Rzeczypospolita w XVI stuleciu

Alternatywny zapis:

prawo do zasiadania w senacie ↳ najważniejsze pozycje (hetman i kanclerz) bogata szlachta ↳ 50 ha ziemi średnia szlachta ↳ 4-5 wsi (kilkanaście hektarów ziemi) szlachta zagrodowa (zaściankowa) ↳ sama musiała zajmować się swoimi terenami szlachta gołota ↳ nie posiadali ziemi ↳ służyli w wojsku lub na dworach 1492 r. - wprowadzenie Sejmu Walnego do Polski Sejm Walny • 2 izby-poselska i senatorska tylko dla mężczyzn wybranych przez sejmiki ziemskie • spotykali się co 2 lata, na 6 tygodni nie było obowiązku podjęcia decyzji zasada jednomyślności 3 stany sejmujące: - król (obowiązkowo) - posłowie - senatorowie Sejmiki ziemskie - zjazdy szlachty z terenu danej ziemi lub województwa, mógł w nich uczestniczyć każdy szlachcic osiadły w danej ziemi Na sejmikach obradywano o sprawach ważnych dla danego regionu i wybierano posłów na sejmy walne 1505 r. - nowa konstytucja (przywilej szlachecki) ↳ Nihil novi (nic nowego, bez zgody wszystkich) ↳ każda decyzja króla musiała być zatwierdzona przez sejm Zygmunt August (król w latach: 1548-1572 r.) ↳ książę Litewski od 1529 r. ↳ ostatni Jagiellończyk ↳ 3 razy żonaty, ale nie miał potomstwa Małżeństwa Zygmunta II Augusta: 1. z Elżbietą Habsburżanką 2. z Barbarą Radziwiłłówną (potajemnie, bez początkowej zgody szlachty) 3. z Katarzyną Habsburżanką (siostrą Elżbiety) W 2 poł. XVI w w Polsce rozpoczął się ruch reformacyjny kraju → ruch egzekucyjny Ruch egzekucyjny - ruch polityczny średniej szlachty, jego celem było naprawienie ustroju państwa Średnia szlachta chciała zmniejszyć rolę magnaterii: armia zaciężna stała, ale nie pospolite ruszenie unia personalna → unia realna • egzekucja praw (uporządkowanie prawa) • egzekucja dóbr Egzekucja dóbr - odzyskanie przez krola królewszczyzn, które zostały zastawione i rozdane możnawładztwu lub bezprawnie zagaunięte W latach 60 XVI w udało się powołać wojsko kwarciane (utrzymywane z 14 zysków z królewszczyzn) ↳ 3 000 żołnierzy ↳ ich zadaniem było chronienie granic 1569 r. - sejm w Lublinie 1.07.1569 r. - unia lubelska (unia personalna → Unia Lubelska Jan Matejko ⇒ realna) Przyczyny unii lubelskiej: chęć zacieśnienia relacji z Litwą • zagrożenie ze strony Krzyżaków • zabezpieczenie tronu polskiego (w przypadku bezpotomnej śmierci władcy) Rzeczpospolita Obojga Narodów → Polska + Litwa + Korona Skutki unii lubelskiej: • powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów (RON) wspólne instytucje (Polski i Litwy) - król, polityka zagraniczna, sejm, waluta • odrębne instytucje - skarb, wojsko, urzędy, sądy • zwiększenie terytorium Polski (dołączenie Podlasia, Wołynia i Ukrainy) Temat: Pierwsi królowie elekcyjni 1572 r. - bezpotomna śmierć króla Zygmunta II Augusta 1572-1573 r. - okres bezkrólewia w Polsce Aby zapewnić spokój spokój w państwie w 1573 r. został zwołany sejm konwokacyjny Sejm konwokacyjny - sejm wybierający termin elekcji i potencjalnych kandydatów Interrex - osoba sprawująca władzę w okresie bezkrólewia ↳ w Polsce był to prymas (Jakub Uchański) Wolna elekcja viritim mógł w niej kandydować każdy arystokrata z całego świata każdy szlachcic w Polsce miał 1 równy głos • elekcje odbywały są w okolicach Warszawy Kandydaci: Henryk Walezy (brat króla Francji) ↳ nie gwarantuje konfederacji warszawskiej Iwan IV Groźny (car Rosji) ↳ głowa cerkwi Ernest Habsburg (następca tronu cesarskiego) ↳ obawa, że stworzą w Polsce dynastię ↳ marny katolik Dokumenty ważne w czasie elekcji. konfederacja