Kongres Wiedeński i jego znaczenie dla Europy

Kongres wiedeński odbył się w stolicy cesarstwa Austriackiego między wrześniem 1814 a czerwcem 1815 roku. Głównym celem było ustanowienie nowego ładu międzynarodowego w Europie po okresie wojen napoleońskich. Najważniejszą rolę odegrali przedstawiciele pięciu mocarstw: Wielkiej Brytanii, Rosji, Prus, Austrii i Francji.

System wiedeński opierał się na trzech fundamentalnych zasadach. Pierwszą była restauracja, czyli przywrócenie przedrewolucyjnego porządku społecznego i politycznego. Drugą stanowił legitymizm, uznający boskie prawo monarchów do sprawowania władzy. Trzecią zasadą była równowaga europejska, mająca zapobiec dominacji któregokolwiek z mocarstw.

Definicja: System wiedeński - porządek międzynarodowy ustanowiony podczas kongresu wiedeńskiego, oparty na zasadach restauracji, legitymizmu i równowagi sił między mocarstwami europejskimi.

Najważniejsze postanowienia terytorialne kongresu obejmowały wzmocnienie państw zwycięskiej koalicji antyfrancuskiej oraz ukaranie sojuszników Napoleona. Utrwalono rozbicie polityczne Włoch i Niemiec, a także podział ziem polskich między Rosję, Prusy i Austrię. Dla zabezpieczenia nowego porządku utworzono Święte Przymierze, którego zadaniem było tłumienie ruchów rewolucyjnych i narodowowyzwoleńczych.

Europa i świat w okresie przemian (1853-1871)

Wojna krymska (1853-1856) między Rosją a Imperium Osmańskim, wspieranym przez koalicję mocarstw zachodnich, zapoczątkowała okres wielkich przemian w Europie. Klęska Rosji doprowadziła do reform wewnętrznych znanych jako "odwilż posewastopolska".

W latach 60. XIX wieku doszło do zjednoczenia Włoch pod przewodnictwem Królestwa Sardynii. Proces ten, kierowany przez premiera Camillo Cavoura i wspierany przez Giuseppe Garibaldiego, doprowadził do powstania Królestwa Włoch w 1861 roku. Ostateczne zjednoczenie nastąpiło po przyłączeniu Wenecji (1866) i Rzymu (1870).

Highlight: Zjednoczenie Włoch i Niemiec w latach 60. XIX wieku fundamentalnie zmieniło układ sił w Europie, kończąc epokę rozdrobnienia politycznego w centrum kontynentu.

Równolegle przebiegał proces jednoczenia Niemiec pod hegemonią Prus. Otto von Bismarck, realizując politykę "krwią i żelazem", doprowadził do utworzenia Związku Północnoniemieckiego (1867), a następnie II Rzeszy Niemieckiej (1871). Proces ten został przypieczętowany zwycięstwem nad Francją w wojnie 1870-1871.

Przemiany społeczne i gospodarcze w XIX wieku

Druga połowa XIX wieku przyniosła fundamentalne zmiany w życiu społecznym i gospodarczym. Rozwój przemysłu i urbanizacja doprowadziły do powstania nowych klas społecznych i ideologii politycznych. Europa i świat w drugiej połowie XIX wieku doświadczyły bezprecedensowego postępu technologicznego.

Najważniejsze osiągnięcia naukowe tego okresu to teoria ewolucji Darwina, odkrycia Marii Skłodowskiej-Curie w dziedzinie promieniotwórczości, wynalezienie telefonu przez Bella czy żarówki przez Edisona. Te innowacje radykalnie zmieniły życie codzienne ludzi.

Przykład: Rozwój transportu miejskiego - od omnibusów konnych przez tramwaje elektryczne po pierwsze linie metra w Londynie - pokazuje skalę przemian technologicznych w życiu codziennym XIX-wiecznych miast.

W sferze społecznej pojawiły się nowe ruchy ideologiczne: socjaldemokracja, nacjonalizm i feminizm. Szczególnie istotna była walka o prawa kobiet, prowadzona przez sufrażystki. W kulturze dominował początkowo pozytywizm, później pojawiły się nowe kierunki w sztuce, jak impresjonizm czy secesja.

