę ententy Niemcy w marcu 1915 ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną, co oznaczało atakowanie również statków handlowych i pasażerskich - wykorzystały do tego U-booty. Na przełomie maja i czerwca odbyło się największe morskie starcie I wojny światowej - bitwa jutlandzka (Niemcy i UK). Trwała dwa dni i została nierozstrzygnięta, ale Niemiecki dowódca uświadomił sobie, że nie jest w stanie przebić potęgi UK. W 1917 Niemcy wrócili do wojny nieograniczonej. USA (Thomas Woodrow Wilson) na początku nie chciały przystąpić do wojny. Niemcy w wojnie nieograniczonej zabili wielu amerykanów, ale to przechwycenie przez UK depeszy Zimmermanna - propozycja sojuszu od Niemiec dla Meksyku przeciwko USA i ententy - było decydującym czynnikiem dla którego USA w końcu 6.04.1917 przystąpiły do wojny. Mimo kiepskiej sytuacji w państwach centralnych - brak żywności (zima brukwiowa), materiałów i surowców, strajki, protesty - wciąż odnosiły militarne sukcesy: wygrały z Rosją i Rumunią i zawarły z nimi traktaty pokojowe - pokój Brzeski (koncepcja Mitteleuropa - utworzenie w Europie Środkowej bloku państw zależnych od Berlina) co zakończyło ich działania na froncie zachodnim. Niemcy skupili się na froncie wschodnim - misja zajęcia Paryża, na początku szło dobrze, zatrzymali się znowu nad rzeką Marna i rozegrała się druga bitwa nad Marną, z pomocą przybyły amerykańskie wojska i Niemcy wycofali się, ponieśli klęskę. W tym samym czasie AW poległy na froncie włoskim, na półwyspie Bałkańskim i Bliskim Wschodzie państwa centralne po kolei przegrywały z ententy. 3 listopada 1918 AW ogłosiły kapitulację, cesarz Niemiec Wilhelm II abdykował, a 11 listopada 1918 został zawarty rozejm w Compiegne. Skutki Wielkiej Wojny: → polityczne: upadek monarchii w Niemczech i Rosji, rozpad AW, powstanie nowych i odrodzonych państw → gospodarcze: wszystkie kraje biorące udział w wojnie dotknął kryzys gospodarczy, bo wszystkie środki szły na armię, państwa zaciągały pożyczki społeczne: duży udział mężczyzn w wojnie dał kobietom furtkę do tego aby zabłysnąć w typowych dla mężczyzn pracach (zastępowały ich w fabrykach), skutkowało to m.in. przyznawaniem praw wyborczym kobietom, poza tym na wojnie poległo około 10 mln żołnierzy a kilka razy więcej zginęło od hiszpanki Uformowanie się dwóch bloków politycznych rozbiło dawny sojusz państw zaborczych Niemiec, AW i Rosji. Na początku zaborcy próbowali przekonać Polaków do opowiedzenia się po jednej ze stron. Z czasem wśród Polaków zaczęły kształtować się dwa poparcia, dla ententy lub centralnych. U boku AW działał Józef Piłsudski, był to działacz niepodległościowy, stworzył oddział piechoty | Kompanię Kadrową, następnie dowodził I Brygadą Legionów Polskich (bitwa pod Limanową i Kostiuchnówką). Piłsudski planował zbudować z brygad przyszłą armię polską. kryzys przysięgowy: Józef Piłsudski dokonał reorientacji politycznej, uznał że nie warto walczyć z Rosją. Zgrało się to z żądaniami Niemiec i AW o złożeniu przysięgi wierności. I i III Brygada odmówiła, co skutkowało rozwiązaniem jednostek, jedynie II Brygada (gen. Józef Haller) się zgodziła U boku Rosji, zwolennicy ententy utworzyli w Warszawie Komitet Narodowy Polski (KNP, 1914). Tworzył on jednostki bojowe w Rosji, m.in. Legion Puławski U boku Francji powstała kampania francuskiej Legii Cudzoziemskiej złożona z polskich ochotników, nazywno ich bajończykami. Roman Dmowski, przyczynił się do zorganizowania samodzielnej jednostki polskiej armii, założył nowy KNP (1917), który był uznany przez ententy za przedstawicielstwo Polaków. Ignacy Jan Paderewski działał w USA i Kanadzie, przesyłał on do wojska utworzonego we Francji ochotników