Społeczeństwo średniowiecza Cały dział (NE, kl 5, dział V)

Alternatywny zapis:

funkcji państwowych. Mieszczanie zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem. Mieli prawo do samorządu – samodzielnego zarządzania miastem. Musieli płacić daniny właścicielowi miasta. Chłopi podlegali władzy właściciela ziemi, którą uprawiali. Za użytkowanie ziemi panów składali daniny i pracowali określoną liczbę dni w majątku pana. Przywileje - uprawnienia nadawane osobom lub grupom ludzi. Duchowni i rycerze dzięki przywilejom zdobyli wpływ na rządy w państwie. Epoka rycerzy Głównym zadaniem rycerzy była obrona państwa i jego mieszkańców w czasie wojny lub najazdu. ideał rycerza - wyobrażenie, jakimi cechami powinien się charakteryzować doskonały wojownik. Były to m.in.: - odwaga, - zdyscyplinowanie, - siła fizyczna, - odporność na ból i zmęczenie, - pobożność (walka w obronie wiary chrześcijańskiej), - kierowanie się kodeksem honorowym (prawdomówność i szlachetność), - otaczanie opieką bezbronnych. Najsłynniejszym polskim rycerzem był Zawisza Czarny z Grabowa. zamki – budowle, które pełniły funkcje obronne i mieszkalne Za wierną służbę rycerze dostawali od władcy ziemię. Ziemia (uprawiana przez chłopów) była głównym źródłem dochodu rycerza. turniej rycerski - zawody, podczas których rycerze wykazywali się umiejętnością walki. Zwyciężał ten, kto zrzucił przeciwnika z konia przy użyciu specjalnej kopii. Od pazia do rycerza Od 7go roku życia chłopiec rycerskiego rodu służył jako paź na dworze (królewskim lub rycerskim). Uczył się tam dobrego wychowania. Od około 14go roku życia paź mógł zostać giermkiem. Uczył się sztuki walki. Podczas wojny towarzyszył swojemu panu, odpowiadał za gotowość rynsztunku rycerza (broni, zbroi, konia). Gdy giermek wiernie służył i wykazał się odwagą, mógł zostać pasowany na rycerza. Podczas uroczystości składał przysięgę i otrzymywał pas z mieczem oraz ostrogi. Rycerze walczyli konno. Byli wyposażeni w: miecz, hełm, zbroje, tarczę, rękawice i ostrogi (służące do kierowania koniem). przyłbica - hełm z ruchomą osłoną na twarz tarcza - osłona pełniąca funkcje obronne i reprezentacyjne. Na tarczach umieszczano herby rycerskich rodów. Średniowieczne miasto i wieś Gród - osada obronna wzniesiona w trudnym do zdobycia miejscu Rzemieślnik - osoba zajmująca się wytwarzaniem i naprawianiem przedmiotów codziennego użytku Osady rzemieślników - osady powstające przy grodach, zamkach i klasztorach, zamieszkiwane przez osoby wytwarzające konkretne produkty Osady targowe (kupieckie) – osady zakładane na skrzyżowaniach szlaków handlowych, by ułatwić wymianę towarów. Regularnie odbywały się w nich targi. Kupcy - (we wczesnym średniowieczu) osoby, które kupowały towary wyprodukowane przez rzemieślników i sprzedające je chłopom podczas swoich podróży od wsi do wsi. Osady targowe i rzemieślnicze rozwijały się i przekształcały w miasta. Niektóre miasta budowano od postaw (w pobliżu portów lub nad rzekami). Lokacja - utworzenie miasta lub wsi Zasadźca - osoba zawierająca umowę z właścicielem ziemi i zajmująca się zakładaniem miasta lub wsi. Dokument lokacyjny zawierał prawa i obowiązki mieszkańców, położenie placów, przebieg ulic, dni jarmarków. Początkowo władzę w mieście sprawował w imieniu właściciela wójt, którym zostawał zasadźca: - pobierał od mieszczan daniny dla pana, - przewodniczył sądom, - odpowiadał za porządek w mieście. Z czasem mieszczanie uzyskali prawo do samodzielnego sprawowania władzy w mieście. Samorząd miejski: - rada miejska (uchwalała prawa i wybierała burmistrza), - burmistrz (najważniejszy urzędnik miejski, dbał o przestrzeganie prawa) - ława miejska (sąd miejski). Głównymi zajęciami mieszkańców miast były rzemiosło i handel. Cech - organizacja zrzeszająca rzemieślników danej specjalności, dbająca o ich interesy, określała ilość, jakość i ceny wytwarzanych produktów. Partacz - rzemieślnik nienależący do cechu, mógł wytwarzać produkty tańsze, gorszej