Sytuacja ziem polskich po powstaniu styczniowym

Druga połowa XIX wieku w Polsce to okres intensywnych przemian pod zaborami. Po klęsce powstania styczniowego (1863-1864) nastąpiła fala represji, szczególnie w zaborze rosyjskim. Rozpoczęła się systematyczna rusyfikacja i germanizacja społeczeństwa polskiego.

W zaborze pruskim wprowadzono politykę Kulturkampfu, której celem była germanizacja ludności polskiej. Obejmowała ona walkę z Kościołem katolickim, rugowanie języka polskiego ze szkół i urzędów oraz akcję kolonizacyjną. Symbolem oporu stał się strajk dzieci we Wrześni i sprawa Michała Drzymały.

Definicja: Praca organiczna - program działań społeczno-gospodarczych mający na celu wzmocnienie polskiego społeczeństwa pod zaborami poprzez rozwój oświaty, gospodarki i kultury.

Najbardziej korzystne warunki panowały w zaborze austriackim, gdzie Polacy uzyskali autonomię. W Galicji działał Sejm Krajowy, spolonizowano administrację i szkolnictwo, co sprzyjało rozwojowi polskiej kultury i życia narodowego.

Sytuacja gospodarcza w zaborach i rozwój społeczny w drugiej połowie XIX wieku

W drugiej połowie XIX wieku sytuacja gospodarcza w poszczególnych zaborach znacząco się różniła. Zabór pruski charakteryzował się najlepszymi warunkami rozwoju, głównie dzięki całkowitemu uwłaszczeniu chłopów po Wiośnie Ludów. Cechował go wysoki poziom wiedzy rolniczej, modernizacja i wzrost wydajności produkcji.

Szczególnie dynamiczny rozwój przemysłowy nastąpił w Królestwie Polskim. Powstały tam dwa kluczowe okręgi przemysłowe: Łódzki i Warszawski. Łódź, dzięki rozwojowi przemysłu włókienniczego, zyskała miano "polskiego Manchesteru". W zaborze pruskim najintensywniejszy wzrost przemysłu występował na Górnym Śląsku, gdzie rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego oraz hutnictwo.

[!WAŻNE] Najgorsza sytuacja gospodarcza panowała w zaborze austriackim, który charakteryzował się:

• Dużym rozdrobnieniem gospodarstw
• Przeludnieniem wsi
• Niedostatecznym rozwojem przemysłu
• Brakiem miejsc pracy poza rolnictwem

W tym okresie ukształtowała się nowa struktura społeczna. Wyłoniły się nowe grupy społeczne: arystokracja, ziemiaństwo, burżuazja, drobnomieszczaństwo, inteligencja oraz robotnicy (proletariat). Równocześnie rozwijał się ruch emancypacyjny kobiet oraz postępował proces asymilacji Żydów.

Rozwój ruchów politycznych na ziemiach polskich

Pod koniec XIX wieku na ziemiach polskich zaczął intensywnie rozwijać się ruch socjalistyczny. Wykształciły się dwie główne partie: Polska Partia Socjalistyczna (PPS) oraz Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Główna różnica między nimi dotyczyła stosunku do kwestii niepodległości Polski.

[!DEFINICJA] Liga Narodowa - tajna organizacja powstała w 1893 roku z inicjatywy krajowych działaczy Ligi Polskiej. Na jej czele stanął Roman Dmowski. W 1897 roku działacze ruchu narodowego utworzyli Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne.

Istotnym elementem życia politycznego stał się również ruch ludowy. Jego rozwój doprowadził do powstania w 1895 roku Stronnictwa Ludowego, które w 1903 roku przekształciło się w Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL).

Rewolucja 1905 roku i rozwój kultury

Rewolucja 1905 roku, która wybuchła w Rosji, szybko dotarła na ziemie polskie znajdujące się pod zaborem rosyjskim. W Królestwie Kongresowym doszło do masowych strajków robotniczych, powstań oraz protestów nauczycieli i uczniów.

[!PRZYKŁAD] Najwybitniejsi przedstawiciele pozytywizmu:

• Bolesław Prus
• Eliza Orzeszkowa
• Aleksander Świętochowski

Na przełomie XIX i XX wieku rozwinął się nowy kierunek w sztuce - modernizm, nazywany na ziemiach polskich Młodą Polską. Literatura tego okresu charakteryzowała się neoromantycznymi tendencjami. Do najważniejszych twórców należeli Jan Kasprowicz, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski i Władysław Reymont.