zza oceanu. Potem wojsko we Francji nazywano Błękitną Armią, dowództwo przejął Józef Haller. W drodze do niepodległości Polski: 5 listopada 1916 gubernatorzy niemiecki i austriacki ogłosili manifest dwóch cesarzy - Akt 5 listopada, w którym obiecano powstanie samodzielnego państwa polskiego z dziedzicznym monarchą i ustrojem konstytucyjnym. Miało to duże znaczenie dla Polaków, ponieważ był to pierwszy zobowiązujący dokument wydany przez zaborców. Potem powstała Tymczasowa Rada Stanu (Józef Piłsudski) i Rada Regencyjna. Następnie państwa ententy też wzięły w tym udział. W 1916 car Mikołaj II zapowiedział utworzenie państwa polskiego z ziem wszystkich ziem trzech zaborów. Potem władzę przejął Lenin i nie miał takich samych zamiarów wobec Polski. Ostatecznie traktat Brzeski zmusił ZSRS do przyznania Polakom prawa do posiadania własnych państw. Przełomowe znaczenie dla Polski miało orędzie (plan pokojowy - 14 punktów Wilsona) Thomasa Woodrowa Wilsona z 8.01.1918, które miało zapewnić trwały pokój na świecie. Punkt 13 mówił o tym, że powinno powstać niepodległe państwo polskie złożone z ziem zamieszkałych przez polaków, plus dostęp do morza. Duże zasługi Ignacego Jana Paderewskiego i jego działalności w USA. W konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 uczestniczyła Polska, którą reprezentowali Ignacy Jan Paderewski i Roman Dmowski. Traktat wersalski przyznał Polsce Pomorze gdańskie i Wielkopolskie, Gdańsk jako wolne miasto (pod kontrolą międzynarodową), o przynależności Górnego Śląska, Warmii, Mazur i Powiśla zdecydują plebiscyty. VI. ŚWIAT PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ alianci: UK, Francja, ZSRS, Japonia, Włochy, USA i wiele innych małych krajów w tym Polska państwa centralne (ententy): Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria, imperium osmańskie (Turcja) po wygranej alianci za cel stawiali sobie trwałe osłabienie Niemiec i uniemożliwienie im zdominowania Europy gospodarczo i politycznie → dlatego ustalili traktat wersalski podpisany 28.06.1919 postanowienia dla Niemiec w traktacie: utrata części terenów i wszystkich kolonii, zmniejszenie armii do 100k żołnierzy i pozbawienie większości floty, wojsk pancernych i lotniczych, wypłata odszkodowań dla wygranych → odrębny traktat zawarto z Austrią, Węgrami (rozpad Austro-Węgier), Bułgarią i Turcją niepodległość po I wś. uzyskały: Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Irlandia, Jugosławia Liga Narodów - 10.01.1920 cel: rozstrzyganie międzynarodowych sporów i zapobieganie konfliktom USA nigdy nie przystąpiło do tej organizacji, a ZSRS i Niemcy długi czas spędzili poza nią - przystąpili w XX-leciu międzywojennym Mały traktat wersalski cel: przestrzeganie praw mniejszości narodowych i wyznaniowych musiały go podpisać niektóre państwa środkowoeuropejskie, w tym Polska i Bułgaria po I wojnie światowej w grudniu 1922 Rosja Sowiecka przekształciła się w ZSRS - panował tam zbrodniczy reżim komunistyczny, granice były otoczone zasiekami z drutu kolczastego aby nikt nie uciekł i nie mówił o złej sytuacji w ZSRS gospodarka ZSRS: 1. komunizm wojenny - nacjonalizm, większość należała do państwa, funkcjonowanie sektorów było podporządkowane pod potrzeby wojny domowej, przymusowe dostawy żywności ze wsi do miast 2. Nowa Polityka Ekonomiczna (NEP) - wprowadzona ze względu na klęskę głodu i wiele powstań chłopów - liberalizacja 3. gospodarka planowa i rozwój przemysłu ciężkiego - gonitwa za Zachodem - wprowadzone przez Stalina rządy w ZSRS: → do 1924 Lenin → Stalin - umiejętnie wyeliminował przeciwników politycznych ◆ wprowadził czystki, masowe mordy rywali politycznych i kult jednostki (ojciec narodu), polityka