Kluczowe wydarzenia XVIII wieku

Bitwa pod Połtawą (1709) zmieniła całkowicie układ sił w Europie. Szwedzi z 20-tysięczną armią przegrali z 45-tysięczną rosyjską, tracąc około 12 tysięcy ludzi. Ta klęska zakończyła dominację Szwecji nad Bałtykiem i zapoczątkowała wzrost potęgi Rosji.

Sejm niemy z 1717 roku odbył się pod presją Rosji - bez debat uchwalono reformy mające wzmocnić państwo. Zmniejszono liczebność wojska, wprowadzono podatek pogłówny i ograniczono władzę hetmanów. To wydarzenie potwierdziło rosnący wpływ Rosji na Polskę.

Collegium Nobilium założone w 1740 roku przez Stanisława Konarskiego było elitarną szkołą dla synów szlacheckich w Warszawie. Promowało nowoczesne nauki, filozofię i zasady obywatelskości, kształtując przyszłych liderów politycznych i społecznych.

Pamiętaj: Te wydarzenia pokazują, jak Polska stopniowo traciła niezależność, ale jednocześnie podejmowała próby modernizacji.

Reformy oświeceniowe w Europie

Prusy pod rządami Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) przeprowadziły kompleksowe reformy. Scentralizowano władzę, wprowadzono kodeks prawny "Allgemeines Landrecht" i zmodernizowano armię. Rozwinięto także edukację i przemysł według polityki merkantylnej.

Austria za Marii Teresy (1740-1780) skupiła się na centralizacji administracji i reformach edukacyjnych. Założono szkoły ludowe, wprowadzono obowiązkową edukację podstawową i zreformowano uniwersytety. Zmodernizowano także armię i system podatkowy.

Rosja Piotra I Wielkiego (1682-1725) przeszła przez radykalną westernizację. Zmodernizowano administrację na wzór zachodnioeuropejski, zbudowano nowoczesną armię i flotę. Wprowadzono europejskie zwyczaje i styl życia, rozwijano przemysł i handel.

Ciekawostka: Reformy oświeceniowe w całej Europie miały podobny cel - wzmocnienie państwa przez modernizację i centralizację władzy.

Konfederacja targowicka i rozbiory

Konfederacja targowicka (1792) została założona przez konserwatywną szlachtę, aby obalić Konstytucję 3 maja. Wspierani przez Rosję konfederaci doprowadzili do wojny z Polską. Król Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji, co zakończyło opór i doprowadziło do II rozbioru.

Wielka wojna północna (1700-1721) była konfliktem koalicji państw przeciwko Szwecji w celu złamania jej dominacji nad Bałtykiem. Wojna zakończyła się klęską Szwecji i znacznym wzmocnieniem pozycji Rosji jako nowej potęgi w Europie Północnej.

I rozbiór Polski (1772) nastąpił, gdy Rosja, Prusy i Austria zaanektowały części terytorium Rzeczpospolitej, osłabiając jej suwerenność. Rozbiór zatwierdzono na Sejmie Rozbiorowym w 1773 roku.

Ważne: Rozbiory były konsekwencją słabości wewnętrznej Polski i agresywnej polityki sąsiadów.

Dalsze rozbiory i koniec niepodległości

II rozbiór Polski (1793) miał miejsce po konfederacji targowickiej, gdy Rosja i Prusy zaanektowały kolejne części terytorium. Znacznie zmniejszył obszar i suwerenność Rzeczpospolitej. Został zatwierdzony przez Sejm grodzieński.

III rozbiór Polski (1795) był ostatecznym aktem likwidacji Rzeczpospolitej. Rosja, Prusy i Austria podzieliły między siebie pozostałe terytoria Polski, co formalnie zakończyło istnienie niepodległego państwa polskiego na mapie Europy.

Te wydarzenia oznaczały koniec 800-letniej państwowości polskiej. Polska zniknęła z mapy świata na 123 lata, aż do 1918 roku.

Pamiętaj: Rozbiory nie były jednorazowym aktem, lecz procesem rozłożonym na 23 lata (1772-1795).

Reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego

Komisja Edukacji Narodowej założona w 1773 roku była pierwszym krokiem w reformie systemu oświaty. KEN miała poprawić edukację, rozwinąć szkolnictwo i propagować nowoczesne metody nauczania, podnosząc poziom wykształcenia w kraju.

Stanisław August Poniatowski panował jako król Polski od 1764 do upadku Rzeczpospolitej w 1795 roku. Jego panowanie było okresem prób reform, które miały modernizować kraj i wzmocnić państwo.

Konfederacja barska (1768) była zbrojnym wystąpieniem opozycji szlacheckiej przeciwko Poniatowskiemu i jego reformom. Celem było zorganizowanie oporu przeciwko centralizacji władzy i wpływom Rosji. Pomimo początkowych sukcesów zakończyła się klęską.

Reformy Poniatowskiego obejmowały modernizację systemu politycznego, założenie KEN, reformy monetarne i gospodarcze oraz modernizację wojska. Napotkały jednak opór szlachty i ograniczenia ze strony obcych interwencji.

