„INNY ŚWIAT”

Alternatywny zapis:

podsycal to ze Herling jest szpiegiem, Dotaczyl do Armii Generala Andersa walczył w szeregach Drugiego Korpusu miedzy innymi pod Monte Cassino (krzyz VIRTUTI MILITARI) W Rzymie załozyl Instytut Literacki wraz z Jerzym i wydawal miesiecznik „ Kultura”. W Londynie wspolpracowal z Wiadomosciami, w Monachium pracowal w rozglosni polskiej Radia Wolna Europa, zamieszkal na stale w Neapolu i tam tez zmarl w 2000 roku PLAN-POLSKA LUDOWA AKCJA NIEPODLEGLOSCIOWA Zalozył ja Grudziński PROBLEMATYKA Odnosi sie przede wszystkim do sytuacji ludzi dotknietych totalitaryzmem = watek spoleczny - zycie rosyjskiego spoleczenstwa pod panowaniem Stalin, zycie spolecznosci obozowej = wątek polityczny - totalitaryzm, relacje miedzy panstwami np Niemcy- Rosja, Rosja- Polska, martylorogia narodow ujarzmionych przez Związek Sowiecki = wątek egzystencjalny- istnienie jednostki i spolecznosci obozowej, sprawy ludzkiej egzystencji w ekstremalnych warunkach, strach przed smiercia, instynkt przetrwania = wątek filozoficzny - analiza funkcjonowania niepodwazalnych zasad etycznych w warunkach ekstremalnych = wątek moralny - zachowanie sie człowieka dotknietego barbarzynskimi prawami „moralnosci obozowej" CECHY PAMIETNIKA, DOKUMENTU I DZIELA LITERACKIEGO > autentyczne wydarzenia (na planie historycznym i osobistym) > ściśle okreslone miejsce akcji (podane daty) > narrator w pierwszej osobie l.p. (czasem w l.m.), > autor nie kryje swojego prawdziwego imienia i nazwiska, tak samo nie kryje nazwisk innych bohaterow uzywa nazwisk a czasem inicjałów > prawdomównosc, szczerosc, > autor nie pisze o sobie lecz o wiezniach i obozach (nie uzala sie nad soba) > kompozycja przemyslana i precyzyjnie podporzadkowana celom dziela literackiego (dzielo podzielone na dwie czesci ZNACZENIE TYTUŁU Inny swiat - tytuł głowny, Zapiski sowieckie- podtytut Wyjety zostal z zamieszczonego przed tekste motta cytatu z ksiazki Zapiski z martwego domu Fiodora Dostojewskiego MOTTO: Tu otwierał sie inny, odrebny swiat, do niczego niepodobny, tu panowaly inne, odrebne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy, tu trwał martwy za zycia dom, a w nim zycie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Motto jest wprowadzeniem do zrozumienia mechanizmu istnienia łagrów. Swiat w ktorym znalazł sie czlowiek mozna zrozumiec dopiero wtedy gdy zapomni sie o przedobozowym zyciu I wolnosci. Ten inny swiat stworzył swoj wlasny, inny sytem etyczny, ktorego wiezniowie musza przestrzegać jesli chca przetrwac Podtytul i motto kieruja uwage na to ze opisane w utworze miejsca i sytuacje nie beda podobne do niczego co znamy w swiecie w ktorym czlowiek zostal zmuszony zyc i do ktorego musial sie przystosowac. Ten swiat byl jak cala Rosja ,martwym domem" z ktorego nie bylo wyjscia, a jesli tak to poprzez anonimowa smierc w meczarniach ABSURDALNE OSKARZENIA >> stary żyd - zbuntował się, nie chciał zaszywac butow starymi zszywkami (zostal aresztwany) >> ojciec- aresztowany za list do rodziny, uznano ze moga byc tam niewalasciwe tresci >> Kostylew- aresztowany za bycie na liscie wypozyczajacych ksiazke CHOROBY W INNYM ŚWIECIE SAP Kurza ślepota Szkorbut-awitaminoza Pelagra Samookaleczania Nieprzystosowanie do warunkow panujacych na syberii Spolecznosc w łagrach była bardzo podzielona, rozne narodowosci m.in Polacy, Rosjanie, Ukraincy, Niemcy, Uzbecy, Gruzini, Ormianie Polityczni (bietoruczki)- skazani za przestepstwa polityczne, dostawali najgorsze kary Bytownicy- przestępcy pos Urkowie- sprawowali wladze w obozie,wymierzali kary wspolwiezniom mieli wiele przywilejów np prawo pierwszej nocy z nowo przybyłymi kobietami, organizowali