terroru wobec społeczeństwa, masowe represje, mordy i zsyłki do gułagów, celowo wywołał głód na Ukrainie Niemcy i ZSRS: 1. w 1922 zawarli traktat w Rapallo i podjęli współpracę militarną i gospodarczą - wymiany 2. Hitler dochodzi do władzy w Niemczech i ZSRS nie chce z nim współpracować, bo jest przeciwny komunizmu, rywalizacja 3. rywalizacja ucicha i Stalin zafascynowany Hitlerem postanawia powrócić do współpracy 4. oba mocarstwa zawsze marzyły o wspólnej granicy, ale na drodze stała im niepodległa Polska, z tego powodu zawarli pakt Ribbentrop-Mołotow i we wrześniu 1939 zaatakowali Polskę 5. w 1914 zakończyła się ich współpraca kiedy to Niemcy zaatakowało ZSRS skutki I wojny światowej: ogromne straty w liczbie ludności (plus epidemia hiszpanki), straty gospodarcze, hiperinflacja, zmiana w strukturze społ. na starzejącą się, wzrost bezrobocia (niepełnosprawni) Wielki Kryzys: 1. dobra koniunktura w USA 2. Wielki Kryzys obejmuje USA-spadek wartości akcji giełdowych → bankructwo wielu firm → największe w historii bezrobocie 3. Wielki Kryzys dotyka kraje europejskie New Deal - nowy ład wprowadzony przez Roosevelta do walki z kryzysem - sukces → program zakładał wzrost udziału państwa w gospodarce, dlatego rozpoczęto duże inwestycje państwowe (budowa tam i autostrad) i zatrudniano tam do pracy bezrobotnych Włoscy kombatanci wojenni skupieni wokół Benita Mussoliniego stworzyli skrajnie nacjonalistyczną partię faszystowską (faszyzm - skrajny nacjonalizm). Głosili kult wodza (duce) i państwa, domagali się silnego państwa rządzonego tylko przez faszystów. Zwalczali komunistów i socjalistów. W październiku 1922 Benito Mussolini zorganizował marsz na Rzym i przejął władzę we Włoszech, wprowadził totalitarny system faszystowski. Zlikwidował pozostałe partie polityczne, a opozycję brutalnie stłumił. Kierując się ideą odbudowy potęgi Imperium rzymskiego, prowadził politykę podbojów, podbił Fiume, Albanię i Etiopię, za podbicie Etiopii nałożono sankcje gospodarcze na Włochy, dlatego one opuściły Ligę Narodów. W Niemczech Adolf Hitler od początku lat 20 stał na czele ruchu nazistów (narodowych socjalistów), wzorujących się na włoskich faszystach (kult wodza, brunatne koszule wzorowane na czarnych). Ich partia NSDAP planowała przekształcić Niemcy w potężne nacjonalistyczne państwo, ponieważ uważali że Niemcy to rasa panów (nadludzi), którzy powinni panować nad światem. Za dotychczasowe porażki obwiniali Żydów i socjalistów. NSDAP przeprowadziło nieudany pucz monachijski (zamach stanu), za co Hitler trafił do więzienia, jednak rozgłos jaki dało mu to wydarzenie pozwoliło mu na rozrost swoich wpływów, środków finansowych a nawet armii. NSDAP stało się najpotężniejszą partią w Niemczech, następnie Hitler został mianowany kanclerzem rządu koalicyjnego. Konsekwentnie eliminował swoich przeciwników politycznych, aż doprowadził do tego że NSDAP było jedyną partią. Aby przejąć władzę zorganizował 29/30 czerwca 1934 "noc długich noży" - czystka nazistów, przeciwników Hitlera. Po śmierci prezydenta Adolf Hitler w 1933 objął rządy w Niemczech, a następnie wprowadził totalitarny i zbrodniczy ustrój (rasistowskie prawodawstwo, prześladowanie opozycji, obozy koncentracyjne, eutanazja niepełnosprawnych). W III Rzeszy panował duży rasizm względem Żydów, 9.11.1938 nazisci zorganizowali zamieszki, którym towarzyszyły mordy Żydów i niszczenie witryn sklepowych - "noc kryształowa". Jednocześnie tworzono dla nich obozy koncentracyjne, do których trafiali też przeciwnicy Hitlera. Po pierwszej wojnie światowej postępowała demokratyzacja. Rozszerzona prawa wyborcze i wkrótce objętymi także kobiety w większości krajów