Projekty reform Rzeczypospolitej
W okresie panowania Wettinów, mimo ogólnego kryzysu państwowości polskiej, pojawiły się pierwsze próby reform i głosy krytyki wobec istniejącego systemu. Inspiracją dla tych działań były idee oświeceniowe docierające z Francji.
Główne problemy, które dostrzegano w funkcjonowaniu państwa, to:
- Brak skutecznych reform ustrojowych.
- Częste zrywanie sejmów.
- Pusty skarbiec państwowy.
- Nieliczna i słaba armia.
- Samowola magnatów.
Wśród najważniejszych projektów reform należy wymienić propozycje Stanisława Leszczyńskiego zawarte w rozprawie "Głos wolny wolność ubezpieczający". Postulował on:
- Ograniczenie liberum veto.
- Zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy.
- Profesjonalizację administracji państwowej.
- Przyznanie chłopom wolności osobistej i zamianę pańszczyzny na czynsz.
Highlight: Propozycje Leszczyńskiego były niezwykle postępowe jak na ówczesne czasy i mogły znacząco poprawić sytuację Rzeczypospolitej.
Innym ważnym reformatorem był Stanisław Konarski, który w dziele "O skutecznym rad sposobie" poddał ostrej krytyce wady ustroju Rzeczypospolitej. Konarski opowiadał się za:
- Zniesieniem liberum veto.
- Wprowadzeniem głosowania większościowego w sejmie.
- Reformą systemu edukacji.
Example: Stanisław Konarski założył w 1740 roku Collegium Nobilium - szkołę dla synów magnatów i bogatej szlachty, która miała kształcić przyszłych liderów w poczuciu odpowiedzialności za losy kraju.
Warto również wspomnieć o inicjatywie braci Józefa i Andrzeja Załuskich, którzy w 1747 roku założyli pierwszą w Polsce bibliotekę publiczną - Bibliotekę Załuskich. Była to instytucja o ogromnym znaczeniu dla rozwoju nauki i kultury w Polsce.
Vocabulary: Liberum veto - prawo pozwalające pojedynczemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie wszystkich jego uchwał.
Projekty reform, choć nie zostały wdrożone w czasach saskich, stanowiły ważny fundament dla późniejszych prób naprawy Rzeczypospolitej, w tym Konstytucji 3 Maja. Pokazują one, że mimo trudnej sytuacji politycznej, w Polsce nie brakowało światłych umysłów, które dostrzegały potrzebę zmian i proponowały konkretne rozwiązania.