tez nocne towy czyli nocne polowania na kobiety, gwalcili je, pospolici przestepcy Iteerowcy- pracuja w obozowej administracji,dodatkowe przywileje, otrzymywali dodatkowe racje zywieniowe, czesto donosili na innych Nacmani- byli to uzbecy, Turkmenii i Kirgizi, tesknili za ojczyzna,szybko umierali na kurza slepote Kurzy ślepcy- chorzy na kurza slepote, traktowani jak jedni z najgorszych, zawadzali innym,nie otrzymywali pomocy, inni wiezniowie byli do nich wrogo nastawieni Ludzie z trupiarni- trafiali tam chorzy na pylagre, szkorbut, chorzy psychicznie, podzieleni byli na dwie grupy stabosiłke dostawali dodatkowa porcje zywnosci, byla szansa ze wroca do pracy Aktirowki byla skazana na smierc i dostawali wrecz glodowe porcje Bezprizorni- maloletni przestępcy tworzacy najgrozniejsza mafie pollegalna, kradli Lesoruby-pracujacy w lesie Proizwoł- rzady wiezniow od poznego wieczora do switu razwodczik- więzień odpowiedzialny za wymarsz brygad do pracy, PLAN WYDARZEŃ 1 - Aresztowanie, więzienie w Witebsku, wyrok pięć lat. 2-Wywóz etapem" do więzienia w Leningradzie. 3- Poznanie w Leningradzkiej celi generałów. 4 - Transport etapem" do więzienia w Wołogdzie. 5-Podróż do obozu pracy przymusowej Jercewie. 6-Choroba, pobyt w szpitalu. 7- Poznanie obozowych warunków i regut warunkiem przeżycia. 8-Załatwienie pracy w brygadzie tragarzy na bazie żywnościowej dzięki „urce”. 9- Nocne towy", czyli polowania „urków” na kobiety i brutalne gwałcenie ich. 10 - Poranne wstawanie, kolejka pod kuchnią na racje żywnościowe, wymarsz do pracy, mróz, śniegi, udręka. II - Historia Gorcewa i jego powolne umieranie. 12 - Człowiek strzelający do portretu Stalina Zabójcą Stalina”. 13 - Spotkanie Andrzeja i jego opowieść o karnym obozie w Drugiej Aleksiejewce. 14-Opowieść trzech Niemców z baraku „piresylnego". 15- Historia Kostylewa. 16 - Przeziębienie, pobyt w szpitalu, poznanie Michaita Stiepanowicza i Niemca S. 17-Dom Swidanij", czyli barak widzeń więźniów z krewnymi. 18 - Wychodnoj dień", czyli obozowy dzień wolny od pracy. 19- Historia Pamfitowa i jego syna. 20-Opowieść Rusto Karinena o nieudanej ucieczce z Jercewskiego obozu. 21-Zaproponowanie młodej Polce „obozowego małżeństwa". 22 - Udzielanie lekcji prozy przez profesora Borysa Lazarowicza N. 23-Wielki głód w obozie. 24-Pokaz amerykańskiego filmu i koncert muzyczny. 25- Poznanie Natalii Lwownej, dyskusja o książce Dostojewskiego. 26- Przyjaźń z Machapetianem. 27- Wybuch wojny rosyjsko-niemieckiej, ogłoszenie amnestii dla Polaków. 28 - Praca w nowej brygadzie przy sianokosach i na birży leśnej. 29 - Choroba, zmęczenie, załamanie. 30-Donos Machapetiana. 31-Podjęcie z resztą przetrzymanych w obozie Polaków głodówki na znak protestu. 32-Odmowa wyjścia do pracy. 33-Cała grupa Polaków - kara izolatora. 34 - Przerwanie głodówki, pobył w szpitalu, nasilenie choroby. 35- Przeniesienie do baraku trupiarni, chodzenie na żebry pod barak kuchenny. 36-Boże Narodzenie, opowiadanie więźnia B. 37-19 stycznia 1942 roku - wyjście na wolność. 38-Podróż z Jercewa do Wołogdy, potem do Buju. 39 - Rozładowanie na stacji w Buju wagonów z podkładami kolejowymi. 40-Podróż do Swierdłowska, wizyta w mieszkaniu Krugłowów. 41 - Poznanie Gruzinki Fatimy Sobolowej na stacji w Swierdłowsku. 42 Podróż do Czelabińska, spotkanie współwięźniów Polaków z głodówki obozowej. 43 - Wizyta u szefa polskiej misji wojskowej, podróż da Kazachstanu. 44 - Przyjęcie do 10. pułku artylerii lekkiej 10. dywizji piechoty w Ługowoje 45-Długa podróż pociągiem i statkiem do Pechlevi. 