jakości. Obecnie nazywa się tak osobę źle wykonującą swoją pracę. Kupcy żyjący w mieście zajmowali się handlem np. suknem, przyprawami, zbożem, skórami. Zakładali organizacje dbające o ich interesy i bezpieczeństwo. Sukno - gruba, wełniana tkanina, z której w średniowieczu szyto większość ubrań. Podział mieszczan na grupy: Patrycjusze najbogatsza grupa mieszczan, najmniej liczna (najzamożniejsi kupcy, rzemieślnicy i właściciele nieruchomości). Pospólstwo było najliczniejszą grupą ludności w mieście (drobni kupcy i rzemieślnicy posiadający własne warsztaty). Plebs - najbiedniejsi mieszczanie (żebracy oraz ludzie najmujący się do pracy w warsztatach i przy kramach). Kram - stoisko z towarami na sprzedaż. Zabudowa miasta: - mury obronne, - barbakan (budowla obronna wznoszona poza murami miejskimi, zabezpieczała główną bramę wjazdową do miasta), ulice (wąskie, nieoświetlone, w większości błotniste), - rynek - główny plac miasta otoczony murowanymi kamienicami najbogatszych mieszczan, - ratusz - siedziba władz miejskich, - sukiennice – hala targowa do handlu suknem, - - kościół (zwykle najokazalszy budynek miasta). Ze względu na niską higienę (brak kanalizacji i bieżącej wody, wylewanie nieczystości na ulicę) w miastach dochodziło do częstych epidemii, z powodu których umierało wielu ludzi. Za względu na zwartą, drewnianą zabudowę wybuchały pożary, które mogły zniszczyć większość miasta. Chłopi byli najliczniejszą grupą ludności w średniowieczu. Mieli najmniej praw. Zajmowali się: - uprawą ziemi (na polach: żyto, owies, jęczmień, proso a w ogrodach: groch, bób, cebula), - hodowlą zwierząt (krowy, świnie, drób, owce) Na czele wsi stał sołtys (zostawał nim zasadźca). Ława wiejska – sąd, któremu przewodził sołtys. Wolnizna - pierwsze lata po założeniu wsi, kiedy osadnicy byli zwolnieni ze składania danin. Narzędzia rolnicze w średniowieczu: Radło - drewniany, zaostrzony konar ciągnięty przez woły lub konie (poprzednik pługa). Pług - narzędzie rolnicze, które orało glebę głębiej i dokładniej niż radło. Brona - służyła do przykrywania zasianych ziaren cienką warstwą ziemi. Sierpami ścinano zboże. Cepami młócono zboże, aby wyłuskać ziarna z kłosów. Wydajność mielenia zboża na mąkę poprawiło używanie młynów (zamiast prymitywnych żaren). Trójpolówka - metoda uprawy ziemi rozpowszechniona w średniowieczu. Dzielono pole na 3 części (na zboża jare, ozime i ugór- nieuprawianą część pola). Dzięki corocznej zamianie miejsc tych części, uzyskiwano większy plon i zabezpieczano glebę przed wyjałowieniem. Charakterystyczna dla wsi była luźna zabudowa i drewniane, jednoizbowe chaty. W dni wolne od pracy (niedziele i święta kościelne) chłopi uczestniczyli w mszach, odwiedzali targi i jarmarki (kupowali np. sól do konserwacji żywności). Kościół w średniowieczu Do stanu duchownego mogli wstępować przedstawiciele innych stanów. Kandydat na duchownego musiał: - zdobyć wykształcenie, - przyjąć święcenia. Duchowni pełnili funkcje religijne (odprawiali nabożeństwa, udzielali sakramentów) i byli ważnymi urzędnikami i doradcami na dworach panujących. Duchowni byli jedyną wykształconą grupą społeczną. Umieli czytać i pisać po łacinie (był to oficjalny język dyplomacji). W średniowieczu od papieża zależało wiele spraw religijnych i świeckich np. uzyskanie korony królewskiej. Religia chrześcijańska miała w tym czasie duży wpływ na życie ludzi w Europie. Wierni często się modlili, starali się ściśle przestrzegać zasad wiary i postów. Asceza - celowe wyrzeczenie się wygód lub zadawanie sobie cierpień, by uzyskać odpuszczenie grzechów i zbawienie. Zakonnicy - duchowni tworzący wspólnoty nazywane zakonami. Ślubowali ubóstwo, posłuszeństwo i życie w celibacie (nie zakładanie rodziny). Klasztor - siedziba zakonu (często centrum życia religijnego, umysłowego i gospodarczego) Opat - przełożony klasztoru Reguła zakonna – zbiór przepisów obowiązujących w danym zgromadzeniu. Określa prawa i obowiązki zakonników i zasady