Europy. Demokratyzacji towarzyszył rozwój szkolnictwa świeckiego i laicyzacja życia społecznego. W ZSRS przekształciła się w prześladowania duchownych i wiernych oraz niszczenie świątyń, w tym także zabytków kultury sakralnej. W okresie międzywojennym nastąpił rozwój kultury masowej. Rosło czytelnictwo i słuchalność radia. Pojawiły się pierwsze telewizory. Rozwijała się kinematografia, wprowadzono film dźwiękowy, aktorzy zyskiwali status gwiazd. W krajach totalitarnych film, nawet o wysokich walorach artystycznych, służył propagandzie i indoktrynacji. W architekturze zaczął dominować funkcjonalizm, a także modernizm. W 1936 faszystowskie Włochy dokonały podboju Etiopii, a 3 lata później zajęły Albanię. W 1931 Japończycy podbili Mandżurię i stworzyli marionetkowe cesarstwo mandżukuo. W 1937 zaatakowali Chiny i zajęli jego największe miasta, dokonując przy tym masakry ludności cywilnej. Niemcy odłączyli się od Ligi Narodów, aby móc bez przeszkód łamać postanowienia traktatu wersalskiego: • W 1935 Hitler rozpoczął zbrojenia, ich gospodarka była nastawiona na produkcję zbrojeniową, •wprowadził powszechną służbę wojskową • rozpoczął rozbudowę Wehrmachtu - zmodernizowane siły zbrojne (lądowe, morskie i powietrzne) W 1936 zajął zdemilitaryzowaną strefę Nadrenii Anschluss Austrii UK i Francja nie reagowały na działania Niemiec, które nie ukrywały, że łamią postanowienia traktatu wersalskiego. Niemcy z Włochami i Japonią podpisały w 1936-37 porozumienia zwane paktem antykominternowskim. Tak powstała oś Berlin-Rzym-Tokio, odtąd nazywali się państwami osi. W 1938 przeprowadził Anschluss, czyli przyłączenie, Austrii. Był to pierwszy podbój Hitlera, który przebiegł pokojowo, ponieważ większość społeczeństwa poparła utratę niepodległości. Kolejnym celem Hitlera stała się Czechosłowacja, ponieważ mieszkało tam sporo Niemców. We wrześniu 1938 Hitler wysunął żądania dotyczące części terytoriów Czechosłowacji. Podczas konferencji monachijskiej Zachodnie mocarstwa zgodziły się oddać Niemcom do ziemie, ponieważ Hitler postraszył ich wojną. Wiosną 1939 Słowacja odłączyła się od Czech, które zostały podporządkowane w III Rzeszy. Hiszpania - W 1936 po zwycięstwie w wyborach centro lewicowego frontu ludowego, wybuchł bunt wojska pod dowództwem generała Francisco Franco. W 1939 zwolennicy Franco pokonali republikanów i na 35 lat przejęli władzę w Hiszpanii. VII. II RZECZPOSPOLITA Jeszcze przed zakończeniem I wojny światowej wszystkich zaborach zaczęły powstawać polskie ośrodki władzy, które różniły się metodami działania w kierunku odzyskania niepodległości i wizji Polski: Rada Regencyjna (Królestwo Polskie), Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie (Królestwo Polskie), Polska Komisja Likwidacyjna (Galicja) i Naczelna Rada Ludowa (Prusy) 11 listopada 1918 Rada Regencyjna powierzyła Józefowi Piłsudskiemu dowództwo nad Wojskiem Polskim, ogłosił on wtedy odrodzenie się państwa polskiego, co uznały tylko Niemcy, reszta krajów wyczuwała tu spisek. Dopiero dzięki Ignacemu Janowi Paderewskiemu, polityk cieszący się dużym autorytetem wśród ententy, ententy uznały odrodzenie Rzeczypospolitej. W styczniu 1919 polskim premierem został Ignacy Jan Paderewski. Wzmocniło to pozycję Polski podczas konferencji pokojowej w Paryżu. 26 stycznia 1919 odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Jego obrady zainaugurowano 10 lutego. 