46-Epilog. OBRAZ SOWIECKICH ŁAGRÓW Ogólny obraz sowieckich tagrów po lekturze powieści jest bardzo przygnębiajacy. Brak podstawowych urządzeń sanitarnych, niedostatek jedzenia powodujący w konsekwencji „obłęd głodowy", mordercza praca przy wyrębie lasu, znęcanie się psychiczne i fizyczne silniejszych więźniów nad słabszymi (przy przyzwoleniu strażników), „nocne towy”, czyli regularne gwatty to tylko niektóre z cech określających obóz w Jercewie. OKOLICZNOSCI POWSTANIA UTWORU Inspiracją do napisania „Innego świata” były oczywiście losy życiowe samego autora. Utwór ten oparty jest na wspomnieniach Herlinga-Grudzińskiego z czasów spędzonych w sowieckiej niewoli. KOMPOZYCJA W pierwszej części, zwłaszcza na jej początku, autor skupił się na zrelacjonowaniu swoich perypetii w sowieckich więzieniach i aresztach, a także na przedstawieniu absurdalnych mechanizmów postępowania sądowego. Herling-Grudziński dokładnie opisat metody przesłuchań stosowane przez NKWD, a także proces podejmowania bezprawnych wyroków, które kończyły się zesłaniem z byle powodu. Przypomnijmy, że sam autor podstawą do uznania głównego bohatera za hitlerowskiego szpiega było jego niemiecko brzmiące nazwisko i oficerskie buty. Pozostate opowieści pierwszej części koncentrują się na jak najdokładniejszym oddaniu realiów życia w łagrze. Druga część utworu poświęcona została kondycji psychicznej człowieka umieszczonego w sowieckim obozie pracy. Można w niej odnaleźć również wiele ciekawych spostrzeżeń na temat funkcjonowania łagru jako mechanizmu. Ostatnie dwie opowieści drugiej części poświęcone są natomiast perypetiom bohatera po wydostaniu się na wolność. Dopełnieniem wydarzeń opisanych w „Innym świecie" jest Epilog. Sprawia wrażenie, że został napisany kilka lat później niż pozostała część dzieła CZLOWIEK ZŁAGROWANY TO CZŁOWIEK ZYJACY W ŁAGRACH Glownym zalozeniem utworu jest ukazanie roli obozow w panstwie totalitarnym. Dwie funkcje: >>> eliminowanie ze spoleczenstwa jednostek uznanych za szkodliwe lub wrogie, poddawanie ich procesowi resocjalizacji przez wpajanie im norm moralnosci socjalistycznej, utrzymywanie przez komunistow monopolu na wladze >>> dostarczanie taniej sily roboczej podczas realizacji gigantycznych inwestycji przemyslowych „Inny świat” jest literackim dowodem na to, że można pokazać zindywidualizowane losy i zachować dystans wobec stereotypowych uogólnień. MOTYW SYNA MARNOTRAWNEGO Biblijny motyw syna marnotrawnego w „Innym świecie” został zrealizowany przez Herlinga-Grudzińskiego poprzez przytoczenie historii Pamfitowa - starego Kozaka znad Donu i jego syna Saszy - żołnierza Armii Czerwonej. W ramach tak zwanej kolektywizacji w 1934 roku Pamfitow utracił na rzecz państwa wielkie gospodarstwo i został przesiedlony razem z rodziną na Syberie. Przydzielono go do pracy instruktora rolnego. Z czasem zmarła mu żona. W 1937 roku został aresztowany i trafił do łagru. Jego jedyny syn, wówczas osiemnastoletni Sasza, został wcielony do wojsk pancernych Armii Czerwonej. PRACA Ciężka fizyczna praca w okrutnych warunkach stanowiła główną ideę powstania obozów koncentracyjnych w bolszewickiej Rosji. Kolonizacja Syberii, budowa trakcji kolejowych, wyręb lasów, wydobycie kruszców - między innymi EPILOG- INTERPRETACJA Gustaw Herling-Grudziński w scenie z epilogu wyraża przekonanie, że człowiek nawet w najgorszych okolicznościach może zachować godność. Przejawia się ona w możliwości wyboru pomiędzy moralnością i całkowitym upodleniem etycznym. Są wartości, które nawet w nieludzkim świecie pozwalają jednostce zachować ludzkie oblicze, zdaje się mówić pisarz. Z wartości tych nie można nigdy rezygnować, ponieważ to one czynią nas ludźmi. WAZNE MIEJSCA W OBOZIE Pieresylny- Baza transportowa. Trupiarnia (kostnica)- Przebywali tu nieuleczalnie chorzy. W