warszawska - dokument gwarantujący wolność religijną artykuły henrykowskie - dokument opisujący ustrój RON ↳ przywileje szlacheckie ↳ monarchia elekcyjna ↳ możliwość detronizacji Pacta Conventa - osobiste zobowiązania władcy 1573 r. - pierwsza wolna elekcja ↳ władca otrzyma także żonę - Annę Jagielonkę Henryk Walezy zostaje królem od 1574 r. (na 4 miesiące) 1574 r. - umiera król Francji, a Henryk Walezy porzucił tron Polski aby wstąpić na Francji 1575 r. - sejm Polski oficjalnie zdetronizował Henryka Walezego ↳ wybrano nowego króla - Annę Jagiellonkę Zadecydowano, że jej mężem zostanie książę Siedmiogrodu - Stefan Batory 1576 r. - ślub Batorego i Anny Jagiellonki oraz koronacja pary Jan Zamoyski - kanclerz w czasach Batorego Rokosz - zbrojne wystąpienie szlachty przeciw królowi Batory wchodząc na tron obiecał Polakom wojnę z Rosją i powiększenie kraju o tereny Rusi Piechota wybraniecka - inaczej zwana łanową, rodzaj wojsk złożonych z chłopów, powołał ją Stefan Batory 1570-1582 r. - Wojna Polski z Rosją ↳ zwycięstwa Polski w 3 bitwach: 1579 r. - bitwa pod Połockiem 1580 r. - bitwa pod Wielkimi Łukami 1581 r. - bitwa pod Pskowem 1582 r. - pokój w Jamie Zapolskim ↳ na jego mocy Polska odzyskała większość Inflant i ziemię połocką 1586 r. - śmierć Stefana Batorego ↳ w 1587 r. wybrano na króla Zygmunta III Wazę Temat: Rzeczpospolita Obojga Narodów - narody i religie Wzrost liczby ludności w XVI w. ● brak wojen • odkrycie potrzeby izolacji (choroby mogą być przenoszone przez powietrze) dbano o czystość wody Rozpowszechnienie szkła (okien) i pieców kaflowych Rozwój rolnictwa W Polsce w XVI i XVII w. było ok. 7 mln ludzi Języki w Polsce: Polski Litewski • Jidysz (żydowski) Narodowości w Polsce: Polacy -40% Rusini - 20% Litwini - 13% Niemcy - 10% • Żydzi - 5% Polska była krajem wielokulturowym i tolerancyjnym Bracia Polscy (arianie): wyznanie wywodzące się z kalwinizmu kwestionowali Trójcę Świętą - wierzyli w Boga w jednej postaci byli pacyfistami Kościół grecko-katolicki - kościół prawosławny podporządkowany papieżowi Temat: Gospodarka Rzeczypospolitej Obojga Narodów Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana Folwark - majątek ziemski należący do szlachcica (mini gospodarstwo) Pańszczyzna - darmowa praca chłopa na ziemiach należących do pana Główne produkty, którymi handlowała Polska: futra drewno • zwierzęta gospodarcze • miody ziemniaki zboże Szlacheckie folwarki specjalizowały się w produkcji zboża. Najzamążniejsza szlachta budowała własne spichlerze i opłacała transport dóbr. Szczególna rola Gdańska główny ośrodek handlowy w transporcie drogą morską kupcom zapewniał wysokie zyski pod koniec XVI w. największy ośrodek miejski Temat: Kultura złotego wieku Panowanie Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta ↳ 1502-1572 r. ↳ Polska wchodzi w kulturę renesansu Idee renesansowe dotarły do RON już w ostatnich dziesięcioleciach XV w. Promotorzy renesansu w Polsce: • Grzegorz z Sanoka - duchowny, znawca literatury antycznej Filip Kallimach - włoski pisarz, wykładający na Uniwersytecie Krakowskim ● Konrad Celtis - niemiecki poeta, wykładał w Krakowie Przykłady kultury renesansu: Wawel (sala poselska, kaplica Zygmuntowska) kamienice (np. w Zamościu, Kazimierzu Dolnym) ratusz w Sandomierzu • kasztel w Szymbarku Przedstawiciele renesansu w Polsce: Jan Kochanowski • Mikołaj Rej • Andrzej Frycz Modrzewski Stanisław Orzechowski Zamość - całkowicie renesansowe miasto ↳ założył je Jan Zamoyski