20 lutego 1919 uchwalono małą konstytucję, na mocy której najwyższą władzę w państwie sprawował sejm, a naczelnik państwa był wykonawcą jego postanowień. - Józef Piłsudski odstąpił pozycji, a następnie ponownie mu ją przyznano Na początku państwo polskie nie miało ustalonych granic. Roman Dmowski uważał że w granicach powinny się znaleźć tereny w większości zamieszkiwane przez polaków, a Ignacy Jan Paderewski, że granice jak przed zaborami. Pierwsze lata Niepodległości były dla Polski niezwykle trudne. Kraj musiał podźwignąć się ze zniszczeń wojennych. Jego poszczególne części, należące wcześniej do państw zaborczych, różniły się poziomem rozwoju gospodarczego, infrastrukturą i systemami prawnymi. Problemem były różne sposoby zorganizowania administracji, ostatecznie w 1925 w II Rzeczypospolitej było 16 województw (śląskie własna autonomia), które były podzielone na gminy i powiaty. 27 grudnia 1918 roku wybuchło Powstanie Wielkopolskie. w jego wyniku niemal cała Wielkopolska została przyłączona do Polski. Zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego Polska otrzymała Pomorze Gdańskie i liczący około 140 km pas wybrzeża. Gdańsk stał się wolnym miastem. O przynależności Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt. Polacy zorganizowali tu też trzy powstania zbrojne. Ostatecznie przyznano Polsce 29% spornego terenu i większość zakładów przemysłowych. W 1919 Polacy i Czesi toczyli spór o Śląsk Cieszyński. O jego podziale zdecydował arbitraż Rady Ambasadorów, która przyznała większość obszaru Czechosłowacji. W lipcu 1920 odbył się plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu. za przyłączenie tych terenów do Polski opowiedziało się jedynie 3% ludności. W 1919 wybuchł konflikt polsko-ukraiński o Galicję Wschodnią. Szczególnie zaciekłe walki toczyły się o Lwów. Podczas obrony miasta zasłużyli się polscy uczniowie i studenci, nazwani Orlętami Lwowskimi. W 1919 wybuchła wojna polsko-bolszewicka. Podczas wiosennej ofensywy wojska Polskiego zajęły Wilno i Mińsk. Wiosna 1920 Józef Piłsudski zawarł sojusz z władzami Ukraińskiej Republiki Ludowe. Podczas wspólnej ofensywy wojska polskie polskie ukraińskiego zajęły Kijów. Na początku czerwca siły bolszewickie rozpoczęły wielkie natarcie, które zmusiło Polaków do odwrotu. W obliczu zagrożenia polskie władze powołały Rząd Obrony Narodowej pod przewodnictwem Wincentego Witosa. W dniach 13-15 sierpnia rozegrała się Bitwa Warszawska. W jej wyniku wojska Michaiła Tuchaczewskiego zostały rozbite. 31 sierpiania w bitwie pod Komarowem Polacy pokonali Armię Konna Siemiona Budionnego. Wojnę polsko-bolszewicka zakończył pokój ryski podpisany 18 marca 1932. Na jego mocy Polska zdobyła rozległe ziemie na wschodzie. 17 marca 1921 Sejm Ustawodawczy przyjął Konstytucje marcowa. Ustawa zasadnicza określająca ustrój Rzeczypospolitej, wprowadzając m.in. urząd prezydenta i dwuizbowy parlament. W listopadzie 1922 odbyły się wybory do nowego sejmu. Większość zdobyła w nim koalicja ugrupowań prawicowych - Chrześcijański Związek Jedności Narodowej Jednym z najważniejszych zadań nowego parlamentu byk wybór prezydenta. Józef Piłsudski zrezygnował z ubiegania się o ten urząd. Ostatecznie 11 grudnia 1932 Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydenta Gabriela Narutowicza. Pięć dni później został on zastrzelony przez związanego z endecją Eligiusza Niewiadomskiego. Rządy parlamentarne w Polsce charakteryzowały się dużym rozdrobnieniem sceny politycznej. W latach 1919-1926 władzę sprawowało 13 kolejnych gabinetów. Osłabiało to pozycję Polski na arenie międzynarodowej. 12 maja 1926 Józef Piłsudski na czele wiernych sobie oddziałów wojskowych dokonał zamachu stanu. Trzy dni później prezydent Stanisław Wojciechowski i rząd Wincentego Witosa podali się do dymisji. Wkrótce Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta prof. Ignacego Mościckiego. W latach 1926-1939 autorytarne rządy w Polsce sprawowali zwolennicy Józefa Piłsudskiego tworzący obóz polityczny zwany sanacją. 