teorii służyła jako miejsce odpoczynku dla więźniów – po to, aby po pobycie tutaj mogli oni wrócić do normalnej pracy. W praktyce jednak była zazwyczaj ostatnim etapem przed śmiercią. Izolator- Był to maty murowany domek otoczony drutami, Nie było w nich w ogóle szyb, w izolatorze panował więc piekielny mróz, Odsyłanie do izolatora było formą kary, jaką wymierzano więźniom. Łaźnia- Miejsce, gdzie więźniowie kąpali się co trzy tygodnie. Każdy więzień miał w łaźni do dyspozycji malutki kawałek szarego mydła, jedno wiadro wody ciepłej i jedno zimnej. Barak "chudożestwiennoj samodiejatelnosti”- Miejsce rozrywki. Zwano je potocznie „kawecze" (skrót od kulturalno-wospitatielnoja czast"). Normalnie znajdowała się tam biblioteka. W baraku urządzano też przedstawienia, w które więźniowie bardzo się angażowali. Szpital- Była to oaza szczęścia w okrutnym świecie obozowym. Trafiali tam chorzy z temperaturą powyżej 39 stopni. Dostawali leki na spadek gorączki, margarynę i cukier. Spali w czystej pościeli. 2 powodu tych dobrych - jak na obóz - warunków w obozie często dochodziło do samookaleczeń. Dom Swidanij- Domem Swidanij nazywano skrzydło baraku, w którym więźniowie spędzali czas z krewnymi, przybyłymi na widzenia. Dom ten znajdował się na pograniczu obozu i świata wolnego. Zarówno więźniowie, jak i ich rodziny musieli wykazać wielki heroizm, by w końcu uzyskać zgodę. Więźniowie spotykali się z bliskimi ostrzyżeni, umyci, czysło ubrani i mieli surowy zakaz mówienia o warunkach życia w obozie. "Dom Swidanij" był - podobnie jak sami więźniowie - odpowiednio przygotowany: był to czysty umeblowany pokój z firankami i czystą pościel >> najlepiej ubrani >> wydajnosc pracy = 1 12.5% normy >> dostawali duza lyzke gestej kaszy i sledzia >> wydajnosc 100% normy >>starcy i kobiety >> duza lyzka gestej kaszy SPOSOBY POZBAWIANIA LUDZI CZLOWIECZENSTWA -ograniczenie wolnosci - niedostrezganie potrzeb religijnych - niemoznose zaspokojania potrzeb bliskosci drugiego czlowieka, milosci - brak prywatnosci KOCIOŁ -ograniczenie kontaktow z bliskimi, cenzura - instynkt glodu >> nedzarze w podartych ubraniach >> lyzka najrzadszej kaszy PROBA OBRONY CZLOWIECZENSTWA - wiara w wartosci humanistyczne -decydowanie o swoim losie (np protest) - tworzenie celow (np widzenia) - szukanie w sobie wolnosci - manifestowanie - nadzieja POJĘCIE SYSTEMU TOTALITARNEGO Państwo określamy jako totalitarne, jeśli nie zezwala ono na istnienie instytucji od niego niezależnych, autonomicznych. Istnieje w nim pełna kontrola nad środkami masowego przekazu, co skutkuje dominacją jednego przekazu medialnego, często zmanipulowanego i poddanego propagandzie. Totalitaryzm ingeruje także w osobiste, intymne sfery ludzkiego istnienia, kontrolując życie swych obywateli, ograniczając ich prawa. Często państwo totalitarne posługuje się do osiągnięcia tych celów bezprawnymi środkami, siłą, specjalnie do tegoprzeznaczonymi instytucjami (np. system tajnej policji, inwigilacji i donosicielstwa). BOHATEROWIE Bohater-narrator ze względu na dokumentalny charakter książki może być utożsamiany z autorem. Autor opisuje w niej swoje losy: warunki pobytu w więzieniach sowieckich,metody przesłuchania, pracę w obozie, wędrówkę przez Związek Radziecki. Wygłaszaneprzez niego komentarze są powściągliwe i dominuje w nich rzeczowa relacja. Główny bohater, mimo że jest ofiarą niesprawiedliwości, fałszywych oskarżeń, tortur, stara się zachować dystans wobec rzeczywistości, którą przedstawia, nie ujawnia emocji, a przede wszystkim nie ocenia. Zachowuje jednak do końca niezachwianą postawę moralną. Nadaje to tad światu przedstawionemu i utwierdza w przekonaniu, że istnieją