Światopogląd i filozofia baroku

Epoka baroku przyniosła znaczące zmiany w światopoglądzie i filozofii. Jednym z kluczowych aspektów tego okresu była kontrreformacja barok, która miała na celu umocnienie pozycji Kościoła katolickiego po reformacji. W ramach tych działań walczono z herezją i duchownymi, którzy nie spełniali swoich obowiązków. Utworzono również "Indeks ksiąg zakazanych", na którym znalazło się m.in. dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich".

Definition: Kontrreformacja - ruch w Kościele katolickim mający na celu przeciwdziałanie reformacji i umocnienie pozycji Kościoła.

Filozofia baroku charakteryzowała się różnorodnością nurtów i koncepcji. Do najważniejszych należały:

1. Kartezjanizm - kierunek filozoficzny stworzony przez Kartezjusza, oparty na racjonalizmie i wierze w rozum jako narzędzie dochodzenia do prawdy i wiedzy.

Quote: "Cogito, ergo sum" $myślę, więc jestem$ - słynne stwierdzenie Kartezjusza, będące podstawą jego filozofii.

2. Filozofia baroku Pascal - Blaise Pascal sformułował słynny "zakład Pascala", będący filozoficznym uzasadnieniem wiary w Boga.

3. Sceptycyzm - przekonanie o ograniczonych zdolnościach poznawczych człowieka.

4. Indywidualizm artystyczny - zapoczątkowany w renesansie, oznaczał prawo do subiektywnego odczuwania piękna i ekspresji uczuć.

Highlight: Filozofowie baroku i ich poglądy znacząco wpłynęły na rozwój myśli europejskiej, kładąc podwaliny pod późniejsze nurty filozoficzne.

W kulturze polskiej ważnym elementem światopoglądu barokowego był sarmatyzm. Szlachta polska wierzyła, że wywodzi się od starożytnych Sarmatów, co przejawiało się w charakterystycznym stroju i obyczajach.

Example: Obrazy trumienne to przykład sztuki sarmackiej, charakterystycznej dla polskiego baroku.

Gatunki literackie i cechy sztuki barokowej

Literatura baroku charakteryzowała się bogactwem form i gatunków. Do najważniejszych należały:

1. Emblemat - utwór łączący formę poetycką z plastyczną.
2. Poezja metafizyczna - łącząca tematykę religijną i erotyczną.
3. Poezja dworska
4. Pamiętniki - o formie gawędziarskiej, np. "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska.

Highlight: Literatura baroku przykłady obejmują dzieła takie jak "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska, które stanowią cenne źródło wiedzy o życiu polskiej szlachty.

Cechy literatury baroku to m.in.:

• Obecność konceptów, hiperboli i oksymoronów
• Makaronizmy
• Konceptyzm - styl literacki oparty na zaskakiwaniu czytelnika poprzez stosowanie antytez, paradoksów i oksymoronów

Definition: Konceptyzm - styl literacki charakterystyczny dla baroku, polegający na budowaniu utworów wokół jednego centralnego pomysłu (konceptu) i stosowaniu zaskakujących środków stylistycznych.

Literatura baroku twórcy to m.in. Jan Andrzej Morsztyn i Andrzej Naborowski, którzy reprezentowali konceptyzm w Polsce.

Sztuka barokowa charakteryzowała się:

• Aklasycznością - sprzeciwem wobec renesansowego pojęcia piękna
• Bogactwem kolorów i ozdób
• Przerostem formy nad treścią
• Manierystycznym podejściem do tworzenia

Vocabulary: Manieryzm - styl w sztuce zrywający z naśladowaniem rzeczywistości, skupiający się na przedstawieniu jej w oparciu o wyobraźnię artysty.

W których krajach barok rozwijał się najpełniej? Barok był stylem dominującym w całej Europie, ale szczególnie silnie rozwinął się we Włoszech, Hiszpanii, Francji i krajach katolickich Europy Środkowej, w tym w Polsce.

Example: Wersal we Francji to doskonały przykład architektury barokowej, odzwierciedlający przepych i teatralność epoki.

Ramy czasowe i pochodzenie baroku

Barok w Polsce to epoka, która rozpoczęła się w latach 30. XVII wieku i trwała do lat 30./40., a nawet 60. XVIII wieku. Warto zauważyć, że pierwsze tendencje barokowe pojawiły się już u schyłku XVI wieku. Ramy czasowe baroku nie są jednoznacznie określone i różnią się w zależności od regionu Europy.

Highlight: Ramy czasowe baroku w Polsce to okres od 1584 roku do 1764 roku, choć daty te mogą się nieznacznie różnić w zależności od interpretacji historyków.

Nazwę barok nadali krytycy sztuki w XIX wieku. Termin ten pochodzi od portugalskiego słowa "barocco", oznaczającego perłę o nieregularnym kształcie. Nazwa ta doskonale oddaje charakterystyczne cechy sztuki barokowej, takie jak przepych, dramatyzm, bogactwo form i kolorów, a także nieregularność i niestandardowość.

Vocabulary: Barocco - portugalskie słowo oznaczające perłę o nieregularnym kształcie, od którego pochodzi nazwa epoki baroku.

Wśród ważnych wydarzeń historycznych, które miały miejsce w okresie baroku, można wymienić:

• Śmierć Jana Kochanowskiego w 1584 roku, uznawana za jedną z dat rozpoczynających barok w Polsce
• Bitwę pod Kłuszynem w 1610 roku
• Bitwę pod Chocimiem w 1621 roku
• Panowanie Ludwika XIV we Francji w latach 1643-1715
• Potop szwedzki w latach 1655-1660
• Odsiecz wiedeńską w 1683 roku

Example: Narodziny opery w 1597 roku to jedno z kluczowych wydarzeń kulturalnych epoki baroku. Jednymi z najsłynniejszych twórców tego gatunku byli Claudio Monteverdi i Antonio Vivaldi.