2 sierpnia 1926 Sejm uchwalił nowele sierpniowa, która zwiększała uprawnienia prezydenta. W 1935 politycy sanacji doprowadzili do uchwalenia konstytucji kwietniowej. Wprowadziła ona ustrój, w którym najważniejszym organem władzy był prezydent. Za rządów sanacji dochodziło do prześladować opozycji. Ich przykładami był proces Brzeski i utworzenie obozu dla więźniów politycznych w Berezie Kartuskiej Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935. Po jego śmierci rządy w Polsce nadal sprawowali przedstawiciele sanacji, jednak ich obóz polityczny uległ dezintegracji. II Rzeczpospolita była krajem wielowyznaniowym i wielonarodowym. Oprócz Polaków, którzy stanowili ok. 70% społeczeństwa, zamieszkiwali ja: Ukraińcy, Żydzi, Niemcy, Białorusini, Litwini i inne mniejszości narodowe. Ich prawa były gwarantowane przez Polska konstytucję. W latach 1923-1925 premierem był Władysław Grabski, którego Rząd wdrożył ważne reformy: monetarna, wprowadzającą nowa walutę - złoty Polski, i rolną Jednym z najważniejszych dokonań II Rzeczypospolitej była budowa Gdyni (Eugeniusz Kwiatkowski). W ciągu kilkunastu lat powstał tu jeden z największych portów Bałtyku i liczące 120k mieszkańców miasto. Szczególne zasługi dla tej inwestycji miał minister Eugeniusz Kwiatkowski. W drugiej połowie lat 30 z inicjatywy Eugeniusza Kwiatkowskiego powołano Centralny Okręg Przemysłowy. Tworzyło go ponad sto zakładów przemysłowych. Ta inwestycja przyniosła ożywienie gospodarcze Polski. Jej rozwój został jednak zatrzymany przez wybuch II wojny światowej. Jednym z największych problemów społecznych w odrodzonej Polsce był analfabettzm. Na niektórych obszarach kraju niepiśmiennych było nawet 40% mieszkańców. W II Rzeczypospolitej przeprowadzono dwie najważniejsze reformy edukacji. Pierwsza z 1924 pomagała na wprowadzeniu szkół dwujęzycznych dla przedstawicieli mniejszości narodowych. W ramach drugiej reformy, z 1932, podzielono proces edukacji na trzy etapy: 6 szkoła powszechna, 6 szkoła ogólnokształcącą (4 letnie gimnazjum i 2 letnie liceum) I studia. W okresie dwudziestolecia międzywojennego polscy uczeni m.in. ma i filozofowie, zdobywali uznanie zarówno w ojczyźnie, jak i za granicą. Do najwybitniejszych twórców literatury tego okresu należeli m.in.: Witold Gombrowicz, Stanisław Witkiewicz W okresie międzywojennym narodziła się Polska kinematografia. W tym okresie rozwijało się także polskie radio. Polacy odnosili również międzynarodowe sukcesy w sporcie. Do najwybitniejszych reprezentantów Polski należeli Halina Konopacka i Janusz Kusociński. W pierwszej połowie lat 20. Polska miala słabsza pozycję na arenie międzynarodowej. Jej przedstawiciele zostali pominięci m.in. podczas konferencji w Locarno w 1925 W okresie sanacji Polski Józef Piłsudski i minister Józef Beck prowadzili wobec Niemiec i ZSRS politykę równych odległości, zwana też polityki równowagi. W 1933 Polska deklarację o niestosowaniu przemocy z Niemcami. W 1938 Niemcy zażądały od Polski zgody na przyłączenie Gdańska do Rzeszy, pozwolenia na budowę trasy eksterytorialnej do Prus Wschodnich i przystąpienia do paktu antykominternowskiego. Władzę Rzeczypospolitej odrzucili te żądania. Wobec zagrożenia że strony Niemiec LO zawiązała sojusze z UK I Francja. 23 sierpnia 1939 ZSRS I Niemcy zawarły pakt Ribbentrop-Mołotow. Tajny ane do tego dokumentu zawierał opis stref wpływów obu państw. USA, UK I Francja dowiedziały się o treści tego dokumentu, jednak nie przekazały żadnych informacji Polsce, UK zawartą 25 sierpnia sojusz polityczno-wojskowy z Polska, który przyczynił się do opóźnienia wojny. 1 września 1939 rozpoczęła się II wojna światowa.