wartości, których nie można się wyrzec, jeśli nie chce się utracić człowieczeństwa. Z tłumu więźniów wyławia przede wszystkim postacie, które wyróżniły się próbą ocalenia w sobie resztek ludzkiej godności. Rusto Karinen -bohater drugoplanowy; z pochodzenia Fin. Grudziński poświęcił mu rozdział Zabójca Stalina. Skazany na pobyt w łagrach, podjął nieudaną próbę ucieczki. Chociaż musiała się zakończyć porażką, była wyrazem niepogodzenia się z niewolą, dowodem odwagi i resztek niezależności. Mimo że Karinen drogo zapłacił za próbę ucieczki,przez siedem dni był wolny. Jego czyn oceniano jako heroiczny i czerpano z niego siły do przetrwania. Michail Aleksiejewicz Kostylew bohater drugoplanowy; z dzieł klasyków literatury zdobył wiedzę o rzeczywistości Zachodu. Przekonał się, że był okłamywany. Grudzińskipoświęca mu rozdział Ręka w ogniu. Tytuł nawiązuje do dobrowolnego męczeństwa, które sobie zadawał Kostylew, by nie pracować dla państwa, którego nienawidził. Do końca zachował swą niewzruszoną postawę - popełnił samobójstwo, oblewając się wrzątkiem. Natalia Lwowna - bohaterka drugoplanowa; ciężko chora na serce, mita, życzliwa kobie ta. Czerpała siłę z czyłania zakazanej książki F. Dostojewskiego Zapiski z martwego domu. Byta przekonana, iż zniewolenie w Rosji trwało od czasów carskich i że jedyną formą uwolnienia się od niego jest wybór śmierci. Natalia ocalała swe człowieczeństwo, tęskniąc za wolnością i zachowując tożsamość. bohater główny - Gustaw Herling-Grudziński - pełni w utworze funkcję narratora i uczestnika wydarzeń więziennych i łagrowych, rejestratora i zarazem interpretatora zadającego pytania, stawiającego tezy oraz filozofa, którego nurtują podstawowe problemy ludzkiej egzystencji w ekstremalnych (skrajnych) warunkach; bohaterowie jednostkowi - wysuwają się na czoło w poszczególnych rodziałach książki; stają się niejako uzupełnieniem wydarzeń, które opisuje narrator; jest ich wielu, a na szczególną uwagę zasługują: Pawet Iwanowicz, Dimka, Goreew, Zabójca Stalina, Michail Aleksiejewicz Kostylew, Michail Stiepanowicz, Jegorow, Jewgienia Fiodorowna, Natalia Lwowna, Machapetian, Sadowski, Polacy: B., T. i M. oraz Tania; ich indywidualne biografie, wplecione w poszczególne rozdziały, ilustrują doskonale funkcjonowanie mechanizmów obozowych i przebieg masowej łagierniczej tragedii ludzi; są najznakomitszym i wstrząsającym świadectwem zbrodni epoki stalinowskiej. Grudziński przedstawia obóz jako „inny świat", nieludzkie miejsce, w którym obowiązują osobne prawa narzucone przez system i przez silniejszych: funkcyjnych i więźniów kryminalnych. Człowiek musi się do tych praw dostosować, jeśli chce przeżyć. INNY ŚWIAT JAKO ZESEIZOWANA POWIEŚĆ AUTOBIOGRAFICZNA Utwór łączy cechy literatury pięknej i - charakterystycznej dla literatury powojennej -literatury faktu. Język, zróżnicowany w zależności od mówiącej osoby i sytuacji komunikacyjnej, przemyślana kompozycja klamrowa, epilog podsumowujący przekaz ideowy dzieła świadczą o jego „literackości". Inne elementy: autobiografizm, narracja o charakterze pamiętnikarskim utożsamienie autora z narratorem i bohaterem, afikcjonalność wskazują na związki utworu z literaturą faktu. Oddzielnym zagadnieniem jest żywioł eseistyczny. Samo zdefiniowanie pojęcia eseju nastręcza trudności, bo ma on wiele odmian. Jego cechą konstytutywną jest subiektywizm, który polega na swobodzie i oryginalności intelek tualnej, a więc esej to zawsze próba indywidualnego ujęcia zagadnienia, w której artyzm łączy się z publicystyczną użytkowością. W Innym świecie charakter eseistyczny mają np. analizy oddziaływania systemu zniewolenia na psychikę więźnia w rozdziale Ręka w ogniu.