Przyczyny wybuchu I wojny światowej

Okres przed wybuchem I wojny światowej, znany jako belle epoque, charakteryzował się stabilizacją polityczną oraz rozwojem gospodarczym i cywilizacyjnym Europy. Największym mocarstwem było wówczas Imperium Brytyjskie, kontrolujące około 1/4 świata.

[!WAŻNE] Główne bloki polityczne przed I wojną światową:

• Trójprzymierze (1882): Niemcy, Austro-Węgry, Włochy
• Trójporozumienie (1904-1907): Francja, Wielka Brytania, Rosja

Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny stał się zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku. Konflikt między Austro-Węgrami a Serbią przerodził się w wojnę światową, w której po jednej stronie stanęły państwa centralne, a po drugiej państwa ententy.

Kształtowanie się II Rzeczypospolitej - Droga do Niepodległości

W okresie schyłkowym I wojny światowej na ziemiach polskich zaczęły formować się różnorodne ośrodki władzy. Kongres wiedeński i jego postanowienia były już odległą historią - Polska zmierzała ku niepodległości. W każdym z zaborów powstały odmienne centra administracyjne: Rada Regencyjna w Królestwie Polskim, Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie, Polska Komisja Likwidacyjna w Galicji oraz Naczelna Rada Ludowa w zaborze pruskim.

Definicja: Rada Regencyjna - tymczasowy organ władzy państwowej Królestwa Polskiego, utworzony przez państwa centralne w 1917 roku.

Przełomowym momentem stał się dzień 11 listopada 1918 roku, gdy Rada Regencyjna przekazała władzę wojskową Józefowi Piłsudskiemu. Początkowo tylko Niemcy uznały odrodzenie państwa polskiego, jednak dzięki dyplomatycznym staraniom Ignacego Jana Paderewskiego, który cieszył się uznaniem państw ententy, udało się uzyskać międzynarodowe poparcie dla niepodległej Polski.

Kształtowanie się państwowości polskiej nabrało tempa w 1919 roku. Wybory do Sejmu Ustawodawczego, uchwalenie małej konstytucji oraz powołanie Ignacego Jana Paderewskiego na stanowisko premiera znacząco wzmocniły pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Szczególnie istotne było uchwalenie 20 lutego 1919 roku małej konstytucji, która ustanawiała sejm jako najwyższą władzę w państwie.

Highlight: Pierwsze lata niepodległości charakteryzowały się ogromnymi wyzwaniami związanymi z unifikacją trzech różnych systemów administracyjnych, prawnych i gospodarczych odziedziczonych po zaborcach.

Walka o Granice i Kształtowanie Ustroju II RP

Proces kształtowania granic II Rzeczypospolitej był złożony i wymagał zarówno działań militarnych, jak i dyplomatycznych. Europa i świat w drugiej połowie XIX wieku pozostawiły skomplikowaną sytuację narodowościową, którą należało teraz rozwiązać. Powstanie Wielkopolskie, zakończone sukcesem, przyłączyło do Polski większość Wielkopolski. Na mocy Traktatu Wersalskiego Polska otrzymała Pomorze Gdańskie z wąskim dostępem do morza, podczas gdy Gdańsk stał się Wolnym Miastem.

Szczególnie dramatyczny przebieg miała walka o Górny Śląsk, gdzie doszło do trzech powstań śląskich. Ostatecznie Polsce przypadło 29% spornego terytorium, ale z większością zakładów przemysłowych. Równie istotna była wojna polsko-bolszewicka, której kulminacyjnym momentem stała się Bitwa Warszawska (13-15 sierpnia 1920 roku).

Przykład: Obrona Lwowa w 1919 roku stała się symbolem patriotyzmu młodego pokolenia. Orlęta Lwowskie - młodzi obrońcy miasta - na trwałe zapisali się w historii Polski.

Stabilizacja państwa nastąpiła wraz z przyjęciem Konstytucji marcowej 17 marca 1921 roku. Wprowadzała ona system parlamentarno-gabinetowy z dwuizbowym parlamentem i urzędem prezydenta. Jednak pierwsze lata funkcjonowania tego systemu pokazały jego słabości - w latach 1919-1926 Polska miała aż 13 różnych gabinetów rządowych, co znacząco osłabiało pozycję kraju na arenie międzynarodowej.