Wskazówka: Reformy Poniatowskiego pokazują, że Polska próbowała się modernizować, ale było już za późno.

Sejm Wielki i jego osiągnięcia

Prawa kardynalne (1791) uchwalone przez Sejm Wielki obejmowały wolność religijną, nierozdzielność Polski i Litwy, ograniczenie liberum veto oraz ustanowienie monarchii konstytucyjnej. Były ważnym krokiem modernizacji, ale zostały obalone w skutek II rozbioru w 1793 roku.

Reformy Sejmu Wielkiego to przede wszystkim uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku, reformy systemu politycznego oraz działalność Komisji Edukacji Narodowej.

Stronnictwa polityczne podczas obrad dzieliły się na: patriotyczne (dążące do głębokich reform), konserwatywne (sprzeciwiające się zmianom i współpracujące z Rosją) oraz królewskie (popierające umiarkowane reformy).

Czarna procesja (2.12.1789) to marsz przedstawicieli miast królewskich z Janem Dekiertem na czele do zamku królewskiego. Ubrani na czarno, przekazali królowi petycję domagającą się praw obywatelskich dla mieszczan.

Ciekawostka: Nazwa "czarna procesja" wzięła się od czarnych strojów uczestników, które symbolizowały żałobę po prawach mieszczan.

Konstytucja 3 maja i upadek Rzeczpospolitej

Konstytucja 3 maja wprowadziła zniesienie liberum veto, trójpodział władzy, monarchię konstytucyjną i równość obywateli. To była pierwsza konstytucja w Europie i druga na świecie (po amerykańskiej).

Order Virtuti Militari ustanowiony w 1792 roku przez króla Poniatowskiego to najwyższe polskie odznaczenie wojskowe za wybitne czyny bojowe. Jest jednym z najstarszych odznaczeń wojskowych na świecie, dzieli się na pięć klas.

Upadek Rzeczpospolitej nastąpił pod koniec XVIII wieku w wyniku trzech rozbiorów (1772, 1793, 1795) dokonanych przez Rosję, Austrię i Prusy. Przyczyny obejmowały wewnętrzne słabości polityczne, ekonomiczne i militarne oraz agresywną politykę sąsiadów.

Proces ten zakończył się całkowitą likwidacją państwa polsko-litewskiego i jego podziałem między trzech zaborców.

Ważne: Konstytucja 3 maja była ostatnią próbą ratowania niepodległości Polski przed rozbiorami.

Powstanie kościuszkowskie 1794

Kluczowe wydarzenia powstania rozpoczęły się od przysięgi Tadeusza Kościuszki 24 marca 1794. Najważniejsze momenty to bitwa pod Racławicami (4 kwietnia), insurekcja warszawska $17/18 kwietnia$ i wileńska $22/23 kwietnia$.

Uniwersał połaniecki wydany 7 maja 1794 roku miał poprawić sytuację chłopów poprzez zniesienie poddaństwa, zmniejszenie pańszczyzny i inne reformy społeczne. To był rewolucyjny krok w stronę równości społecznej.

Powstanie zakończyły bitwy pod Szczekocinami (6 czerwca) i Maciejowicami (10 października), gdzie ranny został Kościuszko. Kapitulacja powstańców nastąpiła 16 listopada, a Warszawa skapitulowała 4 listopada 1794.

Abdykacja króla to akt zrzeczenia się tronu przez władcę. Stanisław August Poniatowski abdykował w 1795 roku w obliczu upadku Rzeczpospolitej w wyniku trzeciego rozbioru.

Pamiętaj: Powstanie kościuszkowskie było ostatnią próbą obrony niepodległości przed całkowitym zaboriem Polski.

Polacy w epoce napoleońskiej

Przyczyny upadku państwa polskiego to słaba struktura polityczna, zagraniczne interwencje i rozbiory, słaba armia, niedobór reform oraz brak jedności narodowej. Te czynniki razem doprowadziły do katastrofy państwowej.

Polacy w bitwach napoleońskich walczyli zarówno po stronie Napoleona, jak i przeciwko niemu. Uczestniczyli w bitwach pod Lipskiem czy Waterloo, a polscy generałowie jak Józef Poniatowski i Jan Henryk Dąbrowski odznaczyli się w bojach.

Legiony polskie we Włoszech to formacje złożone z Polaków walczących w armii Napoleona w latach 1797-1803. Brały udział w bitwach pod Marengo i Rivoli, zdobywając reputację odważnych i doświadczonych żołnierzy.

Księstwo Warszawskie (1807-1815) było państwem utworzonym przez Napoleona. Miało autonomię, ale było związane sojuszem z Francją. Wprowadzono reformy administracyjne i sądownicze. Upadło po klęsce Napoleona i zostało podzielone na kongresie wiedeńskim.

Ciekawostka: Legiony polskie we Włoszech dały początek słynnej pieśni "Jeszcze Polska nie zginęła", która stała się naszym hymnem narodowym.