Początek ingerencji Rosji w sprawy Polski

Okres rządów Wettinów przyniósł znaczące zmiany w układzie sił w Europie Środkowo-Wschodniej, co bezpośrednio wpłynęło na sytuację Rzeczypospolitej. Kluczowym momentem była Bitwa pod Połtawą w 1709 roku, w której Rosjanie pokonali Szwedów. To zwycięstwo umożliwiło Augustowi II powrót na polski tron, ale jednocześnie otworzyło drogę do coraz większej ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy Polski.

August II, chcąc wzmocnić swoją pozycję, dążył do reform ustrojowych, takich jak zniesienie wolnej elekcji i liberum veto. Te plany spotkały się z silnym oporem szlachty, która zawiązała konfederację przeciwko królowi. W tej sytuacji August II, by nie utracić całkowicie władzy, był zmuszony do zawarcia ugody z konfederatami.

Highlight: Ugoda została zawarta pod naciskiem Rosji, która wprowadziła do Polski swoje wojska, co stanowiło precedens dla przyszłych interwencji.

Porozumienie między królem a szlachtą zostało zatwierdzone na sejmie niemym w 1717 roku. Nazwa ta wynikała z faktu, że aby uniknąć zerwania obrad, większości posłów i senatorów nie pozwolono zabierać głosu.

Definition: Sejm niemy - sejm z 1717 roku, na którym większość uczestników nie mogła zabierać głosu, by uniknąć zerwania obrad.

Najważniejsze postanowienia sejmu niemego obejmowały:

1. Ustalenie podatków na utrzymanie stałego wojska liczącego 24 tysiące żołnierzy.
2. Ograniczenie władzy senatu i wpływów hetmanów.
3. Zakaz wznoszenia świątyń innych niż katolickie.
4. Ograniczenie uprawnień króla w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej i opuszczania kraju.

Te decyzje, choć miały na celu ustabilizowanie sytuacji wewnętrznej, w rzeczywistości przyczyniły się do dalszego osłabienia pozycji Polski na arenie międzynarodowej.

Vocabulary: Konfederacja - w dawnej Polsce związek, często zbrojny, zawiązywany przez szlachtę w celu obrony własnych interesów i praw.

Początki panowania Augusta II Mocnego

Rok 1697 przyniósł znaczące zmiany dla Rzeczypospolitej. Po śmierci Jana III Sobieskiego, na tron Polski wstąpił August II Mocny z dynastii Wettinów, będący jednocześnie księciem Saksonii. To wydarzenie zapoczątkowało unię personalną między Rzeczpospolitą a Saksonią, co miało istotny wpływ na dalsze losy kraju.

Panowanie Augusta II zbiegło się z wybuchem wojny północnej (1700-1721), konfliktu między Rosją a Szwecją. August II, licząc na wzmocnienie swojej pozycji w Polsce, zawarł sojusz z Rosją przeciwko Szwecji. Jednak jego plany szybko legły w gruzach.

Highlight: W 1702 roku Szwedzi pokonali połączone siły rosyjsko-saskie i wkroczyli na terytorium Rzeczypospolitej, zmuszając Augusta II do ucieczki do Saksonii.

Ta sytuacja pokazała słabość pozycji króla i zapoczątkowała okres niestabilności politycznej w kraju. Rzeczpospolita pod rządami Wettinów stanęła przed poważnymi wyzwaniami, które miały wpłynąć na jej przyszłość.

Vocabulary: Unia personalna - związek dwóch państw pod władzą jednego monarchy, zachowujących odrębność ustrojową i prawną.

Projekty reform Rzeczypospolitej

W okresie panowania Wettinów, mimo ogólnego kryzysu państwowości polskiej, pojawiły się pierwsze próby reform i głosy krytyki wobec istniejącego systemu. Inspiracją dla tych działań były idee oświeceniowe docierające z Francji.

Główne problemy, które dostrzegano w funkcjonowaniu państwa, to:

1. Brak skutecznych reform ustrojowych.
2. Częste zrywanie sejmów.
3. Pusty skarbiec państwowy.
4. Nieliczna i słaba armia.
5. Samowola magnatów.