właściwego postępowania. Zakonnicy zajmowali się: - modlitwą, - opieką nad ubogimi i chorymi, - przepisywaniem ksiąg. Utrzymywali się między innymi z uprawy ziemi i hodowli oraz z ofiar wiernych. Od zakonników chłopi uczyli się nowocześniejszych metod uprawy ziemi. W VI w. św. Benedykt założył zakon benedyktynów. Ich klasztor znajdował się na górze Monte Cassino. Na zbliżonej regule opierał się zakon cystersów. Benedyktyni i cystersi prowadzili szkoły, szpitale, badania naukowe, przepisywali księgi. Kopista - zakonnik przepisujący księgi Skryptorium - pomieszczenie w klasztorze do przepisywania ksiąg Miniatury - ręcznie wykonywane ilustracje w średniowiecznych księgach Pergamin - wyprawiona skóra zwierzęca, na której w średniowieczu pisano księgi Benedyktyńska praca - zajęcie wymagające dokładności i wytrwałości (np. przepisanie książki) Od XIII w. zaczęły powstawać zakony żebracze. Ich członkowie sprzeciwiali się gromadzeniu dóbr materialnych i angażowaniu się w politykę duchowieństwa. Św. Franciszek z Asyżu założył zakon franciszkanów. Wyrzekł się majątku, pomagał chorym i biednym. Franciszkanie głosili kazania prostym językiem, zrozumiałym dla wielu ludzi (nie po łacinie). Św. Klara z Asyżu założyła zakon klarysek. Opierał się na podobnych zasadach jak zakon franciszkanów. Św. Dominik założył zakon dominikanów. Również był to zakon żebraczy (utrzymujący się z tego, co ofiarują wierni). Duchowni organizowali szkolnictwo. Istniały tylko szkoły kościelne. Uczyli się w nich przyszli księża. Najpierw uczono się w szkole parafialnej (podstaw łaciny, modlitw, śpiewu kościelnego). Naukę na wyższym poziomie prowadzono w szkołach katedralnych lub klasztornych. Z czasem władcy i Kościół zaczęli potrzebować lepiej wykształconych ludzi. Organizowano szkoły wyższe - uniwersytety. Nauka odbywała się po łacinie. Kształcono tam prawników, lekarzy i duchownych. Uczyć mogli się tylko chłopcy. Sztuka średniowiecza Cele sztuki średniowiecza: - głoszenie chwały bożej, - przybliżanie ludziom zasad wiary, - przedstawienie niepiśmiennym treści Pisma Świętego. Biblia pauperum – Biblia dla ubogich, tak nazywano dzieła sztuki (malowidła, rzeźby) ukazujące „obrazkowo" treść Pisma Świętego. Tematyka dzieł sztuki średniowiecza: - wydarzenia i postacie z Biblii, - życie świętych, - wszelkie motywy religijne. Wielu twórców nie podpisywało swoich dzieł (pozostawali anonimowi), ponieważ uważali, że tworzą na chwałę Boga a nie własną. W średniowieczu najbardziej okazałymi budynkami były: - zamki, - kościoły, - klasztory. portal - ozdobne obramowanie drzwi apsyda - pomieszczenie przylegające do kościoła W średniowieczu wykształciły się dwa style architektoniczne. Styl romański (od X w.): - grube mury, - półkoliste łuki, - małe okna, - budowle z kamienia. Budowle w stylu romańskim pełniły też funkcje obronne. Przykład romańskiej architektury w Polce - kościół w Tumie pod Łęczycą. Styl gotycki (od połowy XII w./w Polsce od XIV w.): - wysokie budowle, - wysokie wieże, - budowle z cegły i kamienia, - łuki oporowe i przypory, - cieńsze mury, - ostre łuki (nie półkoliste), - duże, wysokie okna, - witraże, - rozety. witraż - kompozycje z kawałków barwnego szkła rozeta – okrągłe okno umieszczane nad wejściem do świątyni W stylu gotyckim budowano także: - ratusze, - sukiennice, - spichlerze, - kamienice mieszczańskie. Przykładem gotyckiej architektury jest katedra Notre Dame we Francji. W średniowieczu tworzono dzieła malarskie, rzeźby i ozdobne miniatury (wykonywane ręcznie ilustracje w księgach). Rozwijała się sztuka złotnicza. Złotnicy tworzyli np. relikwiarze (ozdobne naczynia do przechowywania szczątków osób uznanych za święte). Przykładami dzieł średniowiecznych są ołtarze np. ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie. Sprawdź też inne notatki, fiszki i testy na ten temat na moim profilu. Notatka została stworzona na podstawie podręcznika „Wczoraj i dziś” 5, wydawnictwa Nowa Era, 2018 MZ Learning