Wśród najważniejszych projektów reform należy wymienić propozycje Stanisława Leszczyńskiego zawarte w rozprawie "Głos wolny wolność ubezpieczający". Postulował on:

• Ograniczenie liberum veto.
• Zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy.
• Profesjonalizację administracji państwowej.
• Przyznanie chłopom wolności osobistej i zamianę pańszczyzny na czynsz.

Highlight: Propozycje Leszczyńskiego były niezwykle postępowe jak na ówczesne czasy i mogły znacząco poprawić sytuację Rzeczypospolitej.

Innym ważnym reformatorem był Stanisław Konarski, który w dziele "O skutecznym rad sposobie" poddał ostrej krytyce wady ustroju Rzeczypospolitej. Konarski opowiadał się za:

• Zniesieniem liberum veto.
• Wprowadzeniem głosowania większościowego w sejmie.
• Reformą systemu edukacji.

Example: Stanisław Konarski założył w 1740 roku Collegium Nobilium - szkołę dla synów magnatów i bogatej szlachty, która miała kształcić przyszłych liderów w poczuciu odpowiedzialności za losy kraju.

Warto również wspomnieć o inicjatywie braci Józefa i Andrzeja Załuskich, którzy w 1747 roku założyli pierwszą w Polsce bibliotekę publiczną - Bibliotekę Załuskich. Była to instytucja o ogromnym znaczeniu dla rozwoju nauki i kultury w Polsce.

Vocabulary: Liberum veto - prawo pozwalające pojedynczemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie wszystkich jego uchwał.

Projekty reform, choć nie zostały wdrożone w czasach saskich, stanowiły ważny fundament dla późniejszych prób naprawy Rzeczypospolitej, w tym Konstytucji 3 Maja. Pokazują one, że mimo trudnej sytuacji politycznej, w Polsce nie brakowało światłych umysłów, które dostrzegały potrzebę zmian i proponowały konkretne rozwiązania.

Podwójna elekcja i rządy Augusta III

Rok 1733 przyniósł kolejny kryzys polityczny w Rzeczypospolitej. Po śmierci Augusta II Mocnego doszło do podwójnej elekcji, która ujawniła głębokie podziały wewnątrz kraju i rosnące wpływy mocarstw ościennych.

Sejm, chcąc chronić interesy polskiej szlachty, uchwalił zakaz kandydowania cudzoziemców na tron polski. W wyniku tego szlachta wybrała na króla Stanisława Leszczyńskiego, popieranego przez Francję. Jednak Rosja, nie akceptując tego wyboru, wprowadziła do Polski swoje wojska i doprowadziła do ogłoszenia królem Augusta III, syna poprzedniego władcy.

Highlight: Konflikt między zwolennikami obu kandydatów przerodził się w wojnę domową, która zakończyła się zwycięstwem stronników Augusta III.

Okres panowania Augusta III (1734-1763) charakteryzował się pogłębiającym się kryzysem państwa polskiego. Król rzadko przebywał w Rzeczypospolitej, pozostawiając rządy w rękach urzędników. Skutkowało to paraliżem władzy ustawodawczej - prawie wszystkie sejmy zostały zerwane lub zakończyły się bez podjęcia uchwał.

Quote: "Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa" - to powiedzenie obrazuje wzrost dobrobytu w okresie rządów Augusta III, ale jednocześnie ukazuje upadek moralny polskiej szlachty.

Mimo problemów politycznych, czasy saskie przyniosły pewne pozytywne zmiany:

1. Odbudowa gospodarki dzięki brakowi wojen.
2. Zwiększenie produkcji rolnej i ożywienie handlu zagranicznego.
3. Rozwój architektury - wznoszenie pałaców i kościołów.
4. Postęp w dziedzinie kultury i nauki.

Example: W Warszawie wybudowano Operalnię - pierwszy publiczny teatr, rozbudowano Zamek Królewski, a król fundował stypendia na studia zagraniczne.

Jednak te pozytywne aspekty nie mogły zrównoważyć narastających problemów ustrojowych i słabnącej pozycji międzynarodowej Rzeczypospolitej.